Yo‘l harakatini tartibga solishda Toshkent Kanada shaharlaridan nimalarni o‘rganishi mumkin?

Yaqinda The Economist jurnali tomonidan e’lon qilingan hayot uchun qulay shaharlar reytingida Kalgari to‘rtinchi o‘rinni egalladi. Shahar yo‘l xo‘jaligini ham o‘z ichiga olgan infratuzilma darajasi bo‘yicha eng yuqori — 100 ballni qo‘lga kiritdi.

Bir muddat avval Toshkentda o‘tkazgan ta’tilim davomida men avtomobillar o‘z harakat polosasini tez-tez o‘zgartirishiga guvoh bo‘ldim. Shu bois avariyaviy vaziyatlar yuzaga keladi, avtomobillar muntazam tezlikni pasaytirib, oshirishga majbur, bu esa yo‘llardagi tirbandliklarga sabab bo‘ladi.

Ushbu holatda men ikkita sababni ko‘ryapman:

1. Burilish uchun maxsus bo‘lak (“karman”)larning yo‘qligi — ayniqsa chapga burilish uchun, aksariyat hollarda eng chapdagi bo‘lak bo‘ylab to‘g‘riga ketmoqchi bo‘lganlar chorrahada o‘ngdagi polosaga qayta tizilishga majbur bo‘ladi;
2. Yo‘l chetining avtoturargoh sifatida foydalanilishi.

Burilish uchun maxsus bo‘laklar

Toshkentda burilish bo‘laklaridan deyarli foydalanilmaydi. Chapga burilish to‘g‘riga ham ketsa bo‘ladigan polosadan amalga oshiriladi. Masalan, haydovchi eng chapdagi polosa bo‘ylab harakatlanyapti va to‘g‘riga ketmoqchi. Biroq oldindagi avtomobillar chapga burilyapti. Bunday holatda yo chorrahaning bo‘shashini kutish, yoki bo‘lmasa o‘ngga, qo‘shni bo‘lakka burilib chiqish kerak — ko‘pchilik haydovchilar shunday ham qiladi. Avtomobilning bunday manyovri natijasida qo‘shni polosa bo‘ylab harakatlanib kelayotgan avtomobillar tezlikni keskin pasaytirishga majbur bo‘ladi. Bu esa zanjir reaksiyasini keltirib chiqarib, YTHga ham sabab bo‘lishi mumkin.

Kalgaridagi aksariyat chorrahalar burilish bo‘laklari bilan jihozlangan. Ya’ni, eng chap polosa bo‘ylab harakatlanayotgan haydovchi chorrahada yo‘l harakatining boshqa ishtirokchilariga hech xalal bermay to‘g‘ri o‘tib ketishi mumkin.

Chapga burilayotganlar uchun qo‘shimcha svetofor seksiyalari

Birinchisining ketidan ikkinchi punkt kelib chiqadi — chapga buriluvchilar uchun qo‘shimcha svetofor seksiyalarini joriy etish kerak.

Toshkentda sabrsiz haydovchilar chapga burilish vaqtida qarama-qarshi yo‘nalishdan kelayotgan avtomobillar yo‘lini to‘sib qo‘yishi holatlari tez-tez yuzaga kelib turadi. Shunday vaziyatlarning oldini olish maqsadida Kalgaridagi barcha maxsus qayrilish polosasi bor chorrahalarga qo‘shimcha seksiyali svetoforlar o‘rnatilgan.

Natijada harakat oqimlari bir-biri bilan to‘qnash kelmaydi:

• Avvaliga to‘g‘riga va o‘ngga ketmoqchi bo‘lganlar yuradi. Avtomobillarning ikki oqimi bir-biri bilan kesishmay harakatlanadi;
• So‘ng chapga yurmoqchi bo‘lganlar harakatlanadi. Avtomobillar oqimi, mos ravishda, yana kesishmaydi.

Kalgari politsiyasining statistik ma’lumotlariga ko‘ra, aksariyat YTHlar chapga burilish vaqtida sodir bo‘ladi, burilish bo‘laklari va qo‘shimcha svetofor seksiyalari esa to‘qnashuvlar sonini kamaytirishga xizmat qiladi.

Yo‘l chetidagi to‘xtash joylari

Yo‘l chetlaridagi to‘xtab turish joylari ham toshkentlik haydovchilarning tez-tez harakat polosasini o‘zgartirishiga sababchi holatlardan biridir. Toshkentning aksariyat yo‘llarida eng chekka bitta, ba’zi hollarda ikkita harakatlanish bo‘lagi to‘xtab turgan avtomobillar va yo‘lovchi tushirib, chiqarish uchun to‘xtagan transport vositalari bilan band qilingan bo‘ladi.

Shunday qilib, uch polosali yo‘l ikki polosali bo‘lib qoladi. Masalan, Kalgarining aksariyat yo‘llarida yo‘l chetida to‘xtash taqiqlangan. O‘rniga juda ko‘p joylarda yo‘l tarmog‘idan tashqarida jihozlangan avtoturargohlarni ko‘rish mumkin.

To‘g‘ri, Kalgari avtomobillarga moslab qurilgan shahar va Toshkentda har doim ham do‘konlar yoki odamlar gavjum joylarda avtoturargohlar qurish imkonsiz. Shu bois ham yo‘l chetidagi to‘xtab turish joylarini qonuniylashtirish maqsadga muvofiq bo‘lardi:

1. Eng o‘ngdagi polosa bo‘ylab harakatlanish imkoni bo‘lmasligi va mashinalar to‘xtab turishi mumkin bo‘lgan “cho‘ntak” (“karman”)lar qurish;
2. Harakatlanib kelayotgan avtomobillarga ko‘rinishi uchun piyodalar o‘tish joylarini toraytirish;
3. Avtomobillar ko‘p to‘planadigan joylarda barcha yirik megapolislarda bo‘lganidek pullik avtoturargohlar tashkil etish.

Ko‘priklar osti va ustidagi chorrahalar

So‘nggi yillarda Toshkentda bir nechta yo‘l o‘tkazgichlar qurildi. Ular svetoforsiz harakatga imkon berishi bilan ham yaxshi. Biroq bunday uzluksiz qatnov muammolarni ham keltirib chiqaradi. Keling, buni nisbatan eskiroq — Kichik halqa yo‘li va Amir Temur shoh ko‘chasi ko‘prikli chorrahasi misolida ko‘rib chiqsak. Bu chorraha 2000-yillar boshida qurilgan bo‘lib, barchaga yaxshi ma’lum.

Toshkentning bunday chorrahalarida ikkita asosiy muammo bor.

Birinchidan, Kichik halqa yo‘li bo‘ylab sharqdan g‘arbga ketayotgan avtomobil Amir Temur ko‘chasi bo‘ylab Amir Temur xiyoboniga borishi uchun halqa yo‘lidan o‘ngga o‘tib, janubiy yo‘nalish bo‘ylab yurib, NBU binosi oldida qayrilib olishi kerak. Qayrilishlar esa ko‘plab muammolarni keltirib chiqaradi, chunki ular, asosan, tartibga solinmagan (svetoforsiz). Shuningdek, ba’zi sabrsiz haydovchilar qarama-qarshi yo‘nalishga chiqib borib, teskari yo‘nalishning bir polosasini ham band qilib oladi.

Ikkinchidan, Amir Temur ko‘chasi bo‘ylab piyodalar uchun svetoforsiz juda xavfli “zebra” chizib qo‘yilgan.

Amir Temur ko‘chasi bo‘ylab svetoforlarning o‘rnatilishi bu muammolarning yechimi bo‘lur edi. Shu bilan birga piyodalarda ko‘chani xavfsiz kesib o‘tish, haydovchilarda esa chapga bevosita chorrahaning o‘zida qayrilib olish imkoniyati paydo bo‘ladi.

Xuddi shunday muammolar yangi ko‘priklar qurilgan joylarda ham ko‘zga tashlanmoqda, bu muammolarni svetofor o‘rnatish orqali yechish mumkin.

Bunday sxema Chilonzor bozori oldidagi Kichik halqa yo‘li va Bunyodkor shoh ko‘chasi kesishmasida muvaffaqiyatli ishlab turibdi.

Kalgarida har ikkala qavatida svetoforsiz harakat yo‘lga qo‘yilgan chorrahalar kam. Bunday chorrahalar, odatda, shahar tashqarisida joylashgan, chunki ular katta maydon talab qiladi.

Shahar ichkarisidagi barcha ostin-ustun chorrahalarda esa kamida bitta qavatdagi harakat svetofor bilan tartibga solib turiladi.

Chorrahalardagi svetoforlarning joylashuvi

Agar e’tibor qaratilsa, Toshkentning ko‘plab chorrahalarida to‘xtash chizig‘i (stop-liniya) bilan chorraha orasidagi masofa katta ekanligini sezish mumkin.

Masalan, Islom Karimov shoh ko‘chasi bilan Sharof Rashidov shoh ko‘chasi kesishmasida stop-chiziq bilan chorrahaning boshlanish nuqtasi oralig‘idagi masofa 13 metrdan 25 metrgacha yetadi.

Bunday katta masofalar haydovchilarga, masalan, ular chapga burilmoqchi bo‘lganida muammo tug‘dirishi mumkin — yashil chiroqda stop-chiziqdan o‘tishingiz bilan svetoforning taqiqlovchi chirog‘i yonib qoladi. Qoida bo‘yicha bunday vaziyatda haydovchi chorrahani bo‘shatishi kerak. Biroq stop-liniya bilan chorraha orasidagi masofa sabab, aksariyat hollarda perpendikulyar yo‘nalish bo‘yicha harakat boshlanib ulgurgan bo‘ladi.

Kalgaridagi chorrahalar maksimal darajada ixcham — stop-liniya bilan chorraha orasidagi masofa 2—5 metrga teng.

Eslatib o‘tay, yil boshidan to 22-iyulgacha bo‘lgan muddatda Toshkentdagi YTHlar oqibatida 93 kishi halok bo‘lgan. Kanadaning Kalgarisida — avtomobillar soni Toshkentdagidan ikki barobar ko‘p bo‘lgan shaharda esa YTHlar oqibatida “atigi” 7 kishi halok bo‘lgan. Ishonchim komil, ilg‘or jahon tajribasini o‘rganish va tatbiq etish Toshkent yo‘llaridagi o‘lim holatlari sonini kamaytirishga ham yordam beradi.