Журналист Миролим Исажонов бирор айб иш қилган фуқарони ўзича жазолаб, кейин ушбу ҳолат акс этган видеотасвирни ижтимоий тармоқларда тарқатишга нисбатан қонунчиликда қандай жазо кўзда тутилгани билан қизиқди. Қуйида журналистнинг ушбу масаладаги мақоласи эътиборингизга ҳавола этилади.
Охирги пайтларда одамлар орасида қонун доирасидан чиқиш, яъни «ўзича суд қилиш», «ўзбошимчалик билан жазолаш» ва буларни видеотасвирга олиб, «ўргимчак тўри»да тарқатиш «урф»га кираётгани ҳеч биримизга сир эмас.
Жорий йилнинг ўзида юртимизда бир нечта «самосуд» ҳолатлари кузатилиб, ижтимоий тармоқ фойдаланувчилари томонидан катта баҳс-мунозараларни келтириб чиқарди. Хусусан, Қорақалпоғистон Республикасининг Беруний туманида ўғриликда гумон қилинган йигитнинг қўлидан осиб шарманда қилиниши, Шаҳрихон туманида ҳам ўғриликда гумон қилинган аёлнинг оломондан ўзини сойга ташлаб қутулиши, Тошкент шаҳрида қилич билан қуролланган йигитлар қарздорликда айбланаётган йигитни таҳдид билан машинага тиқиб олиб кетиши акс этган видеолар онлайн макон «аъзо»ларининг ҳеч бири назаридан четда қолмади.
Хўш бу каби дилни хира қилувчи манзараларни пайдо бўлаётганига «ҳисса» қўшаётганлар учун қонунчиликда қандай жазолар тайинланган? Бу борада Адлия вазирлиги бошқарма бошлиғи ўринбосари Фурқат Тожиев қуйидагиларни сўзлаб берди:
«Мамлакатимизда ҳар бир фуқаронинг шахсий ҳаёти дахлсиз ва у қонун ҳимоясида. Афсуски, ижтимоий тармоқларда ҳуқуқбузарлик содир этишда гумон қилинган шахсларни ўзбошимчалик билан жазолаш (самосуд) тасвири туширилган видеолавҳаларнинг кўп учраётгани жудаям ачинарлидир. Бош Қомусимизнинг 19-моддасига мувофиқ фуқароларнинг Конституция ва қонунларда мустаҳкамлаб қўйилган ҳуқуқ ва эркинликлари дахлсиздир, шахсни ушбу эркинликлардан суд қарорисиз маҳрум этишга ёки уларни чеклаб қўйишга ҳеч ким ҳақли эмас. Жиноят содир этганликда айбланаётган ҳар бир шахснинг иши судда қонуний тартибда ошкора кўриб чиқилиб, айби аниқланмагунча у айбдор ҳисобланмайди».
Ўзбекистон Республикаси Жиноят кодекси 39-моддасида таъкидланганидек, махсус ваколатли шахслар билан бир қаторда жабрланувчи ва бошқа фуқаролар ҳам хавфли қилмишни содир этган шахсни ушлаш ҳуқуқига эга. Бироқ, ижтимоий хавфли қилмиш содир этган ҳокимият органларига топшириш мақсадида эмас, ўзбошимчалик билан жазолаш учун ушлаш - шахсга қасддан зарар етказиш - қонунга хилоф ҳаракат ҳисобланади.
Шунга қарамай, ҳуқуқбузарлик содир этишда гумон қилиниб ушланган шахсларга нисбатан айрим фуқаролар томонидан турли даражадаги тан жароҳатлари етказилмоқда, қўрқитган ҳолда раҳм-шафқатсиз муомала қилинмоқда, шахсий ҳаёт дахлсизлиги бузилмоқда, ҳақоратланмоқда, шунингдек, уст-кийимсиз жамоат жойида уялтириш, шарманда қилиш йўли билан инсон шаъни ва қадр-қимматини камситувчи хатти-ҳаракатлар айрим ҳолларда содир этилмоқда.
Ўзбошимчага қандай чора кўрилади?
Қайд этиш лозимки, шахс айбдор деб топилган тақдирда ҳам, унга нисбатан бу каби ғайриинсоний хатти-ҳаракатларни содир этиш жазо тизимида мавжуд эмас. Бундай ҳаракатлар Жиноят кодексига мувофиқ жазо чоралари кўрилишига сабаб бўлади.
Хусусан, Жиноят кодексининг 104-моддасига асосан қасддан бадангаоғир шикаст етказиш уч йилдан беш йилгача озодликдан маҳрум қилишбилан жазоланади.
Кодекснинг 139-моддасида ғаразгўйлик ёки бошқа паст ниятларда туҳмат қилинса, уч йилгача озодликдан маҳрум этиш назарда тутилган.
Кодекснинг 141-моддасига биноан шахсий ҳаёт дахлсизлигини бузиш ғаразли ниятларда содир этилган бўлса, уч йилгача озодликдан маҳрум этиш билан жазоланади.
Демак, фуқаролар томонидан ҳуқуқбузарлик содир этганликда гумон қилиниб ушланган шахсларни ўзбошимчалик билан жазолаш қонунга зид ҳаракат ҳисобланади.
Бундан ташқари, ушбу жараёнларни видеотасвирга тушириб ижтимоий тармоқларга жойлаштириш, зўравонликни ёки шафқатсизликни тарғиб қилувчи маҳсулотни тарқатиш, намойиш этиш каби ҳаракатлар ҳам маъмурий ва жиноий жавобгарликка сабаб бўлади. Шу билан бирга, оммавий ахборот воситалари орқали берилган хабарлар жиноят ишини қўзғатиш учун асос бўлиб хизмат қилади.
Изоҳ (0)