1989 йилда Россияда Байкал-Амур магистрали деб номланган йирик темир йўл тармоғи фойдаланишга топширилади. Бу темир йўл Сибирни Узоқ Шарқ билан боғлайди ва шу тариқа Москвадан Владивостоккача СССРдан чиқмаган ҳолда бориш имконияти пайдо бўлади. Унгача мамлакат ғарбидан шарқига бориш учун Хитой ва Мўғулистон ҳудудидан ўтиларди. БАМ қурилишида бошқалар қатори ўзбекистонликлар ҳам меҳнат қилган.
Поездлар ва темир йўллар пайдо бўлганидан бери улар ҳар қандай мамлакатнинг ривожланиши учун муҳим тармоқлардан бири ҳисобланиб келмоқда.
Ҳали авиация унча ривожланмаган ХХ аср бошларида темир йўлларнинг аҳамиятини ҳеч нарсага тенглаб бўлмас эди. Айниқса, Россиядай катта ҳудудларга эга бўлган мамлакатлар учун темир йўлларнинг қурилиши ва фаолият кўрсатиши янада муҳим бўлган.
Йирик давлат сифатида Россия темир йўл тармоқларини ривожлантиришни Чор империяси даврида бошлаган эди. 1917 йилда содир этилган Октябрь тўнтаришидан кейин ҳам мамлакатда темир йўл қуриш долзарб масала бўлиб қолаверди.
Москванинг бирдан бир орзуси мамлакат пойтахтини Узоқ Шарқ билан темир йўл орқали боғлаш эди. Бу ишни амалга ошириш ўша пайтларда имконсиз бўлган.
1925 йилда Сибирдан Узоқ Шарққа темир йўл тортиш лойиҳалари қилина бошланади. Иккинчи тарафдан, Узоқ Шарқдаги турли шаҳарларни ўзаро темир йўл билан боғлаш ишлари бошлаб юборилади.
1930 йилларда ишлар икки тарафда, Шарқий Сибир ва Узоқ Шарқда имкониятларга қараб давом эттирилади. Шароитлар оғир, имкониятлар чекланган, ўртада жуда катта ҳудудда Тайга ястаниб ётар эди. Орада Иккинчи жаҳон уруши бошланиб ишлар анча сустлашиб қолади, лекин тўхтатилмайди. Уруш йилларида Комсомолск-Амур шаҳридан Совет Гавани шаҳригача темир йўл тортилади.
Уруш тугагандан сўнг, темир йўлчилар ҳам барча қатори мамлакатни тиклаш ишларида қатнашиб, урушда вайрон бўлган ҳудудлардаги темир йўлларни қайта қуриш билан банд бўлади.
1950 йиллардан бошлаб Сибир ва Узоқ Шарқда ишлар яна давом эттирилади. Аммо, темир йўл қурувчиларининг ишларига ўрмон ва ботқоқлар жуда катта тўсиқ бўлганлиги учун, темир йўл қурилиши жуда секинлик билан давом этарди. 1970 йилларнинг бошига келиб СССР раҳбариятини ишларнинг бундай суст давом этиши қониқтирмайди. Улар қурилишни жадаллаштириш чораларини кўра бошлайди.
БАМнинг Ёшлар Иттифоқига берилиши
1974 йил 15 мартда мамлакат раҳбари Леонид Брежнев Олмаота шаҳрида “БАМ яқин беш йилликнинг энг муҳим қурилиши бўлади” деб гапиради.
1974 йил 8 июль куни КПСС Марказий қўмитаси ва СССР Министрлар Советининг “Байкал–Амур темир йўл магистралини қуриш ҳақидаги қарор”и эълон қилинади. Шу тариқа, ҳукумат ушбу қурилишга кўп миллионли мамлакат ёшларини жалб этиш учун уни Бутуниттифоқ Комсомол Ёшлар иттифоқи (ВЛКСМ) тасарруфига топширади.
1974 йил 26 июлда “ВЛКСМнинг XVII съезди” номидаги комсомол зарбдор отряди» тузилгани эълон қилинади. 27 июлда “Правда” газетасида “Байкалдан Амургача” номли мақола эълон қилинади. Мақолада муаллиф СССР комсомол ёшларини ушбу қурилишда иштирок этиб, “Ватан олдидаги бурчларини бажаришга” қизғин даъват этган эди.
Унгача 1974 йил 27 апрелда Москвадан БАМ қурилишида ишлаш хоҳишини билдирган комсомол ёшлар билан тўла тарихий поезд йўлга чиқади.
Поездни Сибирга ўша пайтда ВЛКСМ, ҳозирги таъбир билан айтганда Ёшлар иттифоқи раҳбари бўлган Дмитрий Филипповнинг ўзи бошлаб келади.
Шундан сўнг, мамлакатнинг ҳар бир бурчагида, ҳар бир ташкилотида БАМ қурилишига ёшларни жалб қилиш бошланиб кетади. ОАВ, телевидение, радио бутун мамлакат бўйлаб ёшларни “Аср қурилиши”га боришга тарғиб қила бошлайди. Тинда шаҳри БАМнинг расмий пойтахти этиб танланади.
БАМ қуришининг битиши
БАМ қурилиши ВЛКСМга топширилгандан сўнг, қурилиш ишлари анча жонланади. Турли республика ва шаҳарлардан келган комсомол бригадалар ушбу қурилишида мардона ишлайди. Шу тариқа темир йўл қурилиши жадаллик билан давом эттирилади.
темир йўл қурилишида комсомол бригадаларнинг ҳар бирига муайян топшириқлар берилади ва улар ўзаро мусобақалашиб ишлайди. Топшириқ бажарилгач бригадалар навбатдаги қисмга ўтказилган. Қурилиш икки тарафда бирдай олиб борилади. Узоқ Шарққа темир йўл қурилиши учун керак бўладиган ускуналар денгиз орқали етказиб берилади.
БАМ қурилиши Москвадаги раҳбарлар ваъда бергандай беш йилда битмайди, қурилиш 10 йил давом этади. Ниҳоят 1984 йил 29 сентябрда, Балбухта разездида бригадирлар А.Бондар ва И.Варшавский бошчилигидаги комсомол бригадалари темир йўлни туташтиради.
1984 йил 1 октябрда Куанда бекатида тантанали маросим уюштирилади ва СССР темир йўл тармоғи мамлакат ғарбидан Узоқ Шарққача яхлит ҳолга келгани эълон қилинади.
Умуман олганда БАМ фақат 1989 йилга келиб тўлиқ ҳолда ишлашга ўтади. Унгача унинг турли қисмларида носозликлар юз бериб, поездлар мунтазам қатнай олмаган.
БАМ битганидан кейин Сибир ва Узоқ Шарқда унга туташувчи кўплаб темир йўл линиялари ҳам тортилади.
БАМда ўзбекистонликлар ҳам ишлаган
БАМ қурилишида бошқа иттифоқдош республикалар аҳолиси билан бирга кўплаб ўзбекистонликлар ҳам ишлаган. Ўзбекистондан борган қурилиш бригадаси “УзБАМстрой” деб номланган.
БАМдаги кўплаб темир йўл бекатлари турли республика ва шаҳарлардан келган комсомол ёшлар бригадалари томонидан тикланган. Ўзбекистон ёшлари Куанда ва Леприндо бекатини қуриб берган.
Ўзбекистонликлар томонидан қуриб берилган кўплаб станциялар кейинчалик қишлоқ типидаги шаҳарчага айланган ва уларнинг аксариятида бугун “Ўзбекистон” ёки “Тошкент” номли кўча бор.
БАМ ҳақида қизиқарли фактлар
- БАМ СССР тарихидаги энг кўп пул сарфланган қурилиш ҳисобланади.
- Унга қурилиш бошлангандан 1991 йилгача умумий ҳисобда 17.7 млрд рубль сарфланган. Бу маблағ ўтган асрнинг 70-80 йилларидаги курс билан ҳисоблаганда 20 миллиард АҚШ долларидан ошади.
- БАМ 1938-1984 йиллар давомида қурилган деб ҳисобланади. Унинг умумий узунлиги 4287 километрни ташкил этади.
- БАМ 11 та йирик дарёни, 7 та тоғ тизмасини кесиб ўтган.
- БАМда 8 та туннел қурилган.
- БАМда 2230 та катта ва кичик кўприклар қурилган. Улардан 142 тасининг узунлиги 100 метрдан ошади.
- 2003 йилда БАМда узунлиги жиҳатдан Россияда энг узун, дунёда эса 5-ўринда турувчи Муйск темир йўл туннели қурилди. Унинг узунлиги 15.343 метрни ташкил этади.
- БАМ йўлларида 200 та темир йўл бекати, 60 шаҳарча ва шаҳар типидаги қишлоқлар қурилган.
- 1975 йилда СССР почтаси БАМга бағишлаб бир нечта почта маркаси чиқарган.
- 2014 йилда Россия банки БАМга бағишлаб эсдалик тангаларини чиқарган.
- БАМ ҳақида ҳужжатли фильмлар олинган, спектакл ва опералар саҳналаштирилган, асарлар ёзилган, қўшиқлар куйланган.
- Бугунги кунда ушбу магистралдан суткада ўртача 8 та поезд ўтади.
БАМ қурилиши учун 1975-1976 йилларда Германиядан ўн мингта Маgirus-Deutz самосвал юк машинаси харид қилинган. Уларни дунёга машҳур IVECO компаниясининг Германиядаги шўба корхонаси тайёрлаб берган.
Ушбу юк машиналари дизель ёқилғисида ҳаракатланган ва уларда ҳаво орқали совитиш тизими бўлган. Ўшанда СССРда ҳаво совитиш тизимида ишлайдиган юк автомобиллари ишлаб чиқарилмасди. Бундай турдаги юк автомобиллари ишлаб чиқарадиган “КамАЗ” заводи Татаристонда кейин қурилган.
БАМ қурилишида ҳарбийлар, СССР қуролли кучларига қарашли темир йўл қўшинлари аскарлари ҳам ишлаган. БАМда ўша пайтда СССР бошлиқ социалистик лагерга кирувчи давлатлар, Болгария, Венгрия ва Монголиядан келган қурувчилар ҳам меҳнат қилган.
1945-1974 йиллар оралиғида БАМнинг учдан бир қисми қурилган эди. Қолган қисми 1974-1984 йиллар оралиғида қурилади.
БАМ битганидан сўнг у Япония (паром орқали), Хитойнинг шарқий қисми ва иккита корейс давлатини Европа билан темир йўл орқали боғлади.
1997 йилда БАМ иккига, “Шарқий Сибир темир йўллари” ва “Узоқ Шарқ темир йўллари темир йўллари”га ажратилади.
БАМ қурилиши бир пайтлар СССРнинг шарқий ҳудудларини ривожлантиришда муҳим рол ўйнаган бўлса, бугун ҳам у Россия учун ҳам ана шундай муҳим темир йўл тармоғи бўлиб қолмоқда.
Ғайрат Йўлдош тайёрлади
Изоҳ (0)