Халқ таълими тизимида рақамли технологиялар: Ўқитувчидан вазиргача барча бўғин битта тизимда

Халқ таълими тизимига рақамли технологияларнинг жорий этилиши ўқув жараёнларига қай даражада таъсир кўрсатаётгани ва бошқарув органларига қандай қулайликлар бериши ҳақида «Дарё» мухбири Мусулмонбек Иброҳимов Халқ таълими вазири ўринбосари Рустам Каримжонов билан суҳбат уюштирди.

Ҳаммага очиқ ва шаффоф

Икки хил йўналишда рақамли технологияларни татбиқ этиш ишларини олиб боряпмиз. Биринчиси, халқ таълими тизимини рақамлаштириш, яъни бошқарув. Иккинчиси эса мактабларда рақамли технологияларни жорий этиш.

Ўзбекистондаги энг катта соҳалардан бири халқ таълими тизими ҳисобланади. Ўн мингдан ортиқ мактаблар, 700 мингдан зиёд ишчи ходимлар хизмат қилади. Тизимда йиллар давомида барча статистик рақамлар тан олишимиз керак қоғозда бўлган. Ҳозирги кунда халқ тизимини автоматлаштириш ва статистик маълумотларни рақамлаштириш учун бир нечта тизимларни ишлаб чиқмоқдамиз. Халқ таълими тизимини автоматлаштириш мақсадида IRB тизимини жорий этмоқдамиз. Бунда асосий мақсад аниқ маълумотлар базасини яратиш, яъни пастдан туриб маълумотлар йиғиш ва маълумотларни қайта ишлашни осонлаштиришга қаратилган. Мактаб ўқувчисидан то вазирликкача бўлган бўғинларда бор бўлган бюрократияни, қоғозбозликни камайтириш ва ишларни самарали ташкил қилиш. Тизимга мактаблар, ўқувчилар ва ўқитувчилар сони киритилади. Шунингдек, бунда ўқувчи ёки ўқитувчини битта мактабдан иккинчи мактабга ўтганлиги ҳақидаги маълумотлар ва ҳар битта ўқитувчининг шахсий кабинети акс этади.

Ҳозирда тизимни Шайхонтоҳур туманида тажриба-синови ўтказилмоқда. Иккинчи босқичда Тошкент шаҳри, кейин вилоят марказлари ундан кейин эса бутун республикада жорий этишни режалаштирилган. Кейинги ўқув йили бошлангунга қадар барча ишларни охирига етказамиз.

Республика бўйлаб ҳар йили 1-синфга қабул бўлади. Бу ўқув йилги қабул учун онлайн навбатга туриш ва қабулга ёзилиш тизимини синовдан ўтказдик. Тошкент шаҳрида 50 мингга яқин ота-оналар ва ўқувчини қабулини онлайн тарзда ўтказдик. Бу жуда кўп енгилликлар берди. Биз фақат ота-оналарга қулайлик яратяпмиз деб ўйладик. Ўзимиз ҳам ҳайрон қолдик, катта жараён бўлгани учун қийин бўлади деб ўйлаган эдик. Ундай бўлмади, мактабдан то вазирликкача бўлган муносабатларни масофадан туриб бошқариш имкони бўлди. Барча босқичларда маълумотлар очиқ кўриниб турди. Қанча жой бор эди, қанча қабул бўлди мактаб тўлиб бормоқдами ёки тўлмаяптими уни статистикаси қандай кетмоқда, ким яхши ишлаяпти, ким ёмон ишлаяпти, очиқ ойдин кўриниб турди. Ўшанда қарор қабул қилишимиз жуда тез ва шаффоф бўлди.

Ҳозир ўқувчи битта мактабдан иккинчисига ўтадиган бўлса, биз билмаймиз. Мактабда нечта бола ўқияпти, иккинчи мактабда нечта бола бор тизимли маълумотлар жамланмаси йўқ. Агар шу тизим ишга тушадиган бўлса, барчаси яққол кўриниб туради. Айтайлик бу йил ичида жами 100 нафар ўқувчи синфини алмаштирди. Бунинг сабабини ўрганишимиз, таҳлил қилишимиз мумкин. Лекин тизим бўладиган бўлса, нима учун ўқитувчилар битта мактабдан иккинчи мактабга кўп ўтмоқда ёки битта ҳудуддан иккинчи ҳудудга ўқувчилар кўп ўтаётганини ўрганиб, таҳлил қилишга имкониятимиз бўлади. Рақамлаштиришни катта имкониятлари таҳлил қилиб, қарор қабул қилишга ёрдам беради. Тизим ишлаб чиқилган, бир нечта модуллари – функциялари бор. Ушбу тизимни бошқа тизимлар: «Кундалик кун», «Электрон журнал», довомад тизими, камера орқали довомадни назорат қилиш, ижро интизоми, ҳужжат алмашинув портали билан интеграция қилиш устида ишлаяпмиз.

Ўқитувчидан вазиргача битта тизим

Мактабларда рақамли технологияларни жорий этиш ишларини бир нечта компонентга бўлиб таҳлил қиламиз. Биринчиси, мактабдаги АКТ хонаси, яъни аввалги информатика хонасини замонавий компьютер технологиялари билан жиҳозлаш. Республика бўйича 10 мингта мактабимиз бўлса, 16 мингга яқин компьютер синфхонаси мавжуд. Шундан 60 фоизи, яъни 9 мингта компьютер синфхонаси ҳозирги кун талабига жавоб беради, тахминан 135 минг дона компьютер. Бу дегани тўхтаб қолишимиз керак дегани эмас ёки қолган мактабларда компьютер йўқ дегани ҳам эмас. Қолган мактабларда ҳам компьютер бор, лекин замонавий деб айтолмаймиз.

Жанубий Кореянинг «Эксимбанк» кредитлари ҳисобидан лойиҳамиз бор. Ушбу лойиҳа доирасида 3 мингга яқин компьютер синфхонасини, яъни 50 мингга яқин компьютерни жойларга олиб бориб, жиҳозлаш бўйича ишларни ташкил қилганмиз, шу йил якунига қадар ҳамма ишлар якунига етади. Бундан ташқари Хитой Халқ Республикаси томонидан грант маблағлари ажратилган. Унинг доирасида 1300 та компьютер синфхонасига замонавий компьютерлар билан таъминланади ва бу ишлар давом этмоқда. Бизнинг асосий мақсадимиз барча мактабларда тўлиқ, замонавий компьютерлар билан жиҳозлаш.

Иккинчиси, компьютерни ёққандан кейин унинг ичи бўм-бўш бўлиши керак эмас. Биринчиси интернет, иккинчиси контент. Интернетга уланди дегани бу турли ресурсларга кириш имконияти бор дегани. Иккинчи йўналиши контент, яъни компьютерни ёққанидан кейин ўқувчи ёки ўқитувчи нимани кўради? Шу бўйича ҳам ҳозирги кунда Ахборот технологиялари ва коммуникацияларини ривожлантириш вазирлиги билан биргаликда ички локал тармоқни яратиш бўйича иш олиб бормоқдамиз. Шу йил якунига қадар 7 мингта мактабнинг компьютер синфхонасини интернет билан улаш ва ички локал тармоғини боғлаш бўйича ишларни олиб бормоқдамиз. Кейинги 2021 йил якунига қадар барча мактаб синфхоналарини компьютерлар билан жиҳозлаш, интернет билан таъминлаш ва ички локал тармоқни ривожлантириш режалаштирилган.

Ички локал тармоқни ўрнатганимиздан кейинги режамиз синфхоналардаги компьютерларни марказлашган ҳолда контент билан бойитиш, янгилаб бориш. АКТ хонаси бўлганидан кейин электрон дарсликларни жойлаш, ундан ташқари қўшимча ресурсларни жойлаш масаласи бор. Ҳозирги кунда ЗиёНет порталида 6 мингтадан ортиқ сайт киритилган ва жуда кўп электрон ресурслар бор. Афсуски, унга ҳам эътибор камайиб қолган, контент янгиланган ёки ҳозирги кун талабига жавоб беради деб айтолмаймиз. Шунинг учун локал тармоқни улаганимиздан кейин марказлашган ҳолда ўқитувчи ва ўқувчини компьютерини контент билан бойитиб бориш ўзимизга мақсад қилиб қўйганмиз.

Учинчи компонент бу ўқитувчилар. Айтайлик компьютер синфхонасини жиҳозладик, интернет олиб келдик, контен билан бойитдик, хўш, ким дарс беради? Бизда 16 мингга яқин АКТ – информатика ўқитувчилари бор. Уларни ўқитиш ва малакасини оширш мақсадида АҚШ билан биргаликда янги бир лойиҳани амалга оширмоқдамиз. Мақсадмиз ҳозирги мактабдаги ўқитувчиларни АКТ бўйича саводхонлиги ва билим бериш техналогиясини ҳозирги замон талабларига мослаш. «Ўқувчи ўқитувчини билимидан кўпроқ нарса ололмайди», деган тушунча бор. Ўқувчига ўқитувчи нима билим берса, ундан ортиқча нарса ололмайди. Шунинг учун шароит яратишдан ташқари бизнинг энг катта эътибор берадиган жиҳатимиз – ўқитувчилар.

Мактабда рақамли технологиялар учун 100 миллиард сўм

Ҳукумат томонидан ҳар йили мактабларда рақамли технологияларни рақамлаштиришни жорий қилиш учун 100 миллиард сўм ажратиш йўлга қўйилади. Ушбу маблағлар биринчи навбатда барча мактабда сифатли интернет ва сифатли локал тармоқни йўлга қўйиш учун сарфлаш кўзда тутилган. Кейинги масала – контент. Контент бўйича алоҳида гуруҳимиз бор. Халқ таълими вазирлиги қошида инновация технологиялар маркази ресурсларини самарали қўллаш. Бундан ташқари таълим марказимиз бор. Улар ҳам контентни яратиш ва жорий этишга масъул орган ҳисобланади. Жорий йил барча синфлардаги информатика китобларини умуман янгидан чоп этиб, мактабларга етказилди. Ичини очиб қарайдиган бўлсангиз, аввалгиларидан тубдан фарқ қилади. Қўрқмасдан айтоламан, ҳозирги замон талабларига тўла жавоб беради. Аввалги вариантларидан фарқи шундаки, ўқувчига 8-9 синфдан бошлаб турли дастурлаш тилларини ўргатишга қаратилган.

Ҳар бир туманда информатика мактаби

Информатикага ихтисослашган мактабларни очиш бўйича президентимизнинг қарорлари чиқди. Қарорга мувофиқ келгуси уч йил давомида ҳар битта туманда биттадан информатикага ихтисослашган мактаблар ташкил қилинади. Табиийки, мактаб номини ўзгартирган билан ҳеч нарса ўзгариб қолмайди, буни тан олишимиз керак. Уни ривожлантириб боришнинг узвий боғлиқлигини таъминлаш энг оғир масала. Ушбу масала устида Ахборот технологиялари ва коммуникацияларини ривожлантириш вазирлиги, ахборот технологияларига йўналтирилган олий таълим муассасалари ва жойлардаги ИТ парклар билан биргаликда ишламоқдамиз. Бу драйвер бўлади. Ҳар битта тумандаги информатикага ихтисослаштирилган мактаб таянч мактаби бўлади – энг юқорида ал-Хоразмий мактаби, ундан қуйида ҳудудлардаги 14 та мактаб ва туманларда биттадан ихтисослашган мактаблар узвий боғлиқ ҳолатда ишлайди. Қолган умумий ўрта таълим мактабларига эса тажриба метадологияси босқичма-босқич жорий қилиб борамиз.