Ўзбекистон Қозоғистонни ун бозоридан сиқиб чиқармоқда, аммо мамлакат ичида у қимматлашмоқда

Дон экинларининг умумий ҳосилига кўра, Қозоғистон дунёдаги етакчи давлатлардан бири ҳисобланади. Жорий йилда ғалланинг ялпи ҳосили 20 миллион тоннага, экспорт салоҳияти эса 9 миллионлик даражада баҳоланмоқда, Қозоғистондан ғалла асосан Марказий Осиё давлатлари, Эрон ва Афғонистонга юборилади, деб ёзмоқда Spot «Kapital.kz»га таяниб.

Бир неча йил илгари Қозоғистон ун экспорти бўйича жаҳон бозорида етакчи эди. Лекин ҳозир эмас. Қозоғистонлик тегирмончилар ўз ишларини тўхтатмоқда — йил сайин мамлакатда ишлаётган тегирмонлар сони камаймоқда.

«Биз ун сотиш бўйича анъанавий бозорларни йўқотдик — Тожикистонни аниқ йўқотдик, энди Ўзбекистон ва Афғонистонни йўқотмоқдамиз. Афғонистон сўнгги бир неча йил давомида Қозоғистоннинг паст сифатли унини фаол сотиб олди, бироқ энди Қозоғистон буғдойидан тайёрланган ўзбек унини сотиб оляпти. Сотиш бозорлари бўлмагани сабабли Қозоғистон тегирмонлари тўхтаб қолмоқда — ўтган йили жуда кўплаб тегирмонлар иши жойида туриб қолди», — дейди «Диканши» тижорат директори Игорь Денисенко.

Ун экспорти 2010 йилда энг чўққисига чиқди, ўшанда Қозоғистон 2,3 миллион тонна ун сотган. Шундан кейин экспорт ҳажми йилдан йилга камайиб борди, тегирмонлар эса тўхтади.

Тегирмончиларнинг фикрича, тегирмонларни сақлаб қолиш учун донни экспорт қилиш бўйича аксизни жорий этиш ёки тегирмончиларга дотациялар бериш керак. Лекин тегишли вазирлик на униси, на бунисини режалаштирмаяпти.

Шу билан бирга, Ўзбекистон, Қирғизистон ва Тожикистон айнан унга аксиз солиғи билан қозоғистонлик тегирмончиларга жиддий тўсиқ қўйди.

«Масалан, 2012 йилга қадар Ўзбекистонда барча ун Қозоғистондан бўлган эди, лекин энди қўшнилар бизнинг донимизни сотиб олиб, ўзининг қайта ишлаш саноатини ривожлантирмоқда», — дейилади хабарда.

Сўнгги олти йил мобайнида Ўзбекистон Афғонистонга унни экспорт қилувчи мамлакатлар рўйхатига кирди, бу эса Қозоғистон маҳсулотининг экспорт улушини қисқартирди.

Август ойи охирида Ўзбекистон компаниялари унни импорт қилинган дондан экспорт қилиш имкониятига эга бўлди. Экспорт қилинувчи ун ҳажми импорт қилинадиган дон ҳажмининг 75 фоизидан ошмаслиги керак.

Ғалла импортига келадиган бўлсак, 2020 йил 1 январгача дон маҳсулотлари (буғдой, жўхори, тариқ, арпа) божхона тўловларидан озод қилинади (расмийлаштирувдан ташқари).

Шу билан бирга, сентябрда биринчи навдаги ун нархи 1400 сўмгача ошди, ноябрь ойида эса у яна бир неча баробарга қимматлашиши мумкин, сабаби ҳукумат яқинда «буханка» билан юз берганидек, унга нархларни «қўйиб юборишни» режалаштирган.