Бундан 80 йил аввал – 1940 йилнинг 12 сентябрь куни Францияда илм-фан учун муҳим воқеа содир бўлди. Бир нечта ёш болалар ҳозирда ўзининг қоятош суратлари билан машҳур Ласко ғорини тасодифан кўриб қолди. Бу эса тарихга Ласко ғори топилган сана сифатида кирди. «Дарё» бугунги мақолада Ласко ғори ажойиботлари ва унинг топилиш тарихи ҳақида ҳикоя қилади.
Ғорнинг топилиши ва унинг давлат ҳимоясига олиниши
Ласко ғорининг топилиши борасида бир қанча тахминлар илгари сурилади. Улар кўпинча бир-бирига қарама қарши келади: ит томонидан топилган, тўп ўйини пайтида топилган ёки илгаридан маълум бўлган изланишлар натижасида топилган. Нима бўлганда ҳам, бу икки босқичда, яъни 1940 йилнинг 8 ва 12 сентябрь кунлари амалга оширилган.Энг кўп тарқалган версия эса қуйидагича: 1940 йилнинг 8 сентябрь куни Марсель Равидат ўртоқлари Жан Клозел, Морис Кейруа ва Луис Периелар билан Монтиняк қишлоғида сайр қилиб юрганида тасодифан ғорнинг кириш қисмига дуч келиб қолади. Сайр вақтида уларнинг ити Робот бир қуённи қувиб кетади ва қуён бир туйнукка кириб кетади.
Марсель эса қуённи чиқариш мақсадида туйнукка тош ташлайди, аммо шу пайт туйнукнинг ичи анча кенглиги ва у қандайдир бир ерости йўлига улангандек тасаввур пайдо бўлади. Бу ердан 500 метр узоқликда Ласко қасри борлиги сабабли у қандайдир саройга олиб борувчи ерости йўли бўлса керак деб тахмин қилинади. (“Le trésor de Lascaux découvert il y a 70 ans”, Ouest-France, no 664, 12 septembre 2010, p. 4 (interview de Georges Agniel).
Орадан тўрт кун ўтгач 12 сентябрь куни Марсель керакли анжомлар билан қуролланиб туйнук топилган ерга боради. Пичоқ ва мой лампалар билан қуролланган Марселга бу сафар Жорж Агниэл, Симон Конкас, Жак Марсал, Жорж Эстрегилар ҳамроҳлик қилади. Ёшлар диаметри 20 см бўлган туйнук оғзини кенгайтириб, биринчи бор мазкур ғорга киришга муваффақ бўлади ва у ерда илк суратларни топади. Бир неча кунлик ташрифлар ва ғордаги қудуқни топганларидан кейин Жак Марсал уни чангга беланиб келганини кўрган ота-онасига ушбу топилма ҳақида айтиб беради. Улар нафақадаги ўқитувчиси Леон Лавалга бу ҳақда хабар беришади.
Аммо у буни ҳазилга йўйиб ғорга киришга жазм этмайди. Монтинякдаги меҳмонхоналардан бирида истиқомат қилаётган Морис Таон ушбу топилма ҳақида эшитиб ғорга тушади ва у ердан бир нечта ҳайвонларнинг суратларини олади. У эса қадимги дунё тарихи бўйича мутахассис, немислардан қочиб келган Анри Бреил билан учрашади ва бу ҳақда айтиб беради. Шундай қилиб, 21 сентябрь куни Ласко ғорига илк мутахассис аббат Анри Бреил каноник Жан Буйсони ҳамда доктор Андре Шейние ҳамроҳлигида ғорга киради. Кейинчалик эса бошқа мутахассислар ҳам ғорга киришга муваффақ бўлади.
Ғор ҳақида илк маълумотларни ёзган шахс эса Анри Бреил бўлди. У 1940 йил охиридан бошлаб ҳисоботлар берди ва у ердаги тасвирларни ўрганиш мақсадида бир неча ҳафталаб ҳудудда қолиб кетди. Ғордаги тасвирларни у Юқори палеолит даврига оидлигини илгари сурди ва Гравет маданиятига тааллуқли деб ҳисоблади.
1952 йилдан 1963 йилгача Бреилнинг илтимосига биноан Андре Глори томонидан 120 метр квадрат майдондаги қоятош расмларининг фотосуратлари олинди. Уларда 1 433 та тасвир жамланган эди, бугунги кунда уларнинг сони 1 900 тани ташкил этади. Кейинчалик париэтал тасвирлар ва уларнинг атрофи ҳам бир қатор олимлар томонидан ўрганилди ва ўрганилмоқда. Ғор топилган йилиёқ тарихий обида сифатида рўйхатдан ўтказилди. Ғор жойлашган ҳудуд ҳам кейинчалик тарихий объект сифатида рўйхатдан ўтди. 1979 йил октябрь ойида эса Вазер водийсидаги бошқа ғорлар сингари Ласко ҳам УНЕСCЎнинг рўйхатига киритилди.
Ғорнинг тавсифи
Ғор қандай тузилишга эга? Бу ҳақда билиш учун Андре Леруа Гураннинг ғор ҳақидаги тавсифларини келтириб ўтамиз.Ласко ғори нисбатан кичик бўлиб, барча йўлакларнинг узунлиги 235 метрдан ошмайди. Чуқурлиги тахминан 30 метр. Асосий кириш жойи қадимий бўлиб, замонавий ҳимоя мосламалари билан жиҳозланган. Ғор анъанавий тарзда хоналар ва йўлакларга бўлинган. Бу эса уни тавсифлашга ёрдам беради. Уларнинг номлари Анри Бреил томонидан ўйлаб топилган ва бироз диний архитектурани ёдга солади.
Уларнинг номлари қуйидагича:
- Биринчи зал Rotonda ёки Буқалар зали деб номланади. Узунлиги 17 метр, кенглиги олти метр ва баландлиги етти метр. Номидан ҳам маълумки, у ерда асосан буқалар тасвирини учратиш мумкин. Ушбу зал Ласконинг энг ажойиб қисми ҳисобланади;
- Rotonda дан Divertikul aksial ёки «аксенел ўтиш» бўйлаб навбатдаги галереяга ўтилади. Унинг узунлиги ҳам биринчиси билан бир хил бўлиб, нисбатан торроқ, бу ерда ҳам асосан отлар ва буқалар тасвирини учратиш мумкин;
- Буқалар залидан «аксенел ўтиш»нинг ўнг томонида жойлашган «пассаж» (фр. Passage) залига ўтилади. Ушбу галереянинг узунлиги 15 метрни ташкил қилади. Унинг тасвирларига катта зарар етган бўлиб, тасвирларни кўришнинг имкони йўқ;
- Nef деб номланган навбатдаги галереяда 4 гуруҳ тасвирларни учратиш мумкин. Улар излар панели, қора сигир, сувда сузаётган кийиклар ва уришаётган бизонлардан иборат. Шунингдек, бу ерда бир қатор геометрик тасвирларни ҳам учратиш мумкин;
- Кейинги зал мушуклар тасвири туширилган «Мушуклар зали». У ерда мушуклар билан бир қаторда бошқа турдаги жониворларнинг тасвирларини ҳам учратиш мумкин;
- Apside (фр. Abside) деб номланган навбатдаги галерея ўзида мингта гравюрани намоён этади. Шунингдек, бу ерда Ласкодаги ягона шимол буғусининг тасвирини кўриш мумкин;
- Шахта ёки чуқур деб номланган навбатдаги залда боши қушникига ўхшаш одам тасвири туширилган. У бизон ва каркидон ўртасида йиқилиб тушаётгандек тасвирланган
Бугунги Ласко
Бугунги кунда Ласко ғори омма учун ёпиқ бўлиб, ундан бир неча юз метр узоқликда худди ўзига ўхшатиб унинг факсимилеси яратилган. Ташриф буюрувчилар айнан мана шу нусхаларга кириб, Ласконинг экспонатлари билан танишиш имконига эга бўлади. Бундай факсимилеларнинг биринчиси 1983 йил 18 июлда очилган бўлиб, Ласко 2 деб номланади. Ушбу ғорни томоша қилиш мақсадида ҳар йили ўртача 270 мингдан ортиқ турист ташриф буюради. Ундан ташқари Ласконинг Ласко 3 ва Ласко 4 деб номланган ўхшашлари ҳам яратилди.Ласко ғоридаги ушбу топилмалар тарихчилар учун муҳим кашфиёт бўлиб, ўша даврдаги одамлар ҳаёти ҳақидаги тасаввурларнинг шаклланишида ёрдамчи бўлиб хизмат қилади. Ласко ўзининг гўзаллиги туфайли қадимги дунёнинг Версали ва Франция Алтамираси деб ҳам номланади.
Жаҳонгир Остонов тайёрлади.
Изоҳ (0)