«Харви» тўфони туфайли Вашингтон табиий офатдан энг кўп жабрланган штат — Техасга тезкор молиялаштириш ажратишга мажбур бўлди. Траншни таъминлаш учун Конгресс ва АҚШ президенти Дональд Трамп шошилинч тарзда қисқа муддатли бюджетни қабул қилди ва федерал ҳукумат фаолиятини вақтинчалик узайтириш учун давлат қарзи лимитини оширди, деб ёзади «ТАСС».
Бир неча кун ўтиб давлат қарзи тарихда биринчи марта 20 триллион доллар кўрсаткичдан ошди. Барак Обама бошқарувидаги саккиз йил давомида мамлакат қарзи 10,63 триллион доллардан деярли икки баробар ошди. Ва бу ҳали ҳаммаси эмас — ҳозир Вашингтонда федерал ҳукуматга чекловларсиз қарз олиш имконини берувчи чора муҳокама қилинмоқда.
Давлат қарзи нима?
Бу АҚШ федерал ҳукуматининг ўз кредиторлари олдидаги қарзидир. Вашингтон бюджетдаги тақчилликни қоплаш ва барча зарур харажатлар — соғлиқни сақлаш, инфратузилма, мудофаа ва бошқаларга тўлаш учун пул қарз олади. Бу ижарага олинган квартирага тўлаш учун кредит олиш кабидир.
АҚШ давлат қарзи икки: ички ҳукумат ва умумий қисмлардан иборат. Уларнинг миқдори ҳозирда тегишли равишда 5,5 триллион ва 14,6 триллион долларни ташкил этади. Биринчиси АҚШ бюджетининг ҳукумат агентликлари, масалан давлат пенсия фондлари олдидаги қарздорликдан шаклланган. Улар эркин маблағларини давлат заёмининг бозордан ташқари облигацияларига киритиш ҳуқуқига эса.
АҚШ давлат қарзи
АҚШнинг энг йирик хорижий кредиторлари, миллиард долларда
Давлат қарзининг умумий қисми жисмоний шахслар, корпорациялар, АҚШ Федерал заҳира тизими, шунингдек, штатлар ҳукуматлари ва чет давлатларга тегишли ғазначилик қимматли қоғозларидан иборат. Қўшма Штатлар облигациялари бутун дунё инвесторлари орасида энг оммабоп қоғозлар ҳисобланади. АҚШ Давлат қарзига ҳаммадан кўп Хитой пул киритади. У 1,146 триллион ғазначилик қимматли қоғозларига эга. Америка облигацияларининг даромадлилиги катта эмас — энг кўп тарқалган (ўнйиллик) узоқ муддатли мажбуриятлар ҳозир 2,16 фоиз йиллик даромад келтиради. Бироқ бу дефолт эҳтимоли паст бўлган, ҳар доим очиқ бозорда жорий нархлар бўйича жиддий йўқотишларсиз сотиш мумкин бўлган ишончли қоғозлардир.
Нега давлат қарзи мунтазам ўсмоқда?
Чунки бюджет тақчиллиги доимий равишда ўсмоқда ва уни давлат қарзи эмиссияси ҳисобидан қоплашга тўғри келмоқда. Бюджетдаги бўшлиқни солиқларни ошириш ёки чиқимларни қисқартириш ҳисобидан ҳам қоплаш мумкин эди, бироқ ҳар иккала вариант иқтисодий ўсишга ҳалокатли таъсир этиши ва фуқаролар норозилигини келтириб чиқариши мумкин. АҚШда бу каби танлов борасида муаммо йўқ: Америка давлат қарзи шундай валютада қийматлаштирилганки, Вашингтон унинг эмиссияси устидан тўғридан-тўғри назорат қилади ва зарурат бўлганда Федерал заҳира тизими қарз мажбуриятларини қоплаш учун босма станогини ишга туширишга тайёр. Бошқа ҳеч бир мамлакатда бундай имконият йўқ.
Айнан шу сабабли юқори ташқи қарз мамлакат дефолтини келтириб чиқармайди. Дефолт, яъни қарз мажбуриятлари бўйича фоизлар ёки асосий қарзни тўлай олмаслик давлат эскиларини қоплаш учун янги кредитлар олишга қодир бўлмагандагина юз бериши мумкин. АҚШда бундай вазият фақат бир ҳолатда — Конгресс федерал ҳукуматга давлат қарзи лимитини оширишни тақиқлаганда юз бериши мумкин. 2011 йилнинг ёзида, Барак Обама президентлиги даврида, АҚШ техник дефолтга яқин келиб қолди, бироқ планкани 2,1 триллион долларга ошириб, уни четлаб ўтди.
Америкаликларни ҳақиқатда ташвишлантирадиган ягона ҳолат — бу давлат қарзининг ЯИМга бўлган нисбати. Жаҳон банкининг баҳолашича, мамлакат давлат қарзи унинг йиллик ЯИМи 77 фоизига тенг келганда муаммоли ҳисобланади. Бироқ кўпчилик мамлакатлар бир неча ўн йилдан буён ундан ҳам каттароқ қарз билан яшамоқда, мисол учун Франция, Италия ва Японияда ушбу кўрсаткич 100 фоиздан ошади. АҚШда охирги йилларда мамлакат давлат қарзи ЯИМдан тахминан 4 фоизга юроқи.
Ҳозирги маъмуриятнинг позицияси қанақа?
АҚШнинг жорий қарз муаммолари — 2007—2008 йиллар молиявий-иқтисодий инқирози оқибати. Ўшандан буён мамлакат давлат қарзи юқори нуқтасини бир неча марта оширишга мажбур бўлди, бу эса демократ Барак Обама собиқ маъмурияти ва Конгрессдаги республикачилар мухолифати ўртасида сиёсий можароларни келтириб чиқарган.
Бундай қарама-қаршилик ҳозир ҳам давом этмоқда. Жумладан, республикачилар тегишли қонун лойиҳасига бюджет чиқимларини камайтириш ҳақида тузатиш киритишга уринмоқда. Демократлар анъанавий равишда бунга қарши чиқмоқда. Дональд Трамп бир неча марта давлат қарзини камайтириш ва ундан ташқари, саккиз йилда ундан қутулишга ваъда берган. Бироқ унинг «Американи яна буюк давлатга айлантириш» режаси ва 1980 йилдан буён солиқлар бўйича энг катта қисқартиришларни ўтказиши бюджет учун пулларни талаб қилади, бу эса қарздорликнинг ўсишига сабаб бўлади.
Сентябрь бошида Трамп давлат қарзи бўйича ўз нуқтаи назарини ўзгартирди. Президент нафақат унинг юқори нуқтасини оширишни қўллаб-қувватлаши, балки ушбу масалани Конгресс билан кўриб чиқиш жараёнини тўлиқ бекор қилиш тарафдори эканлигини маълум қилди. The Washington Post газетаси маълумотига кўра, Трамп ва демократларнинг сенатдаги етакчиси Чак Шумер қарз лимитини тўлиқ бекор қилиш йўналишида бирга ишлашга келишиб олган.
Президентнинг бу ҳаракатлари консерваторларга маъқул келмади — республикачиларнинг сенатдаги етакчиси Митч Макконнелл қарздорлик лимити бошқа кўтарилмаслигига сўз берди. Ушбу мавзудаги навбатдаги дебатлар 8 декабрда якунланиши лозим — айнан ушбу муддатгача Конгресс томонидан тасдиқланган бюджет ва қарз юқори нуқтасини ошириш амал қилади.
Изоҳ (0)