Mamlakatda davlat banklari samarasiz ishlayotgani oqibatda qator moliyaviy muammolar vujudga kelmoqda. Bu haqda Xalqaro valyuta jamg‘armasi ma’lum qildi.
Xalqaro valyuta jamg‘armasi (XVJ) O‘zbekiston iqtisodiy siyosatini tahlil qilib, qator tavsiya va prognozlarini taqdim etdi. Yirik hisobotda mamlakat bank sektoridagi muammolar va ularni bartaraf etish masalasiga alohida urg‘u berilgan.
Qayd etilishicha, 2023—2024-yillarda respublikada uchta davlat tijorat banki (Ipoteka, Agroeksportbank va Poytaxt) xususiylashtirilgan. Biroq hali ham to‘qqizta davlat banki bank tizimidagi aktivlarning 65 foizini tashkil etmoqda. Qolaversa, davlat baʼzi xususiy banklarda kichik ulushlarga ega. Xususiy banklar ham davlat dasturlarida (imtiyozli ipoteka, yoshlar va kichik biznes kreditlari) ishtirok etishga majbur qilinmoqda.
“Imtiyozli kreditlar hajmi kamaygan bo‘lsa-da, 2024-yil oxirida umumiy kreditlarning 24,1 foizini tashkil etdi. Davlat banklari foydasiz faoliyat olib bormoqda. Chunki ular kreditlarni bozor stavkalaridan past narxda, hukumat kafolatlari bilan ‘ustuvor’ yo‘nalishlarga yo‘naltirmoqda. Bu esa kredit sifati pasayishiga, muammoli kreditlar oshishiga va kapital yetarliligining kamayishiga olib kelmoqda. Natijada davlat o‘z banklarini har yili yalpi ichki mahsulotning 2 foizigacha bo‘lgan miqdorda subsidiya (kapital quyish) bilan qo‘llab-quvvatlamoqda”, deya qayd etilgan hisobotda.
Tahlilga ko‘ra, davlat banklari faqat tijorat maqsadlariga xizmat qilishi kerak. Ijtimoiy vazifalarni bajarish esa korporativ rejada alohida ko‘rsatilishi, byudjetdan to‘liq va ochiq moliyalashtirilishi lozim. Bank kengashi va rahbariyatiga mustaqil va malakali aʼzolar tayinlanishi zarur. Shu bilan birga, bank boshqaruvi mustaqil ishlashi va KPI uchun javobgarlik bo‘lishi muhim. Bunga hukumat bevosita aralashmasligi lozim.
Xususiylashtirish jarayoni ham ochiq, raqobatli, tartibga solingan tarzda bo‘lishi kerak. Bank sohasida tajribaga ega strategik sarmoyadorlar jalb etilishi lozim.
“Davlat yirik banklarni ‘siyosiy bank’ sifatida saqlab qolmoqchi. Ammo bu moliyaviy xatarlar va byudjet xarajatlarini oshirishi mumkin. Shu sabab bunday rejadan voz kechish tavsiya etiladi”, deyiladi xulosada.
XVJga ko‘ra, davlat banklarini tijoratdan chetga chiqishi muammolar tug‘dirmoqda. Ularni sog‘lomlashtirish zarur.
Umuman olganda, davlat korxonalari va davlat banklariga ko‘makni bosqichma-bosqich bekor qilish tavsiya etiladi.
“Hukumat moliyaviy sektorda hali ham asosiy rolni o‘ynaydi. Bu esa samaradorlikni kamaytiradi, xususiy sektor uchun kreditlar qimmatlashishiga va fiskal xarajatlar ortishiga olib keladi. Muammolarni kamaytirish uchun davlat banklarining tijoratga yo‘naltirilgan faoliyatini kuchaytirish, imtiyozli kreditlarni bosqichma-bosqich bekor qilish va yirik banklarni xususiylashtirishni jadallashtirish zarur”, deya tavsiya bergan XVJ.
Jamg‘arma shuningdek, xalqaro amaliyotlarga muvofiq kreditlarning sifatini to‘g‘ri baholash va muammoli kreditlar (NPL) bo‘yicha hisobotni yaxshilash zarurligiga ham urg‘u bergan. Moliyaviy nazorat, xavfsizlik tarmoqlari va inqirozga qarshi boshqaruv tizimlari kuchaytirilishi ham muhim vazifalar ekani taʼkidlangan.
Izoh (0)