1945 йил 5 декабрь АҚШнинг бешта торпедо-бомбардимончи самолётдан ташкил топган «Авенгер» флотининг ўқув парвозини амалга ошириш чоғида сирли равишда ғойиб бўлиши билан тарихга кирди. Ҳайратланарли жиҳати шундаки, уларни қидириш учун юборилган ПБМ-5 Мартин «Маринер» қутқарув денгиз самолётини ҳам шундан сўнг бошқа ҳеч ким қайтиб кўрмади. Ушбу ҳодиса ҳалигача нафақат АҚШ ҳарбий ҳаво кучлари, балки бутун дунё авиацияси тарихидаги энг ғалати ва ғайриоддий воқеалардан бири бўлиб қолмоқда. «Дарё» Бермуд учбурчаги билан боғлиқ тарзда содир бўлган ушбу воқеа ҳақида ҳикоя қилади.
Парвознинг мақсади нима эди?
1945 йил 5 декабрда 19-рейс доирасида АҚШ ҳарбий ҳаво кучлари учувчилари томонидан бошқариладиган тўртинчи «Авенгер» торпедо-бомбардимончи самолётлари ҳавога кўтарилди. Парвоз денгиз корпуси инструктор-учувчиси лейтенант Чарльз Каролл томонидан бошқарилган эди. Ундан мақсад самолётларни махсус тайёргарликдан ўтказиш кўзда тутилган ўқув машғулотлари бўлгани айтилади. Парвознинг тахминий давомийлиги икки соатни ташкил этиб, торпедо-бомбардимончиларининг ёқилғи захираси бунинг учун етарли эди.
Маршрут бўйича об-ҳаво прогнози ҳам кўнгилдагидек эди. Ўқув парвози амалга оширилган ТБМ-3 модификацияли торпедо-бомбардимончиларида ўша пайт учун анча ривожланган ускуналар мавжуд эди, бу эса уларга ҳар қандай об-ҳаво шароитида ва ҳатто тунда парвозларни амалга оширишга имкон берарди. Бундан ташқари, улар юқори даражадаги бошқарув автоматизациясига эга G4 автопилотлари билан жиҳозланган, қутқарув ускуналари, экипажда экипаж аъзолари учун автоматик қутқариш кийимлари билан бир қаторда озиқ-овқат захиралари, сигнал узатувчи ускуналар, омон қолиш учун зарурий жиҳозлар ҳамда фавқулодда вазиятларда фойдаланиш учун радио маёқлари мавжуд эди.
Аҳамиятлиси шундаки, ўша куни парвоз олдидан барча самолётлар қоидаларга мувофиқ тайёрланди. Бироқ воқеа содир бўлганидан сўнг механиклардан бири самолётларнинг бошқарув панелида соат йўқлигини айтди.
«Авенгер»ларнинг парвози
Самолётлар соат 14:10 да Форт-Лодердейлдаги ҳарбий-денгиз кучлари базасидан ҳавога кўтарилди. Шундан кейин самолётларга нима бўлганини билиш учун тергов комиссияси радиоалоқани ўрганиб чиқди ва самолётларнинг хабарларни ва учувчиларнинг ўзаро суҳбатларини эшитган радио операторларидан интервью олди.Манбаларда Тэйлорнинг парвоз билан боғлиқ муаммолар юзага келишидан олдин унинг бориши тўғрисидаги бирон бир ҳисоботи ҳақида маълумот берилмаган, аммо учувчилар ўртасидаги музокаралардан парвоз муваффақиятли бўлган деган хулосага келиш мумкин эди.
Соат 15:40 да самолётлар Форт-Лодердейл устидан учиб ўтаётганда катта лейтенант Роберт Фокс кимдир уларни радио орқали чақираётганини эшитади. Номаълум шахс бир неча бор ундан компаслари тўғрисида сўрайди. Фокс улар билан боғланганидан сўнг лейтенант Тэйлор Пауэрни чақиргани маълум бўлади. Улар адашиб қолган эди. Соат 16:10 да Форт-Лодердейл ва Порт Эверглейдс қутқарув базаси муаммолардан хабардор бўлди.
16:25 да Порт Эвергладесдаги қутқарув бўлими парвоз самолёти билан алоқа ўрнатишга муваффақ бўлди. Тэйлорнинг айтишича, улар кичик орол устидан учиб ўтган ва шундан сўнг бошқа ерни кўрмаган эди. Эвергладес порти Тэйлорга бошқарувни эксплуатация воситалари билан самолёт учувчисига топширишни таклиф қилди.
Соат 16:31 да Порт-Эвергладес Тэйлорнинг яна бир хабарини эшитди: «Учувчилардан бири 270-курс бўйлаб ҳаракат қиладиган бўлсак, қирғоққа етиб оламиз деб ўйлаяпти».
Соат 16:45 да Тэйлор базага шундай хабар беради: «Биз 030-курсни 45 дақиқа ушлаб турамиз, сўнг Мексика кўрфазидан ўтмаганимизга ишонч ҳосил қилиш учун шимолга борамиз».
Соат 17:00 да Тэйлор 090-курс бўйлаб 10 дақиқалик парвозни амалга ошириш тўғрисида буйруқ берди.
Соат 17:15 да Тэйлор Порт Эвергладесга хабар берди: «Мен сизларни деярли эшитмаяпман. Биз икки юз етмиш даражада парвоз қилмоқдамиз». Кейин у ушбу йўналишда «ёқилғи тугамагунча ёки қирғоққа етгунча» учиш ниятида эканини маълум қилди.
Соат 17:30 да Тэйлор учувчилардан чап томонда нима бор дея сўрагани эшитилди.
Соат 17:50 да радио йўналишни аниқлаш ёрдамида самолётларнинг тахминий координаталари аниқланди.
Соат 17:54 да Тэйлордан яна уч минг kHz частотага ўтишни сўради, у парвознинг қолган қисми билан алоқани узмаслик учун бундай қила олмаслигини айтади.
Соат 18:04 да Тэйлор «270 даражани ушлаб турсак, биз шарққача етиб оламиз», дея хабар берди.
Соат 18:20 да Тэйлор буйруқ берди: «Барча самолётлар яқинлашсин. Агар қирғоқ кўринмаса, биз сув бўйлаб пастлашимиз керак».
Майами шаҳридаги парвозларни бошқариш марказида соат 19:04 да лейтенант Тэйлорнинг сўнгги чақируви эшитилди.
Тахминан 20:00 ларда ёқилғилар тугайди, самолётлар пастга томон учишга мажбур бўлади ва шундан кейин алоқа йўқолади – ҳеч ким учувчилар тақдири ҳақида бошқа ҳеч нарса эшитмайди.
Мартин «Маринер» ПБМ-5
Парвоз учун чиқиб кетган қутқарув самолёти тўғридан-тўғри Бермуд учбурчаги марказига учиб ўтиб, сўнгра стандарт квадрат қидирувни амалга ошириши керак эди. Самолёт радио орқали бир нечта стандарт хабарлар узатди, шундан сўнг у йўқолган самолётлар жойлашган жойга яқинлашаётганини, аммо ҳали ҳеч нарса тополмаганини айтди. У 90-курсга ўтиб қидирувни давом эттираётгани ҳақида хабар берганидан бир муддат ўтиб, самолёт билан алоқа узилди.
21:20 да соҳил қўриқлаш штаб-квартирасига «Гейнес Миллс» танкеридан хабар келиб тушди, унинг капитани С. Стенли соат 19:50 да координаталари 28 даража 59 минут Н, 80 даража 25 минут W бўлган нуқтада ҳавода портлаш кузатилганини хабар қилди. Портлаш ўн дақиқа давом этди ва 120 метрли олов устун каби сув устида ёғ изларини қолдирди. Танкер портлаш жойини текширди, аммо ҳеч нима топа олмади.
Қидирув-қутқарув операцияси
5–6 декабрда тунда қидирувни давом эттирган 32-сонли самолёт парвози ҳеч қандай натижа бермади. Тонг отиши билан йўқолган самолётларни қидириш бўйича тарихдаги энг йирик операциялардан бири бошланди, бунга 300 та армия ва денгиз флоти самолётлари ва 21 та кема жалб қилинди. Миллий гвардия бўлинмалари ва кўнгиллиларидан ташкил топган қуруқликдаги қидирув гуруҳлари мунтазам равишда Флорида қирғоқлари, Флорида Кейс ва Багама ороллари бўйлаб текширув-қидирув ишларини ўтказди. Ҳеч қандай натижага эришилмагач, 1945 йил 10 декабрда барча экипажларни бедарак йўқолган деб ҳисоблаш тўғрисида қарор қабул қилинди.Нега бундай ҳодиса рўй берди?
Ҳодисага инсон омили асосий ўрин тутган деган қарашлар бор. АҚШ ҳарбий-денгиз кучлари тергов департаменти тергов ўтказди ва 7 декабрда шу вақтгача тўпланган асосий фактлар ва улар асосида чиқарилган хулосалар эълон қилинди.Лейтенант Тэйлор хато туфайли парвоз самолётлари Мексика кўрфази устида бўлган деб тахмин қилади. Бу хато улар учиб ўтган ороллар Флорида Кейс эканига ва шимолий-шарққа парвоз уларни Флорида яриморолига олиб бориши кераклигига ишонишдан келиб чиққан эди. Самолётлар ва экипажларнинг йўқолиши учун жавобгарлик лейтенант Тэйлорга юкланган эди. 49-сонли қидирув самолётининг йўқ бўлиб кетиши («Мартин Маринер») унинг ҳавода портлаши билан изоҳланди.
Йил давомида ушбу ҳисобот тўлдирилиб, унинг ҳажми 500 бетга етди. Ҳалокат олти самолёт ва 14 кишининг ўлимига сабаб бўлди. Унинг келиб чиқиш сабабларини изоҳловчи вариантлар эса ўнлаб топилди. Шундай вариантлардан бири Бермуд учбурчаги билан боғлиқ. Бир қатор норасмий версияларга кўра, самолётларнинг йўқ бўлиб кетиши Бермуд учбурчагида юз берадиган ғайритабиий ҳодисалар, учувчиларнинг қуёш йўналишини аниқлашига тўсқинлик қилган оқ ранг туманлиги, макон ва замоннинг деформацияси билан боғлиқ. Маълум бўлишича, бундай туман ичида масофалар ва вақтнинг тезлиги ўзгариши мумкин.
Худди шу версия доирасида лейтенант Тэйлор узатган ва кимдир қабул қилган радио хабарларнинг жуда кўпчилигида «апокрифик» матнлар пайдо бўлади, унда «бошқа оламлардан келганлар» намоён бўлади, «океан одатдагидек кўринмайди». Тэйлорнинг тахмин қилинган сўнгги сўзлари тез-тез тилга олинади: «Биз худди оқ сувга чўкиб кетгандекмиз... Биз бутунлай адашганмиз...»
Қолдиқлар топилди
1960 йилларнинг ўрталарида Флорида штатидаги Себастиана яқинида икки кишининг қолдиқлари бўлган самолёт топилди. АҚШ ҳарбий-денгиз кучлари ушбу самолёт 19-рейсга тегишли деб даъво қилди, аммо кейинчалик буни рад этди. Қолдиқларнинг шахсини аниқлашнинг имкони бўлмади.1986 йилда Флорида соҳиллари яқинида «Челленжер»нинг қолдиқларини қидириш пайтида «Авангер»нинг қисмлари топилди. 1990 йилда аэронавтика археологи Жон Муре 19-рейсга тегишли деб ҳисоблаган бир нечта чиқинди бўлаклари ажратиб олинди, кейинчалик денгиз кутубхонаси ушбу самолётнинг йўқолган самолётлар парвозига алоқаси йўқлигини хабар қилди.
1991 йилда океан тубида олтин ва испан галлеонларини қидириб топган Грем Хоккс бошчилигидаги экипаж Флорида қирғоғидан бешта «Авангер» самолётининг қолдиқларини топганини эълон қилди. 2012 йил март ойида Хоккс самолётлар қолдиқларини ўрганиш учун етарли маблағи йўқлигини маълум қилди ва шу тариқа бу қолдиқлар йўқолган самолётларники экани ўз тасдиғини топмай қолди. Аммо улар ҳамон ушбу қолдиқлар 19-рейсга тегишли эканини даъво қилади.
Дилбар Исматуллаева тайёрлади.
Изоҳ (0)