Январь ойининг аввалида Қозоғистоннинг Жанаўзен шаҳрида (Манғистов вилоятидаги шаҳар) суюлтирилган газ нархининг икки баравар ошишига қарши митинглар бошланди. 4 ва 5 январь кунлари Олмаотада намойишчиларнинг хавфсизлик ходимлари билан тўқнашуви кузатилди. 6 январда Коллектив хавфсизлик шартномаси ташкилоти (КХШТ) тинчликпарвар кучларини Қозоғистонга жўнатди. 7 январда Тўқаев Қозоғистонда конституциявий тартиб тикланганини эълон қилди ва мамлакат бўйлаб террорчилик хавфининг юқори даражаси жорий этилди.
10 январь куни КХШТга аъзо давлатлар раҳбарларининг Қозоғистондаги тартибсизликларга бағишланган онлайн йиғилишида Беларусь президенти Александр Лукашенко Қозоғистондаги вазиятдан, аввало, Ўзбекистон ҳушёр бўлиши кераклини айтиб ўтди. 11 январь куни Қозоғистон президенти Қосим-Жўмарт Тўқаев парламент мажлисида Коллектив хавфсизлик шартномаси ташкилоти (КХШТ) тинчликпарвар кучларининг Қозоғистондаги асосий миссияси якунланганини маълум қилди.
«Дарё» мазкур масалалар тўғрисида Тошкент давлат юридик университети Конституциявий ҳуқуқ кафедраси мудири Бекзод Наримановнинг фикрлари билан қизиқди.
Ҳар қандай муаммони қонуний ҳал этиш мумкин
Қардош Қозоғистонда кузатилаётган сиёсий беқарорлик ҳолати стратегик шерик ва ён қўшни сифатида бизни ҳам хавотирга солиб турибди. Кўриниб турибдики, намойишлар қонли тўқнашувларга айланиб, мазкур «намойишлар»дан қозоқ халқи манфаати кўзланмаганлиги маълум бўлиб улгурди. Миллий манфаатлар иқтисодий, ички сиёсий, ижтимоий, халқаро, ахборот, чегара барқарорлиги соҳасида шахс, жамият ва давлат манфаатлари мувозанатини ифодалайди. Қозоғистонда ҳам инфраструктура издан чиқишида халқнинг манфаати эмас, балки айрим гуруҳларнинг манфаати борлиги кўриниб турибди.Қозоғистондаги тартибсизликлардан кўрилган зарарнинг умумий миқдори, тахминий ҳисоб-китобларга кўра, 91 миллион долларни ташкил этмоқда, шундан 89,8 миллион доллари Олмаотага тўғри келади. Бу ҳақда мамлакатдаги «Atameken» тадбиркорлар миллий палатаси маълум қилди. Бу зарарларни, албатта, солиқ тўловчилар ва суғурта орқали қайтариш мумкиндир, аммо мамлакатнинг халқаро имижи ва сиёсий тизим барқарорлигига етказилган салбий таъсирни баҳолаш жуда мушкул.
Муаммо борки, унинг ечими ҳам бўлади. Фақат бу ечимни оммавий тартибсизликларда кўрмаслик керак. Ҳар қандай муаммони қонуний ва конструктив ҳал этиш мумкин.
Қозоғистонда бўлаётган тартибсизликлар натижасида, асосан, Олмаота шаҳридаги хусусий тадбиркорлар, тижорат банклари ва корхоналарга етказилган зарар миқдори турли манбаларда турлича баҳоланган бўлса-да, ўртача 100 миллион АҚШ доллари атрофида эканлиги айтилмоқда.
Шу билан бирга, давлат идоралари, инфратузилма объектлари, транспорт-логистика соҳаси ва аҳолига етказилган ноқулайликлар (алоқа ва интернет узилишлари), ишлаб чиқариш корхоналарининг қисман тўхтаб қолиши, аҳоли истеъмоли маҳсулотларининг етишмаслиги, савдо корхоналаридаги узилишлар, банкларнинг фаолият юритмаслиги, ташқи савдо ва экспортдаги узилишлар узоқ муддатда аҳоли даромадларининг тушиб кетиши, иш ўринларининг ёпилиши каби тизимли инқирозни келтириб чиқаради. Натижада мамлакатнинг инвестицион жозибадорлигига жиддий путур етказди. Бу эса ўз навбатида миллий валютанинг қадрсизланиши ва иқтисодиёт тармоқлари ўсиш суръатларининг жиддий камайишига олиб келади.
Иқтисодий фаровонлик машаққатли, изчил ислоҳотларга асосланади. Уларни амалга ошириш учун тинчлик, барқарорлик ва ҳамжиҳатлик зарур. Қозоғистондаги норозилик намойишлари иқтисодиётига салбий таъсир кўрсатувчи хатарларни келтириб чиқармоқда. Бунинг оқибатида айрим фуқароларнинг ижтимоий, иқтисодий ёки руҳий ҳолатига ўз салбий таъсирини ўтказади.
Ҳар бир давлат ўзининг ҳарбий кучига эга бўлиши керак
Янги ҳукумат келгандан кейин халқни қийнаётган муаммолар тизимли равишда ўрганилиб, қозоқ халқининг иродасини ифодалайдиган норматив ҳуқуқий ҳужжатлар, муҳим дастурлар қабул қилиниши кутилмоқда. Бунда халқ билан интерактив алоқа бўлиши керак, яъни халқ билан мулоқот учун платформа йўлга қўйилиши керак. Шу платформада халқни қийнаётган масалалар ҳозирги кунда бўлаётган ҳолатлар билан эмас, балки тинч, конструктив, оқилона, илмий ва маслаҳатлашган ҳолда амалга ошириш тизими керак. Ҳар бир суверен давлат ўзининг ҳарбий кучига эга бўлиши керак. У ташқи кучга ҳам, давлат суверенитети, конституциявий тузум ҳамда инсон ва фуқаролар ҳуқуқ ва эркинликларини бузишга омил бўлувчи барча низоларга ҳам ҳарбий салоҳияти билан жавоб бера олиши керак.Ҳар қандай суверен давлатнинг ҳарбий салоҳияти қайсидир маънода давлат ва халқ суверенитетининг кафилидир. Давлат суверенитетини қисман йўқотдими, демак ташқи кучлар таъсири остида халқнинг манфаатига зид равишда қарорлар қабул қилади. Эртанги кунда барча етказилган зарарларни қоплаш учун давлат бюджетидан харажат қилиш натижасида тикланади. Бюджет эса ўша солиқ тўловчилар, давлат ресурси ҳисобига шаклланади.
Ўзбекистон ва Қозоғистон ўртасидаги чегара жой олган 2 203 километр. Яъни Қозоғистон Ўзбекистон билан чегараси нуқтаи назаридан энг катта майдонни ташкил қилади. Қозоғистон энг йирик савдо ҳамкорларимиздан бири ҳисобланади. 2021 йилда товар айирбошлаш рекорд даража — 4 миллиард долларга етди.
Марказий Осиёда Қозоғистон ва Ўзбекистон аҳолиси 71 фоизни ташкил этади, бунда ялпи ички маҳсулот умумий ҳажмининг 78 фоизи ва минтақа давлатлари ўзаро ички савдосининг 74 фоизи шу икки давлат ҳиссасига тўғри келади.
Қозоғистон ҳам биз билан қардош халқ, ҳам стратегик шерик давлат. Ушбу нохуш ҳодисалар Ўзбекистонда реал бозор муносабатларига таъсир қилади. Бунда, ўзаро савдо айланмаси, Марказий Осиёнинг денгиз йўлига чиқишига салбий таъсир кўрсатади. Бу Ўзбекистоннинг транзит давлат сифатидаги салоҳиятининг пасайишига олиб келади. Бундан ташқари, илм-фан, инновация, таълим йўналишида Қозоғистон бизнинг яқин ҳамкоримиз. Ўзбекистонлик талабалар Қозоғистонга бориб ўқийди ёки бунинг акси. Нотинч вазият эса интеграция жараёнини сусайтириб, балки қайсидир маънода тўхтатиб қўяди.
Қозоғистон юзага келган муаммоларни мустақил ҳал қила олади
Ўзбекистон қонунчилиги бўйича мамлакатимиз ҳеч қандай ҳарбий блокларга қўшилмайди, уларда иштирок этмайди ва Ўзбекистонда ҳам бошқа давлатларнинг ҳарбий базалари бўлишига йўл қўйилмайди. Ўзбекистоннинг ўз қудрати, ҳарбий салоҳияти фуқароларнинг эркинлиги, халқнинг манфаатларини ҳимоя қилишга қодир. Конституция бўйича президент ва Олий Мажлисгина халқ номидан иш олиб бориш мумкин.
Намойишлар кейинчалик нотинч вазиятни, сиёсий беқарорликни олиб келишининг олдини олиш мақсадида айрим чекловлар ўрнатилиши мумкин. Бу, аввало, мамлакатимиз ҳудудий яхлитлиги, сиёсий барқарорлиги, халқаро имижи ва инсон ҳуқуқлари учун амалга оширилиши мумкин.
Ўзбекистон халқи билан ўтмиши, бугуни ва келажаги чамбарчас боғлиқ бўлган Қозоғистон халқи юзага келган муаммоларни конструктив диалог орқали ўзи мустақил ҳал қила олади.
Оғабек Самисов ёзиб олди
Изоҳ (0)