ТERРА-МОДИС сунъий йўлдош платформасининг маълумотларига кўра, Амударё ва Сирдарёнинг юқори қисмидаги дарё ҳавзаларининг қор қоплаган майдони 2018 йилнинг 31 март куни ҳолатига кўра 2017 йилнинг қор кўп ёққан шу даврига нисбатан анчагина озроқ. (расм 1-2).
Расм 1 – Амударё юқори қисмининг қор қоплаган майдонини 2018 йил март ойининг охирги давридаги ҳолати.
Расм 2 – Амударё юқори қисмининг қор қоплаган майдонини 2017 йил март ойининг охирги давридаги ҳолати.
Бундай шароитда, Амударёнинг қуйи оқими учун серсувлик миқдорини узоқ муддатли башоратига биноан, ҳосил ўсиши вақтида сув миқдори меъёрдан 40 фоиз атрофида бўлиши кутилмоқда. Бошқача айтганда, жорий йилда тадқиқот ўтказилаётган минтақаларда сув кам бўлади (расм 3). Бу эса, авваламбор, қишлоқ хўжалигида кам сувлик билан боғлиқ бўлган эҳтимолли хатарлар оқибатларини пасайтириш учун мослашувнинг қўшимча чора-тадбирларини ўтказишни талаб қилади.
Расм 3 – Амударёнинг қуйи сув оқимларини ойлик башоратлари
Фермер ўз фаолияти давомида бўлажак экиш мавсумида қанча сув миқдори кераклигини белгилаб олиши, қайси экинларни экиш ва қайси вақтда бу нарсани самаралироқ амалга ошириш мумкинлигини билиши муҳим. Барвақт қилинадиган башоратларсиз режалаштиришни амалга ошириб бўлмайди, айниқса қишлоқ хўжалиги учун унчалик мақбул бўлмаган метеошароитлардаги қурғоқчил ҳудудлар ҳақида сўз юритилганда.
Бирлашган Миллатлар Ташкилоти Тараққиёт дастури ва Фавқулодда вазиятлар вазирлиги ҳузуридаги Гидрометеорология хизмати билан ҳамкорликда иқлим ўзгариши ҳақидаги БМТнинг доиравий конвенциясининг Адаптацион фонди молиявий кўмагида амалга оширилаётган «Ўзбекистоннинг қурғоқчил ҳудудларида жойлашган фермер ва деҳқон хўжаликларининг иқлимий барқарорлигини таъминлаш» қўшма лойиҳаси доирасида такомиллаштирилган Қурғоқчиликни олдиндан огоҳлантириш тизими (ҚООТ) бундай башоратларни кўра билиш имконини беради.
Бутунжаҳон метеорология ташкилотининг баёнотига кўра, 2017 йилдаги табиий офатлардан кўрилган зарар рекорд даражадаги 320 миллиард долларга тенг бўлди. Ундан ташқари, ўтган йил, 2015 ва 2016 йиллар каби, «... метеорологик кузатувларнинг бутун тарихидаги учта энг илиқ йил қаторига кирди», - дейилади баёнотда.
Тегишли ташкилотлар ва жамоатчиликка замонавий ва аниқ башоратларни тақдим этиш орқали хавфли гидрометеорологик кўринишларни олдиндан кўра билиш тизимини такомиллаштириш одамлар ҳаётини сақлаб қолиши, пул маблағларини тежаши ва инфратузилмани зарардан сақлаб қолиши имконини беради.
«Ўзгидромет» мутахассислари томонидан мана шундай тизим сув оқимини шакллантириш зоналари бўлмиш Амударё ва Сирдарёнинг юқори қисмлари учун ишлаб чиқилган эди. Шуни қайд этиш жоизки, Қорақалпоғистон Амударёнинг этакларида жойлашган ва бу ерда мазкур сув оқимидан фойдаланиш ва қайта тиклашга зарур бўладиган шароитлар юқори қисмлардан тубдан фарқ қилади. Лойиҳа доирасида мазкур тизим ҳудуднинг географик жойлашуви шароитларига мослаштирилди. Ҳозирги вақтда у икки турдаги маҳсулотни олиш имконини беради - сув миқдорини сифатли баҳолаш, у туфайли йил сув ресурслари билан етарли даражада таъминланганлигини ёки қурғоқчилик кутилаётганини, ҳамда маълум бир объект учун сув заҳираларини сон жиҳатдан тавсифлаш ҳақида тасаввур берадиган маълумотларни аниқлаш мумкин бўлади.
«Қорақалпоғистон бўйича барча кузатув тармоқларини автоматлаштириш лойиҳанинг муҳим йўналиши ҳисобланади. 2017 йилнинг март апрель ойларида 10 та метеорологик станциядан иборат бўлган кузатув метеорологик тармоқни модернизация қилиш учун ускуналар ўрнатилди. Биз Россия, Қирғизстон ва Италиядан мутахассисларни жалб қилдик. Бундай ускуна мамлакатда биринчи маротаба ишлатилмоқда. У қатъий белгиланган давр мобайнида асосий метеорологик параметрларни юқори аниқликда ўлчаш, ўлчашлар натижасида қатор кўрсаткичларни ҳисоблаб чиқиш, ахборотни тезкорлик ва диққат билан кодлаш, телеграммалар матнини тузиш ва ахборотни маълумотларни жамлаш марказларига юбориш имконини беради. Бутунжаҳон метеорологик ташкилоти тавсияларига мувофиқ, гидреметеорологик тармоқларни автоматлаштиришда камида икки йил мобайнида ёндаш ўлчашларни (қўлда ва автоматик қурилмалар ёрдамида) ҳам олиб бориш зарур. Кейинги босқичда кузатувларни автоматлаштирилган режимга ўтказиш борасида қарорларни қабул қилиш учун қатор ўлчовлар ва сенсор маълумотларининг қаторлар даврийлигини бир хиллигини баҳолаш ўтказилади», – дейди лойиҳа раҳбари Александр Меркушкин.
Бундан ташқари, лойиҳа доирасида Туямўйин ва Қипчоқдаги иккита муҳим нуқталарда сув сарфи даражасини кузатиш тизимларини автоматлаштириш амалга оширилмоқда. Бу тегишли ўлчовларни бажаришда вақтни қисқартиради ва меҳнат сарфини қисқартириш имконини беради. Агар олдинлари сувни юқори миқдори шароитида барча жараён ўртача 5—6 соат давом этган бўлса, ҳозирда 30—40 дақиқа етарли бўлмоқда. Кўп функцияли телеметрияни қўллаш туфайли олинаётган ахборотни сифати ҳам ошди. Дарёнинг чуқурлиги ва туби ҳолати ҳақида маълумотларни олиш мумкин бўлди, буни эса кемалар қатнови, кўприклар ва кечувлар қуришда ҳисобга олиш муҳимдир.
Шунга қарамасдан, мутахассисларни таъкидлашича, маълумотларни йиғиш ва жамлашни ўзигина етарли эмас, ахборотни муайян аудитория орасида тарқатиш зарур. Бунинг учун кўп модулли ахборот майдони ишлаб чиқилмоқда, у асосий истеъмолчиларни улар учун қулай шаклда муҳим маълумотлар билан тезкор таъминлаш имконини беради.
Аҳолининг турли қатламлари, ҳамда иқтисодиёт секторлари учун модернизацияланган гидрометеорологик ва иқлим хизматларининг асосий афзалликлари:
- Иқлимга боғлиқ бўлган хавфли табиий кўринишлар орқали етказилаётган муайян зарарларни пасайтириш борасида ечимларни башоратлаш, огоҳлантириш ва кўмак бериш тизимларини сифатли ахборот билан ўз вақтида таъминлаш.
- Иқлим ўзгаришининг салбий оқибатларига мослашиш чораларини режалаштириш, ишлаб чиқиш ва жорий қилишда зарур ахборот билан таъминлаш.
- Кўзда тутиладиган ёғинларни ва қурғоқчилик ёки сув тошқинларини юзага келиши хатарликларини ҳисобга олган ҳолда сув ресурсларини бошқариш самарадорлигини ошириш.
- Қишлоқ хўжалиги секторини мослашув чора-тадбирларини ишлатган ҳолда иқлим туфайли юзага келадиган хавфли кўринишларга боғлиқлигини пасайтириш.
- Гидрологик башорат маълумотларидан фойдаланган ҳолда сув омбори ишини самарали бошқариш.
- Об-ҳавонинг аниқ маълумоти асосида уй хўжаликлари ва якка тартибдаги тадбиркорлар фаолиятини режалаштириш имконияти.
- Транспорт ташувлари секторида об-ҳаво маълумотини инобатга олган ҳолда юклар ва йўловчиларни самаралироқ ташишни амалга ошириш мумкин.
Лойиҳа доирасида амалга оширилаётган гидрометеорологик тармоқларни модернизациялаш бўйича чоралар мажмуаси ва қурғоқчиликни олдиндан огоҳлантириш тизимини ривожлантириш яхши ҳимояланмаган ҳамжамиятларни иқлимга барқарорлигини оширишга сезиларли ҳисса қўшади - бу эса лойиҳанинг асосий мақсадидир.
Изоҳ (0)