Kiyimdagi eng kam seziladigan, ammo eng barqaror asimmetriyalaridan biri — pidjaklardagi tugmalarni yopish yo‘nalishidir. Erkaklar kiyimlarida tugmalar chapdan o‘ngga yopiladi, ayollarnikida esa aksincha. Bu farq bir necha asrlar davomida mavjud bo‘lib kelmoqda, lekin nega hozirgacha saqlanib qolgan?
Amaliylik va ijtimoiy mavqe
Erkaklar va ayollar kiyimidagi tugma yo‘nalishidagi farq ilk bor O‘rta asrlar va Uyg‘onish davrida paydo bo‘lgan, deb hisoblanadi. Zodagon ayollarning liboslari shunchalik murakkab va ko‘p qatlamli bo‘lganidan, uni mustaqil kiyish deyarli imkonsiz edi. Shu sababli ularni xizmatkorlar kiydirgan. Aksariyat odamlar o‘ng qo‘l bilan ishlagani uchun xizmatkorlarga ayollar libosini o‘ngdan chapga tugmalash (ya’ni, xizmatkor egasining ro‘parasida turganida qulayroq bo‘lgan) osonroq edi. Shu tariqa, tugmalar yo‘nalishi uchinchi shaxs — xizmatkor uchun qulay bo‘lishi uchun moslashtirilgan.
Erkaklarda esa bunday holat yo‘q edi. Ular odatda o‘zlari mustaqil kiyardi. Shu sababli erkaklar kiyimidagi tugmalar chapdan o‘ngga bo‘lishi (ya’ni o‘ng tomondagi qism ustiga yopilishi) ularning o‘ng qo‘lda tugma ushlab, chap qo‘lda halqani tutishi uchun qulayroq bo‘lgan.
Harbiy ta’sir
Yana bir farazga ko‘ra, erkaklar kiyimidagi tugma yo‘nalishi harbiy amaliyotga borib taqaladi. Aksariyat askarlar o‘naqay bo‘lganligi sababli kiyimning o‘ng tomoni yuqorida bo‘lishi zarbaning o‘ng tomondan kelishiga qarshi yaxshi himoya bo‘lgan. Shunda kiyim orasidagi bo‘shliq kamroq ochiq qoladi, bu esa o‘q yoki qilich zarbasi ostida kamroq xavf tug‘diradi. Bundan tashqari, qurol chap tomonda taqib yurilgani uchun, kiyimning o‘ng qismi ustiga yopilishi qurolni tez chiqarib olishda muhim rol o‘ynagan.
Tugmalar: jins belgisi sifatida
Madaniy nuqtai nazardan, kiyimdagi tugma yo‘nalishidagi farq jinsni aniqlash uchun eng ko‘zga ko‘rinarli belgiga aylangan. Ayniqsa, erkaklar va ayollar modasi bir-biriga o‘xshab qolgan androginiya davrlarida. Tugmalarning “aks” (ya’ni, o‘g‘il-qizga qarama-qarshi yo‘nalishi) holati ayol yoki erkak ekanligini ajratishning qulay belgisi sifatida qabul qilinib, ijtimoiy norma tusini olgan. Xuddi Angliyadagi o‘ng tomonda joylashgan rul haydovchilar uchun milliy o‘ziga xoslik belgisi bo‘lgani kabi.
Ijtimoiy odat va sanoat standartlari
Ommaviy kiyim ishlab chiqarish rivojlangan sari, tugmalar yo‘nalishi sanoat standarti sifatida mustahkamlandi. Bu an’anani o‘zgartirish — chizmalarni, andazalarni, butun ishlab chiqarish jarayonini qaytadan ko‘rib chiqish, qolaversa, xaridorlar uchun noqulaylik tug‘dirishi mumkin edi. Shuning uchun mavjud tizimni saqlab qolish ancha oson va iqtisodiy jihatdan foydaliroq edi. Shu tarzda, dastlab amaliy bo‘lgan farq madaniy inersiyaga aylandi.
Neyropsixologiya va harakat motorikasi
Tadqiqotlarga ko‘ra, o‘naqay kishilar chapaqaylarga qaraganda harakatlarni aniqroq bajara oladi. Shu bois o‘naqay erkaklar uchun chapdan o‘ngga tugmalash yanada qulay. Ayollar esa, hattoki o‘naqay bo‘lsa ham, kiyinishda ko‘proq ko‘zgu bilan ishlaydi. Tugmalarning o‘ngdan chapga bo‘lishi esa aksda yanada aniq va tushunarli ko‘rinadi.
Tashqaridan qaraganda oddiy ko‘ringan bu farq aslida tarixiy an’analar, harbiy tajribalar, ijtimoiy maqom, madaniy belgilar va hatto inson psixologiyasi bilan bog‘liq. Tugmalardagi bu oddiy asimmetriya hanuz modada saqlanib qolgan. Bu esa insoniyat tarixining eng kichik detallarigacha aks etishini eslatib turadi.
Izoh (0)