Маккаи мукарраманинг XII асрга тегишли ҳужжатлари Ўзбекистонда сақланмоқда. Бу маълумотни аниқлаштириш ва унга тегишли ҳужжатлар тафсилотини билиш учун ЎзА мухбири Марказий давлат архивида бўлиб, катта илмий ходим, диншунос ва исломшунос Дилшод Ваҳобов билан суҳбатлашди.
— Макканинг XII асрга тегишли ҳужжатлари бу ерда сақланаётгани ростми?
— Мазкур ҳужжатнинг икки қисми 1300 ҳижрий йилда Татаристоннинг Қозон босмахонасида босмадан чиққани ҳақида маълумот бор, — дейди Д. Ваҳобов. — Яна бир қисми қўлда чизилган. У XII асрга тегишли бўлиб, Макка тасвири акс эттирилган. Уларда ҳожиларнинг бориши керак бўлган зиёрат жойлари, дам олиш хоналари ва қанақа амалларни бажаришлари кўрсатилган. Бу чизма чизилган қоғоз сифати жуда юқори бўлиб, ўша даврларда ҳажга борувчиларга қўлланма бўлган.
— Ҳужжатнинг босмахонадан чиққан қисмида нима изоҳланган?
— Улар 1280 ҳижрий йилга таллуқли бўлиб, Ҳакимхўжа Эшонхўжа ўғли ва Муҳиддинхон Худойберди ўғлига тегишли муҳрлар қўйилган. Бу уларнинг ўша даврда ҳажга бориб, ҳожи бўлиб келганини тасдиқловчи ҳужжатлар ҳисобланади. Улардан бирига ўнта, яна бирига саккизта муҳр қўйилган. Бу номи юқорида келтирилган шахснинг ҳажга келиб, зиёратнинг барча амалларни бажаргани ҳақида араб тилида ёзилиб, муҳрлар билан тасдиқланган. Энг биринчи муҳр Макка имом-хатиби Саидмуҳаммад Солиҳга тегишли экани белгилаб қўйилган. Кейин муаззин ва маъсуллар ўз белгисини қўйган.
— Бу ҳужжатлар шу вақтга қадар қандай тартибда сақлаб келинган?
— Бухоро хонлиги даврида ҳажга бориб келгани ҳақидаги ҳужжатлар ҳожиларнинг ўзида сақланган. Чор Россияси Туркистонга кириб олгандан кейин, барча ҳужжатлар йиғилиб, олиб кетилган.
Улар араб ва форс ёзувида битилган бу ҳужжатларни ўқий олмаган. Уларда муҳим маълумотлар акс эттирилган деган фикрда узоқ ушлаб туришган. Шарқшунос мутахассислар бу ҳужжатларни у қадар муҳим сиёсий аҳамиятга эга эмаслигини ўрганиб чиққандан кейин Ўзбекистонга қайтариб юборилган. 1976 йилда Ўзбекистонга бир қатор архив ҳужжатлари қаторида бу маълумотлар ҳам қайтиб келган.
Қайд этиш кераки, архивда араб, форс ва лотин алифбосида ёзилган ҳужжатлар шу қадар кўпки, улар рўйхатга олинган бўлса-да, олимлар ёки шарқшунослар томонидан ҳануз тўлиқ ўрганиб чиқилмаган. Архив сирлари қачон тўлиқ очилиши эса номаълум. Бунинг учун малакали кадрлар етишмаётгани кундай равшан.
Изоҳ (0)