• Профилга Кириш
  • 1751972643_633.png 1751972643_245.png 1751959824_218.svg 1751959824_520.svg

  • Сўнгги янгиликлар
  • Асосий янгиликлар
  • Энг кўп ўқилган
  • Колумнистлар
O'zbekcha
Русский
English
  • O'zb
  • Ўзб
  • Рус
  • Eng
  • O'zb
  • Ўзб
  • Рус
  • Eng
  • Сўнгги янгиликлар
  • Асосий янгиликлар
  • Энг кўп ўқилган
  • Колумнистлар
    • USD12653.32
    • RUB161.89
    • EUR14822.1
    • Google play
    • App Store
    • Telegram
    • Тошкентда
      +30°C
      • Андижон
      • Қарши
      • Бухоро
      • Самарқанд
      • Фарғона
      • Сирдарё
      • Жиззах
      • Термиз
      • Наманган
      • Тошкент
      • Навоий
      • Тошкент вил
      • Нукус
      • Урганч
    • Daryo
      • Интернет-нашр
      • Таҳририят
      • Алоқа маълумотлари
      • Фойдаланиш шартлари
      • Махфийлик сиёсати
      • Янгиликлар архиви
    • Реклама
    • Ижтимоий тармоқлар
      • Instagram | Расмий
      • Instagram | Лайфстайл
      • Instagram | Спорт
      • Facebook | Расмий
      • OK | Расмий
      • YouTube | Daryo
      • YouTube | Daryo Рус тилида
      • YouTube | Daryo Глобал
    Telegram Youtube Facebook Instagram Twitter vkontakte
    Daryo logo white
    • Ўзбекистон
      • Бошқалар
      • Навоий
      • Тошкент вилояти
      • Сирдарё
      • Жиззах
      • Қашқадарё
      • Сурхондарё
      • Хоразм
      • Бухоро
      • Самарқанд
      • Наманган
      • Фарғона
      • Aндижон
      • Қорақалпоғистон
      • Тошкент ш.
      • Меҳридарё
      • Об-ҳаво
    • Марказий Осиё
      • Ўзбекистон (Маҳаллий)
      • Афгонистон
      • Қирғизистон
      • Қозоғистон
      • Туркманистон
      • Тожикистон
    • Дунё
    • Пул
      • Бизнес
      • Иқтисодиёт
      • Молия
      • Крипто
    • Маданият
      • Кино
      • Китоб
      • Мусиқа
      • Шоу-бизнес
    • Лайфстайл
      • Аёллар саҳифаси
        • Фарзанд
        • Гўзаллик
        • Карьера
        • Маслаҳатлар
        • Мода
        • Рецептлар
      • Технологиялар
        • Архитектура
        • Гаджетлар
        • Илм-фан
        • Коинот
        • Медиа
      • Авто
      • Қўзиқорин
      • Саёҳат
      • Саломатлик
      • Таълим
        • Абитуриент
        • Инглиз тилини ўрганамиз!
    • Спорт
      • Футбол
      • UFC
      • Бокс
    infinix
    Daryo.uz - Login
    Daryo.uz Daryo.uz
    Daryo.uz - Login
    Ўзбекистон

    Россия империяси Марказий Осиёда. Бухоро амирлиги Россия протекторатига айланганига 152 йил тўлди

    1868 йил 28 июнь куни Бухоро амирлиги Россия протекторатига айланди. «Дарё» сана муносабати билан Россия империясининг Бухоро амирлигига юриши ҳақидаги мақолани ҳавола этади.

    Босқин сабаблари

    Россия ва Бухоро амирлиги ўртасида савдо алоқалари XIX аср ўрталарига келиб бир оз жонланди. Шу даврда инглизлар ҳам Марказий Осиё давлатларига, жумладан, Бухоро амирлиги бозорларига киришни мақсад қилган эди. Бухоро амирлиги Россия учун ҳам, инглизлар учун муҳим стратегик ҳудуд эди. Россия Бухоро амирлигини империя таркибига қўшиб олиш орқали ўз жанубий чегараларида хавфсизликни таъминлаш ва шу орқали Ҳиндистонга яқинлашиш истагида эди.

    Фото: Wikipedia

    Фото: Wikipedia

    Британия эса Бухорода иложи борича ўз позицияларини мустаҳкамлаб, Бухоро билан муҳим бўлган русларга қарши иттифоқ тузиш мақсадида эди. Бунинг учун ҳатто бир неча марта элчилар, жосуслар юборилади. Бухорога инглизларнинг эътибори Россия томонидан Сирдарё бўйларининг эгалланиши ортидан кучайди. Ҳатто европаликлар руслар томонидан эгалланган ҳудудларнинг Туркистон дея номланишидан норози ҳам бўлди. Сабаби, Туркистон бутун Марказий Осиё ҳудудларига нисбатан ҳам ишлатиладиган ном эди.

    Бу билан русларнинг келажак мақсадларини англаган инглизлар бунга қарши ноталар йўллади. Тошкентнинг руслар тарафидан эгалланиши инглизларни хушёр торттирди ва Бухорога кетма-кет элчилар йўллай бошлади ва амир Музаффарни русларга қарши чиқишга даъват этишди. Бухоро амирлигининг Россия учун аҳамияти шунда эдики, Европада ўтмай қолган Россия товарларига бозор жуда зарур эди. Умуман олганда, Марказий Осиё давлатларининг эгалланишидан асосий мақсад ҳам ресурслар ва бозорга эга бўлиш эди.

    Инглизларнинг ҳаракатларидан ташвишга тушган руслар гўёки империя жанубий чегараларининг хавфсизлиги нуқтаи назаридан амирликка қарши юришга тайёрлана бошлади. Бу пайтда Тошкентда бўлган Черняев оз сонли қўшин билан Бухоро устига юришга жазм қилмади. «Инвалид» рус газетасининг хабарига кўра, у Бухорога ўзининг агентларини европаликларнинг ўйинларини бузиш ва амирга Россия фойдасига ишлайдиган таклифлар билан юборди. Аммо русларга қарши бўлган, ўзини ислом ва туркийлар мустақиллигининг ҳимоячиси ҳисоблаган Амир Музаффариддин элчиларни тинглашни истамади ва уларни зиндонга ташлашга буйруқ берди. Бу хабарни эшитган Черняев Сирдарёни кесиб ўтишга қарор қилди.

    Юриш

    1865 йил Қўқон хонлигига тегишли Тошкент руслар томонидан эгалланди. Тошкентни қайтариб олишга келаётган Бухоро амири йўлдан қайтишга мажбур бўлди, аммо Тошкентнинг руслар қўлида қолишига рози бўлмади. Юқорида бўлиб ўтган воқелардан кейин 1866 йил 30 январь куни Черняев 14 та пиёда отрядлари,  олтита козак гуруҳлари, 16 та тўп билан Сирдарёни кесиб ўтиб, Бухорога қараб юрди. Аммо Самарқандга 25 миля қолганда саҳрода қолиб кетди ва ортга қайтишга мажбур бўлди.

    Фото: Wikipedia

    Фото: Wikipedia

    Ушбу муваффақиятсизлик бухороликларни руҳлантирди ва амир Музаффар руслардан Тошкентни бўшатиб қўйишни сўради. Рад жавоби олингач, шу йили май ойида 40 минг кишилик қўшин билан Сирдарё бўйига етиб келди. Икки ўртада Эржар дарасида жанг бўлиб ўтди. Жангда Бухоро қўшини руслар артиллерияси қаршисида ожиз қолди ва жанг майдонини ташлаб қочишга мажбур бўлди. Бу руслар ва Бухоро амири қўшинлари ўртасидаги илк тўқнашув эди. Ушбу ғалабадан кейин руслар тўғри Самарқанд ва Бухорога қараб юришлари мумкин эди. Аммо бунинг ортидан келиб чиқадиган катта қаршиликка қарши тура оладиган даражада эмаслиги сабабидан Черняев ўз вақтини кутишга қарор қилди. 21 май куни эса Хўжанд шаҳри эгалланди.

    Бухоро амири рус офицерларини озод қилган бўлса-да, мағлубиятга учраган бўлса-да, тушкунликка тушмади ва жасурлигини йўқотмади. Русларни ҳар доимгидек душман сифатида кўришда давом этди. Руслар эса қандай қилиб бўлмасин Бухорони бўйсундиришга бел боғлади. 1866 йил 2-октябр куни Ўратепа қалъаси эгалланди. Ўратепа қўлдан кетгач, Бухоро амирлиги қўлида Сирдарё бўйида фақатгина Жиззах қолди. (Андреевский Е.К. Из записок за сорок семь лет «Исторический вестник», т. СХХХ, с. 37.).

    Жиззах ҳам шу йилнинг 18 октябрь куни руслар томонидан эгалланди. Шаҳарни мудофаа қилган 11 минг бухороликлардан олти минг киши ҳалок бўлди. Руслардан эса 98 киши ўлдирилган. 11 та байроқ ва 43 та тўп руслар томонидан ўлжа сифатида эгалланган (Керсновский А. А. История русской армии Т. 2. — М.: Голос, 1993.— с. 336).

    Шундай қилиб, Бухоро амири Сирдарё бўйидаги муҳим истеҳкомларидан маҳрум бўлди ва руслар учун Самарқандга йўл очилди. 1868 йилнинг баҳорида Кауфман Бухоро амирига тинчлик сулҳи таклиф қилди. Аммо амир бу таклифни қабул қилмади ва русларга қарши ғазот эълон қилди. Катта қўшин тўплаш мақсадида Хива, Қўқон, Қошғар, Афғонистон, Усмонли ва ҳатто инглизларга ҳам ёрдам сўраб элчиларини юборди. Самарқанд яқинида 60 минг кишилик қўшин тўпланди. Шунингдек, Жиззах яқинида ҳам бухороликлар бўлинмалари тўпланди. Уҳум яқинида Бухоро қўшини майор Гриппенберг бўлинмасига зарба берди, аммо катта йўқотиш билан чекинишга мажбур бўлди.

    Фото: Wikipedia

    Фото: Wikipedia

    1868 йилнинг май ойининг биринчи кунида Чўпонота тепалигида Бухоро амири ҳамда Кауфман кучлари ўртасида жанг бўлиб ўтди. Ушбу жангда Кауфманнинг қўли баланд келди ва Бухоро амири чекинишга мажбур бўлди. 2 май куни рус қўшинлари Самарқанд шаҳрига кириб борди. Кауфман Абрамов ва Головчевнинг икки отряди билан амир қўшинларини таъқиб этишда давом этди. 12 май куни Абрамов бўлинмаси Ургутни эгаллади. Ургутни ҳимоя қилган 6 минг кишилик Ҳусайн бек одамлари қаршилиги синдирилди. 18 май куни Головчев отрядлари Каттақўрғон бўсағасида жанглар қилди. 27 май куни Абрамов Қоратепа яқинида Ҳожибейнинг 15 минг кишилик корпусини мағлуб этди. Икки кундан кейин эса Каттақўрғон остонасида Усмонбейнинг корпуси тор-мор этилди.

    Зирабулоқ жанги

    Июнь ойи бошида Бухоро амирининг 30 мингга яқин кишилик қўшини Зирабулоқ тепалигида жойлашиб олди. Уларга қарши икки минглик рус пиёда ва отлиқ аскарлари кураш олиб борди. Жанг 2 июнь куни эрта тонгда бошланди.  Бухоролик пиёда аскарлар тепалик этагида, тўплар эса тепалик устида жойлашган эди. Биринчи зарбани руслар берди. Рус пиёдалари ҳужумга ўтаркан, ортидан снарядлар ёғдирилди, натижада, бухороликлар катта йўқотишларга учради. Рус артиллерияси ҳужумига бардош бера олмаган бухороликлар чекина бошлади. Уларнинг ортидан казак бирликлари етиб бориб қиличдан ўтказа бошлади.

    Аммо бухороликлар яна ўзларини тиклаб олди ва қарши ҳужумга ўтди. Аксига олиб ушбу қарши ҳужум тартибсиз равишда амалга оширилди. 280 кишилик рус отрайди ўраб олинганига қарамасдан, етиб келган ёрдам туфайли руслар ҳужумни яна қайтарди. Айнан шу жангда иштирок этган рассом Н.Н. Каразин жанг давомида қиличини синдириб қўйди. Кейинчалик, Кауфман уни жангдаги қаҳрамонликлари учун «Мардлик учун» Георгий лентаси билан тақдирлади.

    Рус артиллериясининг тинимсиз ўқ ёғдириши натижасида амир қўшинлари тор-мор этилди. Аскарлар ўлди. Амир эса 200 нафар содиқ навкари ва бир неча минг кишилик отрядлари билан Бухорога чекинишга мажбур бўлди. Бу пайтда эса Самарқандда русларга қарши қўзғалон юз берди. Шаҳрисабз ва Китоб беги Бобобек 40 минг кишилик қўшин билан Самарқандни қамал қилди. Бу хабарни эшитган Кауфман Самарқандни қўлдан чиқаришни истамади ва Самарқандга қайтишга мажбур бўлди. Самарқанд қўзғалони бостирилди ва жазо сифатида шаҳарга ўт қўйилди.

    Фото: Wikipedia

    Фото: Wikipedia

    Бухоро-Россия тинчлик шартномаси

    Зирабулоқдаги мағлубиятдан сўнг амир Музаффар русларнинг оғир шартлар асосидаги сулҳ шартномасини имзолашдан бошқа чора тополмади. 1868 йилнинг 28 июнь куни мазкур шартнома имзоланди. Шартнома Туркистон генерал-губернатори Константин фон Кауфман ҳамда Бухоро элчиси Мусабек томонларидан имзоланди. Шартномага кўра, Жиззах, Ўратепа ва Хўжанд шаҳарлари Россия империяси таркибига киргани белгиланди ва бундан буён бу шаҳарлар Россия шаҳарлари сифатида юритила бошлади.

    Амир 125 минг тилло танга (500 минг рубль) миқдорида контрибуция тўлаш мажбуриятини олди. Шунингдек, россиялик савдогарлар амирлик ҳудудида эркин савдо қилиш ҳуқуқини ва мусулмон савдогарлар билан бир хил савдо божларини тўлаш имкониятини қўлга киритди. Россия товарларига 2,5 фоиз миқдорида бож белгиланди. Россия фуқароларининг амирлик ҳудудида эркин ҳаракатланишлари кафолатланди. Самарқанд ва Каттқўрғон шаҳарлари Россияга вақтинчалик берилди.

    Аммо ушбу шартнома Александр II тарафидан ратификация қилинмади. 1873 йилда Тошкентда Кауфман, Шаҳрисабзда амир Музаффариддин томонидан имзоланган Шаҳрисабз шартномасига мувофиқ Бухоро расман Россия протекторатига айланди. Амалда эса 1868 йилдан Бухоро амирлиги Россия протекторати бўлиб келаётган эди. Шунингдек, шартномага мувофиқ Самарқанд ва Каттқўрғон шаҳарлари бундан буён Россия империясининг «ажралмас» қисми сифатида эътироф этилди.

    Шундай қилиб, бир пайтлар Сибир хонларини тайинлаган Бухоро Россия вассалига айланди ва бу 1917 йилги февраль инқилобигача давом этди. Бухоро яна 1917 йилдан бошлаб яна уч йил мустақил давлат сифатида мавжуд бўлди. Кейин эса… Яхшиси буни кейинроқ ўқиймиз…

    Жаҳонгир Остонов тайёрлади.

    28.06.2020, 12:43   Изоҳ (0)   119718
    Facebook Twitter LinkedIn Telegram Email

    Изоҳ (0)

    Кириш
    Жавоб қолдиринг Бекор қилиш

    Мавзуга доир

    Чилонзор туман ҳокимлиги бўлим бошлиғи 50 минг доллар пора билан ушланди

    28.06.2020, 10:39

    Ўзбекистонда коронавирусдан касалланганлар сони 7700 нафардан ошди

    28.06.2020, 10:20

    Тошкент вилоятида бошланғич нархи 127 млн сўм бўлган 0,8 гектар ер қарийб 1 млрд сўмга сотилди

    28.06.2020, 08:10

    Telegram’да одамларнинг 19 млн сўмдан кўпроқ пулини ўғирлаган 21 ёшли фирибгар қўлга тушди

    28.06.2020, 06:29

    Ўзбекистонда 27 июнь куни 255 кишида коронавирус аниқланди. Бешта ҳудудда аҳоли орасида касаллик қайд этилди

    27.06.2020, 23:57

    Тошкентда аҳоли орасида 22 кишида коронавирус аниқланди. Ўзбекистонда касалланганлар сони 7682 нафарга етди

    27.06.2020, 23:51
    ×Lightbox Image

    Daryo.uz | Сизнинг муаммоингиз ечими


    Ичкаридан назар: Imzo фабрикаси қандай ишлайди?


    Фарғона вилоятида мўл ҳосил: фермерлар 95 центнердан ортиқ ғалла етиштирди 


    Чиройли давлат рақами ва 1 йиллик транспорт воситалари эгаларининг фуқаролик жавобгарлигини мажбурий суғуртасига эга HAVAL


    InfinBANK’дан VISA картаси энди Swoo Pay иловасида


    SonetUzStyle – ижодий контент учун Kia Sonet совға қиламиз


    Ўзбекистонда янгиланган HAVAL H6 расман ишга туширилди


    Central Asian University RUR ва THE Impact Rankings 2025 халқаро рейтингларида ўз мавқеини мустаҳкамламоқда


    CAEx Мебел & Деcор 2025 кўргазмаси 13-15 сентябрь кунлари Тошкентда бўлиб ўтади


    Бургер ва лавашдан тортиб кабоб ҳамда flat white’гача — барчаси бир жойда!  


    “КАФОЛАТ суғурта компанияси” АЖнинг молиявий барқарорлик рейтинги “Fitch Ratings” томонидан “Ижобий” прогнози билан “Б+” даражасида тасдиқланди


    Имзодан Engelberg премиум ромлари ҳашаматликнинг тимсолидир


    Тошкентда навбатдаги САГ XL гилам дўкони ўз ишини бошлади


    BI Sad’O Business лойиҳасида очиқ эшиклар куни бўлиб ўтди ва ЧИЛЛА акцияси бошланди


    Kapitalbank Top Employers Institute талқини бўйича Ўзбекистоннинг энг яхши иш берувчиси мақомини яна бир бор тасдиқлади


    riitm ақлли платформаси Ўзбекистон тингловчиларига 30 миллион трек таклиф этмоқда

     

    Тавсия этамиз

    Patriot: Исроил воз кечган, Украина эса кўпроғига эга чиқишни истаётган ярим асpлик тизим ҳақида нималар маълум?

    8 июл, 20:45

    “Ўлим шарбати”: СССРда Сталиндан сўнг иккинчи қудратли шахс номи берилган қурол қандай пайдо бўлганди?

    6 июл, 15:23

    СССРнинг қўшни давлатга босқини тарихи: Афғонистонда ёдгорлик ўрнатилган ягона совет аскари ким эди?

    5 июл, 15:22

    “Эришиб бўлмайдиган балл белгилангани йўқ” — “Эл-юрт умиди” жамғармаси ижрочи директори

    4 июл, 22:11
     
     
     

    Сўнгги янгиликларга ўтиш

    Андижон ва Сурхондарёда Солиқ бошқармалари бош инспекторлари қамоққа олинди

    Ўзбекистон | 10 июл, 10:00

    АҚШда деразалар ўрнига кўзлари бўлган меҳмонхона фойдаланишга топширилди

    Лайфстайл | 10 июл, 09:53

    Луис Энрике: “Телефоним ‘Барселона’ мухлисларининг хабарлари билан тўлиб кетган”

    Спорт | 10 июл, 09:45

    Трамп Бразилия товарларига 50 фоиз бож солиш билан таҳдид қилди

    Дунё | 10 июл, 08:50

    Канада ва Мексика аҳолисининг ярмидан кўпи АҚШни асосий таҳдид деб ҳисобламоқда

    Дунё | 10 июл, 08:30

    Клублар ўртасидаги ЖЧ. “ПСЖ” “Реал”ни тор-мор этиб, мусобақа финалига йўл олди (видео)

    Спорт | 10 июл, 08:01

    “Жорий йил охиригача иссиқ сув ва иссиқлик таъминоти тўловлари бир мартадан ортиқ оширилмайди” — Илҳом Тўраев

    Ўзбекистон | 10 июл, 08:00
    Daryo About Us

    «Daryo» интернет-нашрининг (Ўзбекистон матбуот ва ахборот агентлиги (ЎзМАА, ҳозирги Ўзбекистон Республикаси Президенти Администрацияси ҳузуридаги Ахборот ва оммавий коммуникациялар агентлиги) томонидан 13.03.2015 йил санасида 0944-сонли гувоҳнома билан оммавий ахборот воситаси сифатида рўйхатга олинган). Матнли материалларини тўлиқ кўчириш ёки қисман иқтибос келтиришга, шунингдек, фотографик, график, аудио- ва/ёки видеоматериалларидан фойдаланишга daryo.uz сайтига гиперҳавола мавжуд бўлган ва/ёки «Daryo» интернет-нашрининг муаллифлигини кўрсатувчи ёзув илова қилинган тақдирда йўл қўйилади. Чоп этиладиган баъзи маълумотлар 18 ёшга тўлмаган фойдаланувчиларга мўлжалланмаган бўлиши мумкин. Info@daryo.uz

    Telegram Youtube Facebook Instagram Twitter vkontakte

    © «Simple Networking Solutions» МЧЖ, 2013–2025

    Ёш бўйича чеклов

    Хато топдингизми? Ctrl+Enter тугмаларини босинг

    • Фойдаланиш шартлари
    • Махфийлик сиёсати
    • Реклама
    Нимани қидирамиз?

    Sign In or Register

    Хуш келибсиз!

    Тизимга киринг ёки Рўйхатдан ўтинг.

    Google

    ёки Э-Почта орқали

    Изоҳ қолдиришингиз, Фойдаланиш шартлари ва Махфийлик сиёсати шартларини қабул қилганингизни англатади

    Рўйхатдан ўтинг

    Рўйхатдан ўтганмисиз? Login.

    Google

    ёки Э-Почта орқали

    Сизга парол электрон почта орқали юборилади.

    Изоҳ қолдиришингиз, Фойдаланиш шартлари ва Махфийлик сиёсати шартларини қабул қилганингизни англатади

    Матнда хато топдингизми?

    ×

    Раҳмат. Биз сизнинг хабарингизни олдик ва хатони имкон қадар тезроқ тузатамиз.