Albatroslar — juda vafodor qush. Ammo global isish sabab, aftidan, ular orasida ajrashishlar ko‘paygan

Okeandagi suv harorati ko‘tarilgani sayin, albatros juftliklari orasida ajrashishlar soni oshib bormoqda. Ushbu ikki hodisa o‘rtasidagi bog‘liqlikni Atlantika okeani janubidagi Folklend orollarida uyalaydigan qoraqosh albatroslar to‘dasini 15 yil davomida kuzatib borgan Portugaliya, AQSh va Buyuk Britaniya olimlari guruhi payqadi. Kuzatuv natijalari 24-noyabr kuni London Qirollik jamiyatining ilmiy jurnallaridan birida e’lon qilindi. Maqolaning qisqacha bayoni Amerikaning Science News nashri va Britaniyaning The Guardian gazetasi tomonidan taqdim etildi.

“Bizning bilishimizcha, tarixda ilk bor atrof-muhitdagi og‘ir sharoitning monogam populyatsiyalar ko‘payishiga salbiy ta’siri ilk bor hujjatlashtirilmoqda”, — deya maqoladan iqtibos keltiradi Meduza.

Qushlarning 90 foizga yaqin turi monogam hisoblanadi, albatroslarning juftliklari esa qushlar orasida eng vafodorlaridan biri. Nar va moda albatroslar nikoh raqsi davomida bir-birini tanlaydi va bu tanlovga umrining oxiriga qadar sodiq qoladi. Bu qushlar aksariyat vaqtini dengizda o‘tkazadi, ammo uyalash makoniga muntazam qaytadi va har safar bitta hamkori (umr yo‘ldoshi) bilan polapon ochadi. Unumli yillarda qoraqosh albatroslarning juftliklari o‘rtasidagi ajrashishlar 4 foizga ham yetmaydi va ayrilishga ko‘pincha urchishdagi muvaffaqiyatsizliklar (yo moda qushning tuxum qo‘ya olmasligi, yoki polapon o‘lib qolishi) sabab bo‘ladi.

 

Olimlar 2004—2019-yillar davomida Folklend orollaridagi albatroslar koloniyasini tadqiq etgan. Ular 424 ta moda qushning xatti-harakatini kuzatgan, ularning juftliklari qanday qilib ajralib ketganini belgilab, ushbu juftliklardan birortasi avval avlod qoldira olganmidi-yo‘qmi, hisoblab borgan. Tadqiqotchilar “ajrashishlar”ning eng asosiy sababchisi polapon ochishdagi omadsizlik bo‘lib qolmoqda, degan xulosaga kelgan — bunday hollarda qushlar ko‘pincha o‘z hamkorini o‘zgartirishga qaror qilgan. Ammo okeandagi suv haroratining ko‘tarilishi bilan “ajrashishlar” soni ham oshgan. Okeandagi suv harorati butun kuzatuvlar tarixidagi eng yuqori darajaga chiqqan 2017-yili albatroslar orasidagi “ajrashish indeksi” 7,7 foizgacha o‘sgan.

Tadqiqotchilarning fikricha, buning ikkita izohi bo‘lishi mumkin. Birinchisi — suv harorati ko‘tarilishi bilan albatroslarning ovqat topishi qiyinlashmoqda va koloniyaga uyalash davrining boshida qaytishga ulgurmayapti, bu vaqtda esa ularning doimiy hamkori boshqa bir qushni tanlab ketyapti. Ikkinchisi — atrof-muhitdagi shart-sharoit yomonlasha borgani sayin moda albatroslarda stress gormoni oshib ketyapti, ammo ular atrofdagi yomon sharoitni “yomon hamkor” bilan adashtiryapti, shu sabab nar sherigini almashtirmoqda (olimlar bu holatga “hamkorini soxta ayblash nazariyasi” deb nom bergan).

Umuman olganda, haroratning ko‘tarilishi va “ajrashishlar” darajasi o‘rtasidagi bog‘liqlik sezilarli bo‘lsa-da, unchalik ham kuchli emas — ajrashishlar darajasi harorat o‘zgarishsiz qolgan yillarda ham sezilarli farq qilib turgan.

Avvalgi juftidan ayrilgach, albatroslar o‘ziga yangi hamkor topish uchun butun boshli ko‘ngil ovlash davrini boshidan boshlashi kerak. Bu anchayin uzoq davom etadigan jarayon va bunda yolg‘iz qushlar ma’lum muddat avlod qoldirish imkoniyatidan mahrum bo‘lishi ham mumkin. Olimlarning fikricha, ular tomonidan aniqlangan voqelik albatroslarning shundoq ham kamayib borayotgan jahon populyatsiyasining qisqarishini yanada tezlashtirishi mumkin. Global isishdan tashqari, bu qushlar hayotiga okean suvining plastik bilan ifloslanishi, ularni tasodifan o‘ldirib qo‘yadigan baliqchilik kemalari va hatto ularning inlarini buzib, vayron qilib ketadigan sichqonlar ham xavf solmoqda.