Ўзбекистонда 15 ноябрдан бензин нархи ошди. Ҳар доимгидек, кутилмаганда. Citizen нашри нега бензин нархи ошди-ю, энди нима бўлиши ҳақидаги саволларга жавоб излади.
1. Нима шовқин?
Қисқача қилиб айтганда, 15 ноябрдан бошлаб Ўзбекистоннинг барча АЁҚШларида бензин нархи ошди. 2800 сўм бўлган Аи-80 энди 3800 сўм. Аи-91 бензини 4300 сўмга, дизель ёқилғиси 4100 сўмга кўтарилди.Ҳафта бошида ижтимоий тармоқларда бензин қимматлашиши ҳақидаги гап-сўзлар тарқала бошлади. Вилоятлардаги АЁҚШларда бензин бутунлай йўқолиб қолганини сезган аҳоли яқин вақт ичида нархлар ошишини тахмин қилганди. Миш-мишлар фақат тахминларга асосланмаган экан шекилли, айнан тармоқ фойдаланувчилари келтирган нархлар кейинчалик давлат томонидан расман белгиланди.
13 ноябрь куни «Ўзбекнефтгаз» матбуот хизмати журналистларнинг бензин қимматлашиши билан боғлиқ саволларига аниқ жавоб бера олмади. Улар янги нархлар борасида ҳеч қандай буйруқ олишмаганини таъкидлади. Аммо нархлар барибир ошди. Бунга оддий сабаб келтирилди — бензин ва бошқа ёқилғи ресурслари бутун дунёда қимматлашган.
2. Охирги марта нархлар қачон ошганди?
Бензин нархи сўнгги бор 2016 йил 23 октябрида кўтарилган эди. Ўшанда ҳам бензин баҳоси ўртача учдан бирга ошганди. Қизиқарли жиҳати, айнан ўша куни «Ўзбекнефтгаз» бутун республика бўйлаб бир хил нархни жорий қилган эди. Унгача ёқилғининг чакана нархларини АЁҚШларнинг ўзлари бошқариши мумкин эди.Фуқаролар ўша вақтда ҳали янги бўлган Президент виртуал қабулхонасига бензин танқислиги муаммоси ҳақида кўплаб шикоятлар йўллаган. Бензин бор бўлса ҳам, унинг нархи қиммат эди: Аи-80 вилоятларда 3000 сўм бўлгани ҳолда Тошкентда 2075 сўм эди, баъзи олибсотарлар эса уни қўлда 5000 сўмга сотаётган эди.
3. Хўп. Давлат қандай чоралар кўради?
Президентнинг бензин муаммоси билан боғлиқ бўлган янги қарори чиқди.Молия вазирлиги маҳаллий нефтни қайта ишловчи заводларга 250 миллион доллар ажратади. Бу пуллар эвазига заводлар ишлаб чиқаришни кўпайтириш учун четдан хом ашё ва тайёр ёқилғи сотиб олиши керак. Дастлабки 600 миллион сўмни заводлар шу ҳафта ичида олади.
Бундан ташқари, йўл ҳақи кескин ошиб кетмаслиги учун «Тошшаҳартрансхизмат» давлат бюджетидан қўшимча пуллар билан таъминланади. Нефтни қайта ишловчи заводлар бир нечта солиқ турларидан озод қилинди, бензин учун солиқ эса икки баравар камайтирилди.
4. Биз ўзимиз нефть қазиб оламиз-ку. Нега яна сотиб олишимиз керак?
Ўзбекистонда нефть қазиб олса ҳам, унинг миқдори кўп эмас. 2016 йилги жаҳон рейтингида Ўзбекистон 47-ўринни эгаллади, мамлакатда йилига 2,6 миллион тонна нефть қазиб олинади. Бу борада етакчилардан ҳисобланган Саудия Арабистони йилига 585 миллион тонна, Россия 554 миллион тонна ва АҚШ 543 миллион тонна нефть қазиб олади.2010 йилдан бошлаб Ўзбекистонда 6 йил ичида қайта ишланадиган нефть миқдори 26 фоизга камайган, импорт эса тахминан шунча миқдорга кўпайган. Бу дегани, давлат корхоналари ўз кучи билан барчани ёқилғи билан таъминлай олмайди. Ёқилғи импорти ҳажми юқорилиги ва нархларнинг ошиши шунга боғлиқ.
Вазиятни ўзгартириш учун Жиззах вилоятида янги нефтни қайта ишлаш заводи қурилмоқда. Ҳисоб-китобларга кўра, ушбу завод йилига 5 миллион тонна нефть қайта ишлаб чиқаради. Бироқ, ушбу нефтнинг асосий қисми Ўзбекистонга чет элдан келтирилади.
5. Эшитишимча, жаҳон бозорида нефть арзонлашаётган экан. У ҳолда нега бензин қимматлашяпти?
Тасаввур қилинг, нефть қазиб олувчи йирик бир компания бор. Бу компания ишлаб чиқариш, ускуналар, ходимлар маоши, транспортировка ва қайта ишлаш учун катта пул сарфлайди. Нефть нархи туша бошлаши билан бу компания зиён кўра бошлайди.Ўзбекистонда нефть қазиб олиш билан ҳам, уни қайта ишлаш билан ҳам «Ўзбекнефтгаз» шуғулланади. Нефтнинг пасайган нархи ўрни, чорасизликдан, бензин ва бошқа қайта ишланган маҳсулот турлари баҳосини ошириш билан қопланади. Яна таъкидлаш керакки, якуний нархга ҳайдовчилар, сотувчилар ва ҳатто нефтни қайта ишловчи заводлардан олинадиган солиқлар ҳам қўшилади.
6. Бензиннинг ҳозирги нархи табиий ҳолатми?
Мураккаб савол. Бир томондан, Ўзбекистонда бензин бор-йўғи 0,5 доллар туради. Бу дунёдаги олтинчи кўрсаткич. Ўзбекистондагидан кўра арзонроқ бензинни фақат Венесуэла (1 цент), Саудия Арабистони (24 цент), Туркманистон (29 цент), Жазоир (31 цент) ва Эрон (34 цент) бор. Энг қиммат бензин Гонконг, Норвегия ва Нидерландияда — тахминан икки доллар.Бироқ бу нархларни ўртача ойлик иш ҳақи нисбатан олиб таққосласа, мақбулроқ кўринса керак. Венесуэладаги ўртача иш ҳақига 6 200 литр, Саудия Арабистонида 10 208 литр, Жазоирда 1 345 литр бензин сотиб олиш мумкин. Ўзбекистонда ва бензин нархи энг қиммат бўлган Гонконгда ўртача маошга 500 литр сотиб олиш мумкин.
7. Бундан буёғига нима бўлади?
Бугун кун тартиби ва қонунчиликка тез-тез ўзгаришлар киритиляпти, шунинг учун олдиндан бирор нарса дейиш қийин. Лекин, бироз юқорироқда қайд этиб ўтилган Президент қарори баъзи бир хулосалар чиқаришга асос бўла олади.Ушбу қарорга кўра, кейинги йилдан бошлаб давлат органлари ва «Ўзбекнефтгаз» каби компаниялар товарларга чекланган нархларни белгилай олмайди. Албатта, Вазирлар Маҳкамаси алоҳида белгилаб чиқадиган ижтимоий аҳамиятга молик ёки стратегик жиҳатдан муҳим бўлган маҳсулотлар бундан мустасно.
Шунингдек, давлат монополиячилари ўз маҳсулотини биржа савдосига қўйиши ва нархлар бозор методлари билан белгиланиши шарт бўлади. Бу дегани, «Ўзбекнефтгаз» яқин вақт ичида бензинни хусусий АЁҚШларга кимошди савдоси орқали сотади ва бензиннинг харидорлар учун якуний нархи талаб ва эҳтиёждан келиб чиққан ҳолда ўзгариб туради. Катта эҳтимол билан, ёқилғи нархининг қандайдир чекланган минимал нархи бўлади, бироқ максимал нарх ўсишда давом этса керак, деб ёзади Citizen.
Изоҳ (0)