Бугун, 31 август Ўзбекистонда Қатағон қурбонларини ёд этиш куни сифатида нишонланди. Шу муносабат билан Шаҳидлар хотираси хиёбонида маросим уюштирилиб, унда Шавкат Мирзиёев иштирок этди.
Ўрта Осиё замонавий тарихи бўйича йирик мутахассис, россиялик олим Сергей Абашин ҳам ушбу кунни ёдга олди. Эслатиб ўтамиз, Сергей Абашин 2015 йилда Ўзбекистонга киритилмаган, бундай тақиқнинг сабаби тушунтирилмаган. Шундан буён россиялик олимга қўйилган тақиқ тушунтирилмаган ҳам, олиб ташланмаган ҳам.
Абашин Тошкент аэропортидан қайтариб юборилиши Қатағон қурбонларини ёд этиш кунига жуда яқин санада – 29 августга тўғри келгани ҳам ўзига хос рамзийлик касб этади. Таниқли олимнинг муаммоси ижобий ҳал бўлишига умид билдириб қоламиз.
Бугун Абашин Facebook’даги саҳифасида Қатағон қурбонларини ёд этиш кунини эсга олиб, жадидчилик ҳаракатининг энг кўзга кўринган вакилларидан бири – Мунаввар қори Абдурашидхоновнинг таржимаи ҳоли билан рус тилли аудиторияни таништирди. Олимнинг Мунаввар қори ҳақидаги пости жуда қисқа, айни пайтда қизиқарли эканлигини айтиб ўтиш жоиз. Қуйида ушбу постнинг таржимасини келтирамиз.
Бугун Ўзбекистонда Қатағон қурбонлари хотирасини ёд этиш куни. Мустақиллик куни арафасида.Шу муносабат билан минтақа тарихида муҳим ўрин тутган бир шахсни ёдга олмоқчиман. Бу Мунаввар қори Абдурашидхоновдир.
У 1878 йили Тошкентда, маҳаллий аслзода оилада туғилган (айтишларича, энг эътиборли диний арбоблардан бири, бўлажак муфтийлар Бобохоновларнинг аждоди Абдумажидхоннинг ўзи унга қариндош бўлган).
Бир неча мадрасада ўқигач, Мунаввар қори ХХ аср бошида мусулмонча таълим ва дунёвий билимларни уйғунлаштириши лозим бўлган замонавий мактабнинг Тошкентдаги энг фаол тарғиботчисига айланади. Бу ерда у очиқчасига қримтатар жамоат арбоби Исмоил Гаспринскийдан ўрнак олади.
Тошкент казо-казолари орасидаги алоқалари туфайли Мунаввар қори ўз мактабини очишнинг ҳамда дарсликлар нашр эттиришнинг уддасидан чиқади, яъни модерн неоколониал таълимнинг намунали экспериментини ўтказади. Бу, албатта, ўша пайтдаги Чор Россияси ҳукуматининг шубҳасини уйғотади.Бир пайтнинг ўзида у газета чиқаради, театр учун песлар ёзади ва маҳаллий норасмий сиёсий ҳаёт марказида туради, аммо бунда ўзгаришсиз мустамлакачи ҳукуматдан узоқ туради, у билан фаол ҳамкорлик қилишдан қочади. 1917 йили 39 ёшли Мунаввар қори Туркистон мухториятининг энг фаол сиёсий арбобларидан ва тарафдорларидан бирига айланади.
Кейинчалик унинг янги совет ҳокимияти билан муносабати мураккаб тус олади. Бир томондан, у барибир большевиклар билан ҳамкорлик қилади, дастлаб Мусулмон бюроси, кейин эса Вақфлар бош бошқармаси орқали, ва улар орқали ўз идеалидаги мусулмон мактаби ғоясини илгари суришга ҳаракат қилади. 1920 йили Бокудаги Шарқ халқлари съездида қатнашади; бу съезддан орқали большевиклар колониал оламда инқилобни авж олдиришда фойдаланган эди. Бошқа томондан, у мухолиф кайфиятдаги маҳаллий элита ичидаги норасмий музокараларга раҳбарлик қилади, совет махсус хизматлари эса унга ишонмай, доимий кузатиб юради.
1926 йили Москвага кетади, шу тариқа, афтидан, уни маҳаллий элитадан «яшириш»га ва балки «советлаштириш»га ҳаракат қилишади, аммо, кейинги воқеалар кўрсатишича, бу ғоя муваффақиятсизлик билан якунланади. У уйга қайтади.
1929 йили Мунаввар қорини ҳибсга олишади, 1931 йилда эса, оммавий қатағонлар бошланишидан анча олдин, отиб ташлашади ва Москвадаги Ваганковск қабристонида дафн этишади. Ўшанда у 53 ёшида эди.
Изоҳ (0)