Сайёрадаги энг бой мамлакатнинг олимлари яна бир бор иқтисод соҳасида Нобель мукофотини олди. Чунки улар инсонларнинг ҳаёти ҳар доим ва ҳамма ерда яхшиланиши учун ҳаракат қилди. Бу ҳақда BBC хабар қилади.
Йель университетидан америкалик Уильям Нордҳаус ҳамда унинг ватандоши, Жаҳон банкининг собиқ бош иқтисодчиси Пол Ромерга 50-юбилей мукофоти топширилди. Бу мукофот расман Нобель мукофоти ҳисобланмаса ҳам, лекин худди ўша маросимда айнан ўша қўмита томонидан берилади.
Ушбу лауреатлар ўнлаб йиллар давомида глобал ёндашувни талаб қиладиган глобал муаммоларга ёндашди. Шунинг учун ҳам Швеция Фанлар Академияси уларни Нобель мукофотига лойиқ деб топди.
Ромер ва Нордҳаус асосий саволга қараб яна бир қадам ташлади: нима учун иқтисод ўсади? Ўсишни барқарорлаштириш ва ҳар томонлама ривожлантириш учун нима қилиш керак? Бу эса ўз навбатида камбағаллик ва тенгсизликка барҳам беради.
Ромер иқтисодий ўсишнинг асосида технологик ривожланиш ётади деган назарияни ишлаб чиқди. Шунингдек, технология вужудга келишининг энг яхши муҳити бозор иқтисодиёти эканлигини ҳам исботлаб берди.
Нордҳаус эса иссиқхона газларининг чиқиндилари иқтисодий ривожланиш билан қандай боғланганини тушунтириб берди. Шу билан бирга, иқлим ўзгариши оқибатида одамларнинг яхши ҳаёти қайдаражада ёмонлашишини ҳам ҳисоблаб кўрсатиб берди.
Жаҳон иқтисодий ўсишининг жумбоғи ҳалигача ечилмаган. Бироқ, Ромер ва Нордҳаус жумбоқнинг қисмларини бирлаштириб, турмуш даражасини яхшилашга қаратилган сиёсий қарорлар учун илмий асос яратди.
Ромер ва Нордҳаус иқтисоддаги узоқ муддатли тенденцияларни ўрганяпти: бу тенденциялар қисқа даврий ўзгаришларни эмас, балки жуда узоқ вақтни талаб қилади. Ва улар ҳукуматга зарардан қочиши учун сиёсатни вақтида ўзгартиришга имкон берадиган модель яратади.
1920 йилда инглиз иқтисодчиси Артур Пигу «Фаровонликнинг иқтисодий назарияси» асарида «йиртқич» капитализм ва эркин бозор умумий бойлик ва фаровонликнинг ўсиши учун мақбул муҳит эмаслигини ёзган. Барча молиявий муаммолар давлат томонидан тартибга солиниши керак.
Лекин, касалликнинг ташхисини аниқлаш ва вақтида эътибор берилмаса жиддий касалликка айланиб кетиши ҳақида огоҳлантириш бир масала. Даволаш усулларини аниқлаш эса бошқа бир масала. Нордҳаус ва Ромер айнан шу нарсадан фойдаланди.
Улар ўз соҳасига қараб алоҳида илмий моделларни яратдилар. Ушбу илмий моделлар бозор билан тартибга солинмайдиган иқтисоддаги камчиликларни қандай бартараф этиш, ва бунинг учун сиёсатчилар ва мансабдор шахсларга нима қилиш кераклиги ҳақида аниқ маълумотга эга бўлишга имкон беради.
Нордҳауснинг ихтисослиги – иқтисодиётга зарар келтирадиган ва ҳаёт даражасининг пасайтириб юборадиган табиий факторлар. У иссиқхонадан чиқаётган газ ва иқлим ўзгариши ривожланишни қанчалик ортга суришини баҳолаш учун модель яратди. Энди бу моделлар ҳамма жойда қўлланилади.
Ромер эса аксинча, ижобий омилларни баҳолаш билан шуғулланади: у қандай шароитда янги ғоялар ва технологияларнинг тез-тез пайдо бўлиши ва иқтисодий ўсиш улар қандай таъсир қилишига жавоб беради.
Технологик ривожланиш иқтисодий ўсишнинг манбаи сифатида хизмат қилишини 1950 йилларда америкалик Нобель мукофоти совриндори Роберт Солоу айтган эди. Ромер унинг назариясидаги чала жойларни тўлдирди. У нима учун барча мамлакатлар ҳам бир хил фойда кўрмаслигини тушунтирди ва технологик ютуқлар бозор иқтисодиётига ҳисса қўшишини исботлади.
Шу билан бирга, у янги технологиялардан нафақат уларнинг ишлаб чиқувчилари эмас, балки ҳамма фойда кўришини айтди.
Хусусан, ютуққа эришиш учун молиявий куч керак. Катта пул эса фақат йирик компаниялар ва монополияларда бор. Бундан ташқари, асосий тадқиқотлар фойда келтирмайди, чунки улар энг яхши бозор фирмалари эмас, балки университетлар томонидан амалга оширилади.
Бундан қуйидагича хулоса чиқади: мутлақо эркин бозорда технологик ривожланиш самарасиз бўлади. Уни мамлакат ва бутун дунё даражасида тартибга солиш керак. Монополияни чеклаш, муаллифлик ҳуқуқларини ҳимоя қилиш, университетларнинг ривожланишини рағбатлантириш, тадқиқотлар ва ривожланишга сармоя киритганларга имтиёзлар бериш керак.
Ромер ғоялар ва технологиялар йиғиндисига асосланган иқтисодий ўсишни жисмоний капиталга асосланган ўсишдан кўра барқарор эканлигини исботлади.
«Ривожланган иқтисодиёт сармоя энг мақбул даражада бўлганида, аммо аҳоли кўпаймаган пайтда тез ўсиб бораверади,» — дейди иқтисодчи Константин Сонин ўз блогида Ромернинг мукофотига изоҳ берар экан.
Изоҳ (0)