Қишлоқ хўжалиги вазири уни судга берган Sulton Tex Group корхонаси атрофидаги вазиятга изоҳ берди

Қишлоқ хўжалиги вазири Жамшид Хўжаев уни ва ҳукуматнинг бошқа аъзоларини судга берган Sulton Tex Group корхонаси атрофидаги вазиятга изоҳ берди. Бу ҳақда вазирлик матбуот хизмати хабар берди.

Қарши туманида пахта етиштириш кластери билан шуғулланувчи Sulton Tex Group хусусий корхонаси бош вазирнинг аграр ва озиқ-овқат соҳаларини ривожлантириш масалалари бўйича ўринбосари – Пахта-тўқимачилик кластерлари фаолияти ва салоҳиятини баҳолаш бўйича Республика Ишчи гуруҳи раҳбари Ўктам Барноев, Қишлоқ хўжалиги вазири Жамшид Хўжаев ва унинг биринчи ўринбосари Шуҳрат Тешаевни судга берганди.

Улар Вазирлар Маҳкамасида 2020 йил 8 апрелда ўтказилган йиғилишга Sulton Tex Group хусусий корхонасининг қонуний манфаатларини бузадиган асослантирилмаган маълумот тақдим этган. Йиғилиш баёнида корхонага бириктирилган пахта тозалаш заводининг бино ва иншоотларини қайтариш, корхонасининг пахта тўқимачилик кластери фаолиятни тўхтатиш ва ўрнида фермер хўжаликлари кооперацияси ташкил этиш тўғрисида қарор қилинган.

Шунингдек, Sulton Tex Group’га банк томонидан пахта етиштириш учун кредит сифатида ажратилган 5,6 миллиард сўмни ғалла ҳосилини озиқлантириш ва ғалла ўриш комбайнларини таъмирлашга йўналтириш бўйича талаб ва мажбуриятлар қўйилган.

«Gazeta.uz»нинг ёзишича, 16 июль куни Қибрай тумани маъмурий судида судья Аҳрорбек Эралиев раислигида шу масала бўйича эшитув бўлиб ўтди. Корхонанинг ижрочи директори Нурбек Эргашев суддан юқоридаги ва бошқа мансабдор шахсларнинг баъзи ҳаракатларини ноқонуний деб эълон қилишни сўради.

Компания аввалроқ Қарши тумани ҳокими Мақсуда Мустафоевани судга бериб, шикоятининг қисман қаноатлантирилишига эришган эди. Бироқ ҳоким раислик қилувчи Халқ депутатлари туман кенгаши қарши чиқди. 10 июль куни Қашқадарё вилоят суди ҳокимият ва кооперациянинг апелляция шикояти ва Қарши туман прокуратураси протести доирасида туман суди қарорини кўриб чиқишни бошлади.

«Sulton Tex Group билан боғлиқ вазият бўйича нашрлар ва жамоатчилик муҳокамаларида асл моҳият қисман бузилишини ҳисобга олиб, айниқса, жамоатчиликнинг кластерлар, кооперациялар мавзуси ва умуман, қишлоқ хўжалиги соҳасидан хабардорлиги юқори эмаслиги сабабли қишлоқ хўжалиги вазири Жамшид Ходжаев бо бора бир қатор изоҳлар бериб ўтди», — дейилади вазирлик хабарида.Қуйида у тўлиғича келтирилди.

«Йирик корхона манфаатлари алоҳида фермерларнинг манфаатлари каби муҳимдир»

Ҳозирда суд жараёни давом этаётганини эътиборга олиб, мен ҳодиса ва томонларнинг ҳаракатларига баҳо бермайман. Буларнинг барчасини далилларга асосланадиган адолатли судга ҳавола этамиз. Лекин мен баъзи вазиятларга ойдинлик киритишни истардим, чунки шу вақтгача оммавий ахборот воситаларида фақат бир томоннинг — 16 вакилдан иборат ваколатли вазирликлар, муассасалар, давлат ва банклардан ташкил топган ҳукумат комиссиясининг қарорига эътироз билдираётган Қашқадарё вилоятидаги йирик тадбиркорнинг позицияси акс этиб келди.

Энг асосийсини айтсам: йирик пахта-тўқимачилик саноатининг манфаатлари, кластер доирасида унинг шароитларига боғлиқ бўлган алоҳида фермерларнинг, қонуний ҳуқуқлари сингари, манфаатлари билан муҳим аҳамиятга эга.

Кластер — ишлаб чиқаришнинг мураккаб шаклларидан бири. Биз унинг такомиллашган кўринишига келгунимизча анчагина вақт ва изланишлар талаб этади. Бу ҳокимият идораларига ҳам, нафақат уларнинг меҳнатлари, ерлари ва маҳсулотларини арзон ишчи кучи ва мавжуд ресурс сифатида ишлатишгагина эмас, балки фермерлар билан ўзаро муносабатларни йўлга қўйиши зарур бўлган йирик саноат корхоналарининг ўзига ҳам боғлиқ.

Нима учун кластер формати тадбиркор учун муҳим ва фермерлар эса баъзи ҳолатларда ўзлари кооперация уюшмалар тузишни исташади?

Жамоатчилик муҳокамасининг асосий сабабига айланган энг муҳим нарсани тушунтириб ўтмоқчиман: комиссиянинг «пахта тўқимачилик кластери сифатида ишлаб чиқаришни тўхтатиб туриш тўғрисида»ги қарори нимани англатади?

Бу шуни англатадики, илгари «кластер»нинг эксклюзив имкониятларига эга бўлган корхона келгусида эркин бозор шароитида фермер хўжаликлари билан ҳамкорликни тенг ҳуқуқли равишда барпо этиш учун аввалги фаолият шаклига қайтмоқда. Яъни корхона ўз фаолиятини тўхтатиши талаб этилмайди, унинг асбоб-ускуналари ва хусусий ишлаб чиқариш майдони, шунингдек, ижара асосида корхонага тегишли бўлган ер майдони олиб қўйилмайди — Султан Тех Group’нинг қарийб 2020 гектар майдони бор, шундан 1460 гектарга яқини пахта учун ишлатилади.

Буларнинг барчаси корхонада қолади. Фақат Султан Тех Group’нинг мустақил фермер хўжаликлари билан ўзаро шартномавий муносабатлари, шунингдек, пахта хом ашёсини етиштириш учун корхона томонидан имтиёзли давлат кредитларини олиш шартлари ўзгаради.

Шу боис, гап кимдандир ниманидир тортиб олиш ҳақида кетаётгани йўқ, бу фермер хўжаликларини ўзларининг қонуний ҳуқуқларидан ўзлари фойдаланишлари, ким билан ва қандай шароитларда ишлашларини таъминлаш масаласидир.

Менга бугунги кунда тадбиркорлар юридик жиҳатдан пухта билимга эга эканилар, судда ва оммавий ахборот воситаларида ўз позицияларини ҳимоя қилаётганлари ёқади. Янги ислоҳотлар доирасида биз ҳокимият органлари даражасида ҳам, ресурс таъминоти, хизмат кўрсатиш ва қайта ишлаш корхоналари йирик кластерлари дадарасида адолатсизликка дуч келадиган фермерларнинг ўз ҳуқуқларини ҳимоя қилиш учун бўйича шундай салоҳиятга эга шароитларни яратамиз.

Пахта ва буғдой кўплаб фермерлар учун — алмашлаб экишни таъминлайдиган ўзаро боғланган экиндир

Қисқача тушунтириб ўтаман, бизнинг мамлакатимиздаги ерлар ўнлаб йиллар давомида фермерларга пахта ва шу билан бирга, буғдой — алмашлаб экишни таъминлайдиган иккита асосий экин учун берилган эди. Фермерлар ушбу экинларни ҳар йили навбати билан экадилар, аммо пахта-тўқимачилик кластери, табиийки, пахтадан бошқа экинларни етиштиришдан манфаатдор эмас. Кредит шартлари ва, эҳтимолки, бизнес қонунлари нуқтаи назаридан, кластерли ишлаб чиқаришнинг ташкилотчиси ҳақ. Аммо вазиятнинг ривожланиши кўрсатиб турибдики, кластернинг фермерлар билан — ерлари ва меҳнатидан ўз бизнеси учун қулай шарт-шароитда фойдаланадиган одамлар билан муносабатларда мослашувчанлигидек муҳим масала мавжуд.

Юқорида айтиб ўтганимдек, кластер ҳақида гап кетганда, барча кредитлар, имтиёзлар, субсидиялар ушбу кластерлардаги алоҳида фермер хўжаликларига эмас, балки бевосита кластерларга тушади. Султан Тех Group бу йил 118,2 млрд сўм олди, шундан 11,3 млрд сўм банк томонидан бевосита кластернинг эҳтиёжлари учун, маблағнинг катта қисми — 106,9 млрд сўм базасида кластер пахта хом ашёсига эга бўладиган фермер хўжаликлари эҳтиёжлари учун ажратилди. Шошилинч равишда буғдой етиштириш учун қўшимча ўғитларга эҳтиёж сезган фермерлар кластерга мурожаат қилишди. Узоқ йиллар қишлоқ хўжалиги фаолияти давомида улар ҳар доим пахта ва буғдой ҳосиллари ўртасида маблағларни қайта тақсимлашда мувозанат сақлашган. Айтиш керакки, улар ҳар доим пахтадан юқори даромад олишмайди. Буғдой ҳосилдорлиги юқори бўлган ҳолда, фермерлар сезиларли фойда кўрадилар, пахта бюджетидан сарфланган маблағларни қоплайдилар ва агротехника ишларига, шу жумладан, пахта етиштириш ва теришга жалб этилган ишчиларни молиявий рағбатлантириш учун қўшимча имкониятга эга бўладилар.

Яхши ҳосил олиш учун фермерларга минерал ўғитлар, аниқроғи, улар учун маблағ керак эди. Ўз маблағлари етишмаётгани туфайли фермерлар амалий ёрдам учун кластерга мурожаат қилишди. Пул ҳосилдан фойда келгунига қадар, вақтинчаликка сўралди. Лекин кластер уларга рад жавобини берди. Маҳаллий маъмурият ушбу тумандаги корхоналар фаолиятини, қолаверса, давлат фондидан корхонани қўллаб-қувватлаш учун ажратиладиган имтиёзли кредит маблағларидан фойдаланишини мувофиқлаштирувчи давлатнинг вакили сифатида, шунингдек, фермерларнинг илтимосига биноан кластер билан мулоқотга киришди. Устига устак, кластернинг ўзи фермерлар олдида 7 миллиард сўмдан ортиқ қарздорликка эга. Аммо кластер бефарқ бўлиб қолаверди. Натижада, маҳаллий маъмурият ушбу ҳолатни ўз ҳисоботида кластерга қарши даъволар нуқтаи назаридан бири сифатида акс эттирди ва уни юқорида эслатиб ўтилган пахта-тўқимачилик кластери фаолияти ва салоҳиятини баҳолаш бўйича Республика Ишчи гуруҳининг суд жараёни доирасида кўриб чиқишга тақдим этди.

Аммо параллел равишда, ушбу вақтда улар учун муҳим даврда кластер томонидан қўллаб-қувватланмаган фермерлар келгусида корхонадан маблағ сўрашга мажбур бўлмасликлари учун биргаликда кетишга ва кооперацияга бирлашишга қарор қилдилар ҳамда катта хатарлар билан боғлиқ ўзларининг қишлоқ хўжалиги фаолияти барқарорлигини таъминлаб, кредит, имтиёз олиш имкониятига эга бўлдилар.

Бу кластер фаолияти тўхтатилишининг сабабларидан бири бўлди. Чунки бу кластер фермерлар ва уларнинг ерларини жалб қилмасдан режалаштирилган миқёсда ва суръатда билан ривожлана олмайди.

Нега баъзи фермерлар кооперация ташкил этиш орқали кластердан ажралиб чиқишни хоҳлашади?

Кооперация яратиш ҳолатида фермерлар қайта ишлаш корхонаси билан эркин бозор муносабатларини ўрнатиши мумкин. Фермерлар охир-оқибат товарлари таннархини белгилайдиган ўз харажатларини назорат қилишади. Нархлар бир томонлама равишда фақат йирик корхона томонидан эмас, эркин бозор шароитида шакллантирилади. Шунда фермерлар айнан ўз фермер хўжаликлари учун катта фойда билан маҳсулотларини сотиш имкониятига эга бўладилар.

Давлат томонидан ажратиладиган имтиёзли маблағларни ушбу фермер хўжаликлари кооператиялар таркибига кирган ҳолда ўз ҳисобларига олиб, мустақил равишда сарфлашлари мумкин.

Шунингдек, кооперация таркибида фермерлар ўз маҳсулотларини биржа орқали бозор нархларида сотиш, соф фойдани эса ўзаро тақсимлаш имкониятларини кўришади.

Нега тадбиркор учун кластер сифатида фаолият юритиш манфаатли?

Кластер шакли йирик корхонага бир неча минг гектар фермерлик ер майдонлари кўламида корхона учун имтиёзли шартларда фаолият юритиш имконини беради.

Давлат томонидан бериладиган имтиёзли кредитлар тўғридан-тўғри пахта етиштирадиган фермерлар томонидан эмас, балки бевосита кластер томонидан ҳам олинади, кластер кейинчалик ушбу маблағларни моддий-техник ресурсларни сотиб олишга йўналтириши, шунингдек, маблағларни ўз ихтиёрига кўра, фермер хўжаликлари ўртасида тақсимлаши мумкин.

Корхонанинг ўзи фермерларга ресурслар ва хизматлар нархини белгилайди. Бундай вазиятдан ҳамма фермер хўжаликлари ҳам қониқмайди. Фермерларнинг сўзларига кўра, гарчи фермерларнинг ўз техникалари ёки нархлари анча қулай бўлган бошқа таклифлари бўлса ҳам, улар кўпинча йиғим-терим учун кластернинг қишлоқ хўжалик техникаларини ижарага олишга ва фойдаланишга мажбур бўладилар. Бундан келиб чиқадики, кластер фермернинг еридан, меҳнатидан фойдаланади ва шу билан бирга, фермер ўз маҳсулотини кластерга белгиланган нархда сотишга, ҳар доим ҳам зарур бўлмаган асбоб-ускуналар ижараси учун тўлов қилишга ва ресурсларни сотиб олаётганда бошқа ортиқча тўловларни амалга оширишга мажбур бўлади.

Бундай ҳолларда, фермер бирор нарсани ўзгартиришга, кластернинг комфорт зонасини тарк этишга ва биринчи навбатда ўзи учун манфаатли шароитларни топишга қарор қилганда, мувозанат бузилади.

Вазият кластерлар ичида фермерларга адолатли муносабат қанчалик муҳимлигини кўрсатди?

Султан Тех Group ишини кўриш фонида пайдо бўлган муаммолар — асосли. Бир неча ўн йиллар давомида давлат, корхоналар ва фермер хўжаликлари ер ва ҳосилдан фойдаланиш бўйича аниқ вазифалар ва қарашларга эга эди. Қайта қуриш ҳамма учун ҳам осон эмас. Ҳатто ҳаммага Султан Тех Group’га босим ўтказиш сифатида тақдим этилаётган 5,6 миллиард сўмга оид масалани, агар унга қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқаришининг ўзига хос жиҳатлари нуқтаи назаридан қаралса, бошқача тарзда кўрилиши ва тушунилиши мумкин. Батафсил тушунтириб ўтаман.

Фаолияти корхоналар ва фермерлар ўртасида имтиёзларни адолатли тақсимлаш тамойилларига асосланган кластерлар, шунингдек, давлатнинг аниқ қўллаб-қувватловчи роли — қишлоқ хўжалигимизнинг келажагидир.

Султан Тех Group кооперация таркибида ривожланиш салоҳиятига эга, бироқ фермерлар билан тенгҳуқуқли асосда

Кластерни чиқариб ташлаш билан боғлиқ вазият бугунги кунда 90 дан ортиқ пахтачилик кластерлари фаолият юритаётган қишлоқ хўжалиги тармоғи учун катта йўқотиш ҳисобланади. Бизни, аввало, ҳудудда мана шундай йирик замонавий кластерни фаолият юритиши қизиқтиради. Лекин биз фермерларни мажбурлаб ушлаб қололмаймиз. Бу уларнинг танлови ва «ишлаб чиқариш занжиридан» чиқиш ва кооперацияга бирлашиш ҳуқуқидир.

Фермерлар эса ўз навбатида 2020 йил 6 мартдаги ПҚ-4633-сон «Пахтачилик соҳасида бозор тамойилларини кенг жорий этиш чора-тадбирлари тўғрисида»ги қарорида кўзда тутилган ҳуқуқ ва имкониятлардан тўлиқ фойдаланиши мумкин.

Шунингдек, худди шу бозор шароитларида Sulton Tex Group пахтани чуқур қайта ишлашни янада ривожлантириш бўйича инвестиция лойиҳаларини амалга оширишни давом эттириши ва фермерларга шартнома асосида агротехника хизматларини кўрсатиши мумкин.

Сўзимнинг якунида айтмоқчиманки, Қишлоқ хўжалиги вазирлиги доимо фермер хўжаликлари ва йирик тадбиркорларга тенг шароитларда амалий ёрдам кўрсатишга тайёр.

Ҳукуматимиз томонидан норматив-ҳуқуқий базани такомиллаштириш бўйича доимий иш олиб бормоқда. Ҳозирги кунда Қишлоқ хўжалиги вазирлигида барча кластерларнинг ишини шаффоф баҳолаш тизими бўйича иш олиб борилмоқда ва кластер билан фермер хўжаликлари ўртасидаги ушбу вазият бир қатор муҳим омилларни ҳисобга олиш имконини беради.