Альбатрослар — жуда вафодор қуш. Аммо глобал исиш сабаб, афтидан, улар орасида ажрашишлар кўпайган

Океандаги сув ҳарорати кўтарилгани сайин, альбатрос жуфтликлари орасида ажрашишлар сони ошиб бормоқда. Ушбу икки ҳодиса ўртасидаги боғлиқликни Атлантика океани жанубидаги Фолкленд оролларида уялайдиган қорақош альбатрослар тўдасини 15 йил давомида кузатиб борган Португалия, АҚШ ва Буюк Британия олимлари гуруҳи пайқади. Кузатув натижалари 24 ноябрь куни Лондон Қироллик жамиятининг илмий журналларидан бирида эълон қилинди. Мақоланинг қисқача баёни Американинг Science News нашри ва Британиянинг The Guardian газетаси томонидан тақдим этилди.

«Бизнинг билишимизча, тарихда илк бор атроф-муҳитдаги оғир шароитнинг моногам популяциялар кўпайишига салбий таъсири илк бор ҳужжатлаштирилмоқда», — дея мақоладан иқтибос келтиради Meduza.

Қушларнинг 90 фоизга яқин тури моногам ҳисобланади, альбатросларнинг жуфтликлари эса қушлар орасида энг вафодорларидан бири. Нар ва мода альбатрослар никоҳ рақси давомида бир-бирини танлайди ва бу танловга умрининг охирига қадар содиқ қолади. Бу қушлар аксарият вақтини денгизда ўтказади, аммо уялаш маконига мунтазам қайтади ва ҳар сафар битта ҳамкори (умр йўлдоши) билан полапон очади. Унумли йилларда қорақош альбатросларнинг жуфтликлари ўртасидаги ажрашишлар 4 фоизга ҳам етмайди ва айрилишга кўпинча урчишдаги муваффақиятсизликлар (ё мода қушнинг тухум қўя олмаслиги, ёки полапон ўлиб қолиши) сабаб бўлади.

Олимлар 2004—2019 йиллар давомида Фолкленд оролларидаги альбатрослар колониясини тадқиқ этган. Улар 424 та мода қушнинг хатти-ҳаракатини кузатган, уларнинг жуфтликлари қандай қилиб ажралиб кетганини белгилаб, ушбу жуфтликлардан бирортаси аввал авлод қолдира олганмиди-йўқми, ҳисоблаб борган. Тадқиқотчилар «ажрашишлар»нинг энг асосий сабабчиси полапон очишдаги омадсизлик бўлиб қолмоқда, деган хулосага келган — бундай ҳолларда қушлар кўпинча ўз ҳамкорини ўзгартиришга қарор қилган. Аммо океандаги сув ҳароратининг кўтарилиши билан «ажрашишлар» сони ҳам ошган. Океандаги сув ҳарорати бутун кузатувлар тарихидаги энг юқори даражага чиққан 2017 йили альбатрослар орасидаги «ажрашиш индекси» 7,7 фоизгача ўсган.

Тадқиқотчиларнинг фикрича, бунинг иккита изоҳи бўлиши мумкин. Биринчиси — сув ҳарорати кўтарилиши билан альбатросларнинг овқат топиши қийинлашмоқда ва колонияга уялаш даврининг бошида қайтишга улгурмаяпти, бу вақтда эса уларнинг доимий ҳамкори бошқа бир қушни танлаб кетяпти. Иккинчиси — атроф-муҳитдаги шарт-шароит ёмонлаша боргани сайин мода альбатросларда стресс гормони ошиб кетяпти, аммо улар атрофдаги ёмон шароитни «ёмон ҳамкор» билан адаштиряпти, шу сабаб нар шеригини алмаштирмоқда (олимлар бу ҳолатга «ҳамкорини сохта айблаш назарияси» деб ном берган).

Умуман олганда, ҳароратнинг кўтарилиши ва «ажрашишлар» даражаси ўртасидаги боғлиқлик сезиларли бўлса-да, унчалик ҳам кучли эмас — ажрашишлар даражаси ҳарорат ўзгаришсиз қолган йилларда ҳам сезиларли фарқ қилиб турган.

Аввалги жуфтидан айрилгач, альбатрослар ўзига янги ҳамкор топиш учун бутун бошли кўнгил овлаш даврини бошидан бошлаши керак. Бу анчайин узоқ давом этадиган жараён ва бунда ёлғиз қушлар маълум муддат авлод қолдириш имкониятидан маҳрум бўлиши ҳам мумкин. Олимларнинг фикрича, улар томонидан аниқланган воқелик альбатросларнинг шундоқ ҳам камайиб бораётган жаҳон популяциясининг қисқаришини янада тезлаштириши мумкин. Глобал исишдан ташқари, бу қушлар ҳаётига океан сувининг пластик билан ифлосланиши, уларни тасодифан ўлдириб қўядиган балиқчилик кемалари ва ҳатто уларнинг инларини бузиб, вайрон қилиб кетадиган сичқонлар ҳам хавф солмоқда.