Балки ўқигандирсиз, бир муддат аввал Ўзбекистон Миллий ахборот агентлиги (ЎзА) сайтида миллий интернет-журналистиканинг ҳозирги аҳволига бағишланган катта бир мақола эълон қилинди. Ўша зиддиятли мақолада муаллиф ўзбек интернет-нашрларини «сунъий рейтинг ортидан қувиш»да айблаб, бунга мисоллар келтирган. Мақола чоп этилган саҳифанинг бирор жойида бу ҳақда эслатилмаган бўлса-да, муаллиф билан ЎзА таҳририятининг фикрлари бир-биридан фарқли бўлиши мумкин, албатта. Бахтга қарши, ЎзА сайти ўша мақолада «кескин танқид»га учраган сайтларнинг «камчиликлари»ни такрорлаётгандек, назаримда. Президент Шавкат Мирзиёевнинг аёвсиз танқидига учраган Элла Острогожская ҳақида агентлик сайтида эълон қилинаётган материаллар сарлавҳаси, уларни тақдим этиш усули бу фикрни бир қадар тасдиқлайди, деб ўйлайман.
ЎзА сайтида Элла Острогожская ҳақида эътиборга молик дастлабки маълумот (ЎзА айтмоқчи, «расмий маълумотлар») 27 декабрь куни, катта бир мақоланинг ичида «Элла Острогожская аслида ким бўлган?» деган кичик сарлавҳа билан берилди. «Дарё» бу маълумотлар Президентнинг Мурожаатномасидан сўнг пайдо бўлган саволларни камайтириш ўрнига янада кўпайтиргани ҳақида ёзган эди. 9 январь куни ЎзАда «Элла Острогожская ҳақидаги энг сўнгги, энг аниқ маълумотлар» сарлавҳали ахборот чиқди. Жамоатчилик томонидан катта қизиқиш билан ўқилган (бу ахборотнинг «Дарё»да қайта чоп этилган талқини ярим кунда 100 минг мартадан зиёд ўқилди) бу «энг сўнгги, энг аниқ маълумотлар» бор-йўғи Элла Острогожскаянинг шахсий маълумотномаси бўлиб чиқди.
Шундай бўлса-да, унда «Дарё» 28 декабрь куни берган бир-икки саволга жавоб бор — у қачон, қаерда, қанча муддат ишлаган, дегандек. Яна қўшимча икки ахборот ҳам бор — Острогожскаянинг сурати ҳамда у олган давлат мукофотлари рўйхати. Айни вақтда, биринчи мақоладан сўнг пайдо бўлган асосий саволлар (давлат бюджетига қанча зарар етказган, айнан қайси йиллардаги кўрсаткичларни сохталаштирган, Давлат раҳбарига қандай ёлғон ҳисоботлар берган ва ҳоказо, ва ҳоказо) очиқ қолиб, назаримда, бир ўринсиз маълумот — Элла Острогожскаянинг онаси, отаси, шунингдек, эри, қизи ва ўғли ҳақида қисқача ахборот берилган.
Унга кўра, Элла Острогожскаянинг онаси Людмила Попова 1959 йили, Элла уч яшарлигида вафот этган. Отаси — Иля Коган эса узоқ йиллар «Фотон» заводида уста бўлиб ишлаган, 2002 йили вафот этган. Элланинг турмуш ўртоғи — Игорь Острогожский «АТЕКС» фирмасида менежер бўлиб ишлайди, 1984 йилда туғилган қизи Анастасия Москвадаги молия-юридик академиясида, 1986 йилда туғилган ўғли Кирилл ТАТУда таҳсил олган. Нега Острогожскаянинг энг яқин қариндошлари ҳақидаги бу маълумотлар менинг назаримда ўринсиз?
Острогожскаяни Президент қаттиқ танқид қилди — буни ҳамма кўрди; Президент ва бошқа мутассаддилар томонидан берилган баёнотларда, шунингдек, ЎзА эълон қилган биринчи мақолада Острогожскаяга нисбатан катта айбловлар илгари сурилди (биргина «Давлат раҳбарига ёлғон ҳисоботлар берган» деган гапнинг ўзи қанчалик оғир). Бу баёнотлар, айбловлар ортидан тегишли органлар Острогожскаяга нисбатан қандайдир иш очдими-йўқми — бехабарман (ҳар ҳолда улар бирор очиқ баёнот билан чиқиш қилганича йўқ). Катта эҳтимол билан, у — қонунбузар, унинг айби бор, ҳар ҳолда «шамол бўлмаса, дарахтнинг учи қимирламайди». Мана шу — «у айбдор» деган таассурот ҳосил бўлаётган бир вақтда, Острогожскаянинг ота-онаси, турмуш ўртоғи, фарзандлари ҳақида бундай қуруқ ахборот бериш уларни айбсиз айбдордек кўрсатиб қўяди ва бу, камида, оддийгина инсонийликка зид.
Вазиятни жуда жўн изоҳи шундай: агар мен бирор жиноят қилган бўлсам ва бунга фақат ўзим айбдор бўлсам (яъни, отам, онам, укам, синглим, аёлим ва бошқа қариндошларим аралашмаган бўлса), бу жиноят тафсилотларини овоза қилётганларида фақат мени тилга олишларини истардим, айбсиз бошқаларни эмас. Бу ҳолатда қонун ва жамият мени жиноятчи деб турганининг ўзиёқ бегуноҳ қариндошларим учун етарлича оғир (руҳий) жазо, уларни номма-ном, айби бор-йўқлигига қарамай жамоатчиликка таништириш — жуда жиддий, оғир асоратларга олиб келадиган зарба бўлур эди. Агар улар орасида мен сабаб билиб туриб айбдорга айланганлар бўлса, уларнинг-да айблари айтилсин, лекин беайбларини тинч қўйган маъқул.
Заводда уста бўлиб ишлаш, бирор фирмага менежерлик қилиш, Москва ёки Тошкентдаги олийгоҳда ўқиш, билишимча, бирор ёмон ё ноқонуний ҳаракат эмас — минглаб одамлар заводларда ишлаяпти, пойтахтнинг биргина туманида юзлаб менежерларни топиш мумкин, минг-минглаб ўзбекистонлик ёшлар Россия олий таълим муассасаларида ўқимоқда. Острогожская қилгани таъкидланаётган номаъқул ишларга уни 2002 йилда вафот этган отаси бошлаганми? Қизи ё ўғли онасидан давлат бюджетидан қайтармаса ҳам бўладиган унча-мунча пул олиб беришни сўраганми? Игорь Острогожский хотинининг мансабидан фойдаланиб, бирор ноқонуний ишини битирганми? Шундай ёки шунга ўхшаш ҳолатлар бўлса — айтилса яхши, аксинча бўлса, қонунбузар деб гумон қилинаётган инсон билан унинг энг яқин қариндошлари исм-фамилияларини бир рўйхатда бесабаб санаш ўринсиз.
Шу ўринда қатағон йилларида яшаб, ижод қилган машҳур шоир ва ёзувчиларимизнинг таржимаи ҳолларидан ғоят ачинарли, жуда таъсирли, ўқисанг ўша давр ҳукмдорларига нисбатан нафратинг жўш урадиган воқеа-ҳодисаларни мисол қилиб келтириш мумкин, лекин режиссёр Зулфиқор Мусоқовнинг «Ватан» фильмидаги бир лавҳа нисбатан тушунарлироқ, чамамда. Урушдан қайтиб, милиционер бўлган Ҳамид ёмғир вақти одамларни пахта даласидан олиб чиқиб кетгани учун Гунафшанинг устидан юмалоқ хат тушгани, энди у 15 йилгача қамалиши мумкинлигини айтади, уни саботажда айблайди. Гунафша бу гапларни хавотир билан эшица-да, ўзини йўқотмайди (ҳатто 15 йилга қамалиши мумкинлиги ҳақидаги гапни эшитганида ҳам). Аммо Ҳамид Гунафшага: «Сен ХДХ, яъни — Халқ Душманининг Хотинисан» деганида, аёл жон ҳолатда чинқириб юборади. Шундан ҳам тушунарлики, одамларни пахта теримига олиб чиқмаcликдан кўра ХДХ бўлишнинг айби оғирроқ.
Бу бечора нафақат ХДХ эканлиги, балки урушга кетган эри ҳали ҳам тириклигидан шу вақтгача бехабар, исмини Ҳамид тилидан сўлаги оқиб айтаётган Сталин ҳамда фронт учун сидқидилдан меҳнат қилиб юрган бир аёл эди. У давлатнинг миллион-миллион пулини ўғирламаган, у бригадир бўлиб, хизмат мансабини суиистеъмол қилмаган, у қотиллик ёки шунга ўхшаш ҳақиқатан-да оғир бирор жиноятни содир этмаган; асосий айби — ундан минглаб чақирим наридаги тириклиги ҳам даргумон бўлган эри конслагердан кўра немис совуни ва коржомасини маъқул кўрганида эди.
Бундай ҳолат — ўғил учун отанинг, эр учун хотиннинг, ака учун сингилнинг (ва ҳоказо) жавоб бериши, айбдор қилиниши, «халқ душмани»нинг хотини, «халқ душмани»нинг фарзанди, «халқ душмани»нинг онаси деган тамғалар билан бегуноҳ, беайб одамларни яккалаб, камида руҳий изтиробда қолдириш 1937 йилда тўлиқ қувват билан ишга тушган ва айнан Сталиннинг ўлими билан «яроқлилик муддати» тугаган «қатағон машинаси»нинг асосий белгиси; ҳозирги доруломон кунларда тасодифан шундай ҳолатларга дуч келиб қолсанг, яна ўша Сталиннинг замондошлари томонидан Сталиннинг ўлимидан сўнг ёзилган қатағон даври хотиралари ёдга тушади. Буни ҳаммамиз биламиз. Буни, бахтимизга, Президент ҳам билади. Шунинг учун ҳам у Ўзбекистон Конституциясининг 25 йиллигига бағишланган тантанали маросимда Ўзбекистондаги 1937 йилларга хос «бунинг акаси қамалган, бунинг отаси бир бало бўлган, ундан бўлган» деган гапларга сабабчи муҳитни йўқ қилиш кераклиги ҳақида гапирган эди.
Бундай номаъқул ёндашув туфайли кўплаб ёшларимиз, малакали мутахассисларимиз беайб айбдор бўлиб, яқин қариндошларининг қилмишлари учун жабр тортиб келди. Ўзингиз айтинг, бу адолатданми? Мен ўйлайманки, адолатдан эмас. Нима сабабдан бир жиноят учун бутун бир авлод жавоб бериши керак? Ака учун уканинг жавоб бериши тўғрими? Мен буни мутлақо нотўғри, деб ўйлайман... Бу иллат Ўзбекистонда йўқ бўлиши керак. Ака бошқа, ука бошқа, фарзанд бошқа, ота бошқа — ҳар бири ўз жинояти бўйича ўзи жавоб бериши керак. Бундай адолатсиз тизимдан бутунлай воз кечишнинг вақт-соати келди.«Дарё»даги аввалги мақолада ҳам таъкидланган эди — жамоатчиликка Президентнинг Олий Мажлисга Мурожаатномасидан сўнг танилган Острогожская ва унинг атрофидагилар ҳақида тўлиқ билишни ва, агар айбдор бўлса, уларнинг жавобгарликка тортилиши тарафдори. Масалан, Мурожаатнома вақтида Президент вилоятлар чегарасидаги йўл-патруль постларига ҳожат йўқлигини таъкидлаган эди — уларнинг олиб ташланаётганини кўряпмиз; Мурожаатнома давомида Президент молия вазирига вазирликни «каламушлар»дан тозалаш ҳақида топшириқ берганди — 500 дан зиёд киши ишдан олиниб, улар ўрнига, хусусан, Ёшлар Иттифоқи орқали кадрлар танлаб олинаётганидан хабардормиз. Лекин Мурожаатнома вақтида одамларни энг қизиқтирган нарса — Острогожская масаласи эди. Шундай экан, бу вазиятда давлат ахборот агентлиги бераётган «расмий маълумотлар» етарли эмас. Энди навбат тергов ва суд идораларига — мансабдор шахслар ва оммавий ахборот воситалари берган шов-шувли хабарлар асосида натижаси жамоатчиликни қизиқтираётган масалага қонуний баҳо бериш мақсадга мувофиқ.Шавкат Мирзиёев, Ўзбекистон Президенти
Муаллиф фикри таҳририят нуқтаи назаридан фарқ қилиши мумкин
Изоҳ (0)