2016 йилнинг 21 апрелида АҚШнинг B-52 Stratofortress стратегик бомбардимончилари Ироқ ҳудудида ИШИД позицияларига зарба беришда биринчи марта қўлланди. Бу техник восита 2003 йилдан буён биринчи марта ишлатилиши. Шу муносабат билан Meduza ҳарбий эксперт Василий Сичёв билан биргаликда АҚШнинг энг машҳур бомбардимончиси тарихини ёдга олди.
B-52 1946 йилда ишлаб чиқила бошланди. Совуқ урушнинг бошланиши билан АҚШга рақибга узоқ масофадан зарба бера оладиган ҳаво қуроли керак бўлиб қолди. Янги стратегик бомбардимончи самолёти эски B-36 Peacemaker ва B-47 Stratojet’нинг ўрнини эгаллаши лозим эди. Ҳарбийларнинг асосий талаби собиқ Иттифоқнинг ҳар қандай нуқтасига иккита термоядровий бомба етказа олиш салоҳияти эди.
Бундан ташқари, янги самолёт 10,4 минг метр баландликда 480 километр/соат тезликда крейсерлик парвозини амалга ошира олиши керак эди. Жанговар радиус даставвал саккиз минг километр қилиб белгиланганди. Ҳаво кемасининг қурол-аслаҳалари қаторига 20 миллиметр калибрдаги бир нечта пулемёт ва 4,5 тонна ҳажмдаги бомба юкини киритиш режалаштирилган эди.
Янги самолётни ишлаб чиқариш учун тендерда учта компания — Boeing, Consolidated Aircraft ва Glenn L. Martin Company иштирок этди. Энг яхши техник тавсифларни (тўғри қанот, олтита реактив двигатель, беш минг километр жанговар радиус) таклиф этган Boeing ғалаба қозонди.
Аммо ҳарбий-ҳаво кучлари билан шартнома имзоланганидан сўнг Boeing бир неча бор техник талабларни қайта кўриб чиқишга мажбур бўлди. Жумладан, 1946 йил ноябрида ҳарбий идора самолёт 645 километр/соат тезликда крейсерлик парвозини амалга ошира олиши шартлигини билдирди, декабрда эса реактив двигателлар сонини тўртта қилиб белгилади. 1947 йил баҳоригача талаблар бир неча марта ўзгартирилди, ахийри самолётда фақат ядровий қурол қолди.
Бу баҳслар туфайли шартноманинг бекор қилинишига бир бахя қолганди, лекин лойиҳани АҚШнинг ўша пайтдаги ҳарбий-ҳаво кучлари вазири Стюарт Саймингтон қўллаб-қувватлади.
1947 йил 8 декабрида якуний талаблар рўйхати тақдим этилди. Унга кўра, самолёт 800 километр/соат тезликда парвоз қила олиши, 13 минг километр масофани босиб ўта олиши, ҳам ядровий, ҳам оддий қуролларни таший олиши лозим эди. Шу тариқа, 1948 йилда XB-52, 1951 йилда эса YB-52 пайдо бўлди.
1952 йилга келиб замонавий B-52 га анча яқинлашиб қолган самолёт биринчи парвозни амалга оширди, орадан уч йил ўтиб эса АҚШда қуролланишга қабул қилинди. Бомбардимончи саккизта двигателга эга эди. У 821 километр/соат тезликда уча олар, жанговар радиуси эса етти минг километрни ташкил қиларди. B-52 нинг биринчи версиялари 26 тонна ҳажмдаги қуролларни ташишга қодир эди.
Кейинги йилларда B-52 кўплаб жаҳон рекордларини ўрнатди. Хусусан, 1958 йил сентябрида B-52D юксиз ўн минг километр йўл босиш тезлиги рекордини ўрнатди — 902 километр/соат. Ўшанда беш километр масофага учишдаги тезлик рекорди ҳам қайд қилинди — 962 километр/соат. 1962 йилда B-52H қўшимча ёқилғи қуйишгача босиб ўтилган йўл узоқлиги бўйича янги рекордни забт этди — 20,2 минг километр: самолёт Окинавадаги Кадена авиабазасидан Испаниядаги Торрехон авиабазасига қадар тўхтамай учиб келди.
Янги восита биринчи марта 1965 йилда Вьетнамда қўлланди. Самолётнинг бу модификацияси — B-52F — қанотлари остида 340 килограммли 24 авиацион бомбани олиб юриши мумкин эди.
1965 йилнинг 2 мартида АҚШ ҳукумати 1968 йил октябригача давом этган ҳамда Иккинчи Жаҳон урушидан кейинги энг узун ҳарбий операция бўлган «Гулдуроқ чақин» амалиётини бошлади. Унда иштирок этган 30 та Stratofortress Вьетнам жанубида коммунистларнинг позицияларига зарба берар эди.
1972 йилда шимолий Вьетнам осмонида биринчи B-52 уриб туширилди. Самолёт экипажи катапультланиб, омон қолди. 1975 йилга қадар давом этган Вьетнам уруши мобайнида умумий ҳисобда 31 та стратегик бомбардимончи уриб туширилди. Уларнинг бир қисми зенит қуролига, бир қисми эса Вьетнамнинг МиГ-21 қирувчиларига нишон бўлди.
B-52 1972 йил охирида иккита ҳаво жангида МиГ-21 устидан ғалаба қозонди. Шундан буён у ҳаво жангида ғалабага эришган энг йирик учувчи аппарат ҳисобланади.
Вьетнам урушидан сўнг бомбардимончилар модернизация қилинди, шунингдек, машғулотларда ва патрулда қатнашди. Реал нишонларга эса фақат 1991 йил 16 январида, Форс кўрфазидаги урушда зарба берди. «Чўл бўрони» операцияси чоғида самолётлар Луизиана штатидаги Барксдейл авиабазасидан учиб чиқиб, Ироқдаги объектларга бомба ташлади ва ортга қайтди. Шу тариқа, самолётлар 35 соат ичида 23 минг километр масофани босиб ўтди, орада бир марта қўшимча ёқилғи қуйиб олди. Самолётлар АҚШнинг Ироқдаги ҳарбий кампанияси чоғида объектларни бомбалашда қўлланди.
1999 йилда B-52H Гуам авиабазасидан чиқиб, Югославия ҳудудида Сербия армияси объектларини ўққа тутди. 2001 йилда Stratofortress Афғонистонда мадад кучи вазифасини бажарди — улар жанг майдони узра ҳавода айланиб, у ёки бу нишонни бомбалаш буйруғини кутарди. Ниҳоят, 2003 йил 21 мартида B-52H самолётлари Ироқдаги объектларга қарата жами юзта AGM-86C ракеталарини учирди. Шундан сўнг бомбардимончидан реал ҳарбий ҳаракатларда фойдаланилгани узоқ йиллар давомида кузатилмади.
2016 йилнинг 18 апрелида ой бошида Қатарга етказилган самолётлар ИШИДнинг Ироқ шимолидаги Қайёрда жойлашган аслаҳахонасига бомба ташлади. Қандай турдаги бомба қўлланилгани ошкор этилмади.
АҚШ ҳарбийлари бундан буён B-52H’дан ҳам ИШИДга қарши ҳаракатларда, ҳам келажакда юзага келиши мумкин бўлган бошқа ихтилофларда фойдаланмоқчи. Бугун мамлакат ҳарбий-ҳаво кучларида бу русумдаги 78 та ҳаво кемаси бор, уларнинг энг «ёши» 54 йил муқаддам тайёрланган. B-52H версияси 1961 йилда қуролланишга қабул қилинган; бундай турдаги самолётлар ҳарбийларга 1962 йилга қадар етказиб берилган. АҚШ қуролли кучлари билдирган тахминга кўра, B-52 2040 йилгача қуролланишда бўлади, сўнг уларнинг ўрнини B-21 бомбардимончилари эгаллайди.
Ҳозирги B-52 ларнинг жанговар радиуси 7,2 минг километрни қоплайди; улар 16 минг километр масофани босиб ўтиши мумкин. Самолёт соатига 950 километр тезлик олиши ҳамда 31 тоннагача бомба юкини кўтариши мумкин. Бомбардимончилар 2040 йилга етиб бориши учун уларни мунтазам равишда модернизациядан ўтказишга қарор қилинди.
Бундан ташқари, Пентагон B-1B Lancer ва B-52 негизида махсус «учувчи арсеналлар» яратишни режалаштирмоқда. Бундай самолётлар турли қурол-яроғ билан жиҳозланиб, жабҳадан узоқда учиб юради ва олд сафдаги бомбардимончининг буйруғига биноан керакли типдаги қуролни ишга туширади. Бунинг учун самолётларга махсус алоқа ва видеони қайта ишлаш тизимларини ўрнатиш керак бўлади. Бу тизимларга эга B-52 учувчисиз аппаратлар ҳамда бошқа жанговар самолётлар сенсорларидан маълумот олиб туради.
Олд жабҳа жанговар самолётлари вазифаси F-15C/D Eagle, F-22 Raptor ва F-35 Lightning II қирувчилари, шунингдек, F-15E Strike Eagle қирувчи-бомбардимончилари ҳамда A-10 Thunderbolt II штурмчи самолётлари зиммасига юкланади. Яхшироқ манёврларни амалга ошириш учун камроқ қурол-яроғ ташийдиган бу ҳаво кемалари осмондаги ва ердаги нишонларни аниқлаб, «учувчи арсенал»ларга зарур бўлган турдаги ракетани учириш ҳақида кўрсатма беради.
Шу билан бирга, ҳарбий мутахассислар B-52H’ларнинг эксплуатация муддати юз йилгача узайтирилиши мумкинлигини истисно қилмаяпти. Двигателлар ва фюзеляжнинг айрим унсурлари алмаштирилса, бунга эришиш мумкин. Агар бу ташаббус амалга ошса, 2060 йилда Stratofortress учувчи аппаратлар орасида ҳарбий эксплуатация муддати бўйича мутлақ рекорд ўрнатади.
Изоҳ (0)