Ижтимоий тармоқларда Ўзбекистонда мухолифатга йўл ёпиқлиги, ундай кучларга нисбатан тазйиқлар бўлаётганлиги ҳақида фикрлар намоён бўлмоқда. Шундан келиб чиқиб, эксперт сифатида шу масалани таҳлил қилсак.
Аввало, мухолифат бўлиш учун «биз мухолифатмиз» дейишнинг ўзи камлик қилади. Бунинг учун сиёсий партия парламент сайловларида иштирок этиши ва Қонунчилик палатасида ўз фракциясига эга бўлиши лозим (маълумот учун: фракция сиёсий партиядан кўрсатиладиган депутатлар томонидан партия манфаатларини Қонунчилик палатасида ифодалаш мақсадида тузиладиган ва белгиланган тартибда рўйхатдан ўтказилган депутатлар бирлашмаси ҳисобланади). Шу билан бирга, улар ўз сайловчиларига ҳамда амалдаги ҳукумат билан рақобат қилишга лойиқ салоҳиятга, ўзининг аниқ дастурига эга бўлган расмий сиёсий субъект (сиёсий партия ёки уларнинг фракциялари) ҳисобланади. Шундай мухолифат расмий мухолифат ҳисобланади. Бугунги кунда сиёсий мухолифатнинг шаклланиши учун Ўзбекистонда ҳеч қандай тўсиқ мавжуд эмас.
Биринчидан, расмий мухолифатни шакллантиришнинг ҳуқуқий асослари яратилган. Маълумот учун, «Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Қонунчилик палатаси тўғрисида»ги Конституциявий қонун 251-моддаси олтинчи қисмига кўра, янгитдан шакллантирилган ҳукуматнинг тутган йўли ва дастурига ёки унинг айрим йўналишларига қўшилмайдиган фракциялар ўзларини мухолифат деб эълон қилиши мумкин. Шундан келиб чиқиб, ҳар қандай сиёсий партия ўзини мухолифат партияси сифатида намоён қилиши мумкин. Бунга ҳеч қандай тўсиқ йўқ.
Иккинчидан, мухолифат шу жамиятнинг ичидан чиқиши муҳим. Шундагина улар шу юртнинг муаммосини ўзларида ҳис қилиб, унинг ечими билан боғлиқ муқобил таклифларни тақдим қила олади. Акс ҳолда қайсидир кучларнинг манфаатларига хизмат қиладиган сиёсий восита сифатида юртимизнинг тинчлигига хавф солади.
Учинчидан, мухолифатнинг шаклланиши учун аввало шароит мавжуд бўлиши муҳим. Яъни, жамиятда очиқлик ва плюрализм ривожланиши билан муқобил ёндашувлар, мухолифат ҳам шаклланади. Бугун Ўзбекистон жамияти сиёсий ҳаётида очиқлик ва эркинлик шаклланмоқда. Бунинг учун ҳокимият шарт-шароитни яратди. Галдаги вазифа жамиятдаги муқобил фикрловчилар томонидан шундай мухолифатни шакллантириш ҳисобланади.
Бунинг учун бугунги сайлов жараёнларига ўхшаш, жамиятнинг сиёсий маданиятини оширадиган воқеликларни босиб ўтиш муҳим аҳамият касб этади.
Қолаверса, энг муҳими — мухолифат бузувчи тизим эмас, тузувчи, муқобил бўлиши керак. Унинг ғоялари мавжуд тизимни, тартиботларни бутунлай бузиб ташлашга эмас, уни янада такомиллаштиришга хизмат қилиши керак.
Мавжудларини бузиб, янгисини барпо этиш — сиёсатшунослар тили билан айтганда — инқилоб ҳисобланади. Унинг энг катта камчилиги — ҳаммасидан воз кечиб, ҳаммасини яна бошдан, янгитдан бошлашни талаб этади. Бунинг оғирлиги аввало оддий халқнинг елкасига тушади. Масалан, мустақилликнинг дастлабки йилларда шаклланган «Эрк» партиясининг аксилконституциявий фаолияти ва унинг фаолияти суд қарори билан чекланганлигини қайд этиш мумкин.
Хуллас, бугун Ўзбекистонга расмий ва мамлакат тараққиёти учун конструктив мухолифат зарур. Бугунги сайловлардаги номзодлар ўртасидаги дадил чиқишлар, танқидлар, энг муҳими, дастурлардаги муҳим концепциялар Ўзбекистонда ҳам расмий мухолифатни шаклланиб бораётганлигидан далолат беради.
Ойбек Сирожов, Тошкент Кимё технологиялари институти кафедра мудири
Изоҳ (0)