Йўл ҳаракатини тартибга солишда Тошкент Канада шаҳарларидан нималарни ўрганиши мумкин?

Яқинда The Economist журнали томонидан эълон қилинган ҳаёт учун қулай шаҳарлар рейтингида Калгари тўртинчи ўринни эгаллади. Шаҳар йўл хўжалигини ҳам ўз ичига олган инфратузилма даражаси бўйича энг юқори — 100 баллни қўлга киритди.

Бир муддат аввал Тошкентда ўтказган таътилим давомида мен автомобиллар ўз ҳаракат полосасини тез-тез ўзгартиришига гувоҳ бўлдим. Шу боис авариявий вазиятлар юзага келади, автомобиллар мунтазам тезликни пасайтириб, оширишга мажбур, бу эса йўллардаги тирбандликларга сабаб бўлади.

Ушбу ҳолатда мен иккита сабабни кўряпман:

1. Бурилиш учун махсус бўлак («карман»)ларнинг йўқлиги — айниқса чапга бурилиш учун, аксарият ҳолларда энг чапдаги бўлак бўйлаб тўғрига кетмоқчи бўлганлар чорраҳада ўнгдаги полосага қайта тизилишга мажбур бўлади;
2. Йўл четининг автотураргоҳ сифатида фойдаланилиши.

Бурилиш учун махсус бўлаклар

Тошкентда бурилиш бўлакларидан деярли фойдаланилмайди. Чапга бурилиш тўғрига ҳам кетса бўладиган полосадан амалга оширилади. Масалан, ҳайдовчи энг чапдаги полоса бўйлаб ҳаракатланяпти ва тўғрига кетмоқчи. Бироқ олдиндаги автомобиллар чапга буриляпти. Бундай ҳолатда ё чорраҳанинг бўшашини кутиш, ёки бўлмаса ўнгга, қўшни бўлакка бурилиб чиқиш керак — кўпчилик ҳайдовчилар шундай ҳам қилади. Автомобильнинг бундай манёври натижасида қўшни полоса бўйлаб ҳаракатланиб келаётган автомобиллар тезликни кескин пасайтиришга мажбур бўлади. Бу эса занжир реакциясини келтириб чиқариб, ЙТҲга ҳам сабаб бўлиши мумкин.

Калгаридаги аксарият чорраҳалар бурилиш бўлаклари билан жиҳозланган. Яъни, энг чап полоса бўйлаб ҳаракатланаётган ҳайдовчи чорраҳада йўл ҳаракатининг бошқа иштирокчиларига ҳеч халал бермай тўғри ўтиб кетиши мумкин.

Чапга бурилаётганлар учун қўшимча светофор секциялари

Биринчисининг кетидан иккинчи пункт келиб чиқади — чапга бурилувчилар учун қўшимча светофор секцияларини жорий этиш керак.

Тошкентда сабрсиз ҳайдовчилар чапга бурилиш вақтида қарама-қарши йўналишдан келаётган автомобиллар йўлини тўсиб қўйиши ҳолатлари тез-тез юзага келиб туради. Шундай вазиятларнинг олдини олиш мақсадида Калгаридаги барча махсус қайрилиш полосаси бор чорраҳаларга қўшимча секцияли светофорлар ўрнатилган.

Натижада ҳаракат оқимлари бир-бири билан тўқнаш келмайди:

• Аввалига тўғрига ва ўнгга кетмоқчи бўлганлар юради. Автомобильларнинг икки оқими бир-бири билан кесишмай ҳаракатланади;
• Сўнг чапга юрмоқчи бўлганлар ҳаракатланади. Автомобильлар оқими, мос равишда, яна кесишмайди.

Калгари полициясининг статистик маълумотларига кўра, аксарият ЙТҲлар чапга бурилиш вақтида содир бўлади, бурилиш бўлаклари ва қўшимча светофор секциялари эса тўқнашувлар сонини камайтиришга хизмат қилади.

Йўл четидаги тўхташ жойлари

Йўл четларидаги тўхтаб туриш жойлари ҳам тошкентлик ҳайдовчиларнинг тез-тез ҳаракат полосасини ўзгартиришига сабабчи ҳолатлардан биридир. Тошкентнинг аксарият йўлларида энг чекка битта, баъзи ҳолларда иккита ҳаракатланиш бўлаги тўхтаб турган автомобиллар ва йўловчи тушириб, чиқариш учун тўхтаган транспорт воситалари билан банд қилинган бўлади.

Шундай қилиб, уч полосали йўл икки полосали бўлиб қолади. Масалан, Калгарининг аксарият йўлларида йўл четида тўхташ тақиқланган. Ўрнига жуда кўп жойларда йўл тармоғидан ташқарида жиҳозланган автотураргоҳларни кўриш мумкин.

Тўғри, Калгари автомобилларга мослаб қурилган шаҳар ва Тошкентда ҳар доим ҳам дўконлар ёки одамлар гавжум жойларда автотураргоҳлар қуриш имконсиз. Шу боис ҳам йўл четидаги тўхтаб туриш жойларини қонунийлаштириш мақсадга мувофиқ бўларди:

1. Энг ўнгдаги полоса бўйлаб ҳаракатланиш имкони бўлмаслиги ва машиналар тўхтаб туриши мумкин бўлган «чўнтак» («карман»)лар қуриш;
2. Ҳаракатланиб келаётган автомобилларга кўриниши учун пиёдалар ўтиш жойларини торайтириш;
3. Автомобильлар кўп тўпланадиган жойларда барча йирик мегаполисларда бўлганидек пуллик автотураргоҳлар ташкил этиш.

Кўприклар ости ва устидаги чорраҳалар

Сўнгги йилларда Тошкентда бир нечта йўл ўтказгичлар қурилди. Улар светофорсиз ҳаракатга имкон бериши билан ҳам яхши. Бироқ бундай узлуксиз қатнов муаммоларни ҳам келтириб чиқаради. Келинг, буни нисбатан эскироқ — Кичик ҳалқа йўли ва Амир Темур шоҳ кўчаси кўприкли чорраҳаси мисолида кўриб чиқсак. Бу чорраҳа 2000 йиллар бошида қурилган бўлиб, барчага яхши маълум.

Тошкентнинг бундай чорраҳаларида иккита асосий муаммо бор.

Биринчидан, Кичик ҳалқа йўли бўйлаб шарқдан ғарбга кетаётган автомобиль Амир Темур кўчаси бўйлаб Амир Темур хиёбонига бориши учун ҳалқа йўлидан ўнгга ўтиб, жанубий йўналиш бўйлаб юриб, NBU биноси олдида қайрилиб олиши керак. Қайрилишлар эса кўплаб муаммоларни келтириб чиқаради, чунки улар, асосан, тартибга солинмаган (светофорсиз). Шунингдек, баъзи сабрсиз ҳайдовчилар қарама-қарши йўналишга чиқиб бориб, тескари йўналишнинг бир полосасини ҳам банд қилиб олади.

Иккинчидан, Амир Темур кўчаси бўйлаб пиёдалар учун светофорсиз жуда хавфли «зебра» чизиб қўйилган.

Амир Темур кўчаси бўйлаб светофорларнинг ўрнатилиши бу муаммоларнинг ечими бўлур эди. Шу билан бирга пиёдаларда кўчани хавфсиз кесиб ўтиш, ҳайдовчиларда эса чапга бевосита чорраҳанинг ўзида қайрилиб олиш имконияти пайдо бўлади.

Худди шундай муаммолар янги кўприклар қурилган жойларда ҳам кўзга ташланмоқда, бу муаммоларни светофор ўрнатиш орқали ечиш мумкин.

Бундай схема Чилонзор бозори олдидаги Кичик ҳалқа йўли ва Бунёдкор шоҳ кўчаси кесишмасида муваффақиятли ишлаб турибди.

Калгарида ҳар иккала қаватида светофорсиз ҳаракат йўлга қўйилган чорраҳалар кам. Бундай чорраҳалар, одатда, шаҳар ташқарисида жойлашган, чунки улар катта майдон талаб қилади.

Шаҳар ичкарисидаги барча остин-устун чорраҳаларда эса камида битта қаватдаги ҳаракат светофор билан тартибга солиб турилади.

Чорраҳалардаги светофорларнинг жойлашуви

Агар эътибор қаратилса, Тошкентнинг кўплаб чорраҳаларида тўхташ чизиғи (стоп-линия) билан чорраҳа орасидаги масофа катта эканлигини сезиш мумкин.

Масалан, Ислом Каримов шоҳ кўчаси билан Шароф Рашидов шоҳ кўчаси кесишмасида стоп-чизиқ билан чорраҳанинг бошланиш нуқтаси оралиғидаги масофа 13 метрдан 25 метргача етади.

Бундай катта масофалар ҳайдовчиларга, масалан, улар чапга бурилмоқчи бўлганида муаммо туғдириши мумкин — яшил чироқда стоп-чизиқдан ўтишингиз билан светофорнинг тақиқловчи чироғи ёниб қолади. Қоида бўйича бундай вазиятда ҳайдовчи чорраҳани бўшатиши керак. Бироқ стоп-линия билан чорраҳа орасидаги масофа сабаб, аксарият ҳолларда перпендикуляр йўналиш бўйича ҳаракат бошланиб улгурган бўлади.

Калгаридаги чорраҳалар максимал даражада ихчам — стоп-линия билан чорраҳа орасидаги масофа 2—5 метрга тенг.

Эслатиб ўтай, йил бошидан то 22 июлгача бўлган муддатда Тошкентдаги ЙТҲлар оқибатида 93 киши ҳалок бўлган. Канаданинг Калгарисида — автомобиллар сони Тошкентдагидан икки баробар кўп бўлган шаҳарда эса ЙТҲлар оқибатида «атиги» 7 киши ҳалок бўлган. Ишончим комил, илғор жаҳон тажрибасини ўрганиш ва татбиқ этиш Тошкент йўлларидаги ўлим ҳолатлари сонини камайтиришга ҳам ёрдам беради.