O‘zbekiston har bir dollar davlat qarzini sinchkovlik va aniq maqsadlar asosida olmoqda. Bu haqda bugun, 3-iyun kuni o‘tkazilgan parlament quyi palatasi yig‘ilishida bosh vazir o‘rinbosari, iqtisodiyot va moliya vaziri Jamshid Qo‘chqorov maʼlumot berdi.
“Qarz olish muammoli masala emas”
Jamshid Qo‘chqorovning aytishicha, davlat o‘z vazifalarini bajarishda qarzga ehtiyoj sezmoqda.
“O‘sib kelayotgan iqtisodiyotimiz ko‘p mablag‘ga muhtoj. Davlat vazifalarini bajarish bilan bog‘liq xarajatlar bor. Masalan, infratuzilmani rivojlantirish, yaʼni yo‘l, ichimlik suvi, energetika tarmoqlari va boshqalar. Qolaversa, mamlakat mudofaa qobiliyati va chegaralar xavfsizligini taʼminlash ham xarajatlarni talab qiladi. Bunda davlat xarajatlarining maʼlum bir qismini tashqi qarz hisobiga moliyalashtirish taqozo etiladi. Shu bilan birga, uy-joy dasturi bor. Bugun mamlakatning barcha hududlarida, jumladan eng chekka tumanlarda ham ko‘p qavatli uylar qurilyapti. Ularni tadbirkorlar qurmoqda. Odamlar ipoteka krediti olib, o‘sha uylardan xarid qilyapti. Kredit uzoq muddatga beriladi. Albatta, banklarni mablag‘ bilan taʼminlash uchun ham uzoq muddatli qarz mablag‘lari chet eldan olib kelinadi. Bu ham tashqi qarz olishimiz bilan bog‘liq masala”, dedi vazir.
Jamshid Qo‘chqorov so‘zi davomida joriy yil 1-aprelda O‘zbekiston davlat qarzi qoldig‘i 42,4 mlrd dollarga yetganini aytdi.
Vazirga ko‘ra, davlat qarzining 35,6 mlrd dollari tashqi, 6,9 mlrd dollari ichki manbalardan olingan.
“Davlat qarzining jami miqdori 2025-yil uchun kutilayotgan yalpi ichki mahsulotga nisbatan 33,5 foizni tashkil etadi. Davlat qarziga doir qonunda qarz miqdori YIMning 60 foizidan oshirilmasligi belgilangan. Rahbariyat tomonidan har bir dollar qarz olishga nihoyatda sinchkovlik bilan qaraladi. Har bir dollar nima uchun, qaysi maqsadlarga olinayotgani katta tekshiruvdan o‘tkaziladi. Yalpi ichki mahsulot o‘sib, daromadlar ko‘payayotgani, hududlar obod bo‘layotganida xarajatlarning maʼlum qismi tashqi qarzdan qoplanadi. Buning uyatli joyi yo‘q. Muammoli holi ham yo‘q. Qarz oshdi deb gapiradigan odam O‘zbekiston yalpi ichki mahsuloti bugungi kunda 115 mlrd dollarga yetganini ham aytib o‘tish kerak”, deya fikr bildirdi bosh vazir o‘rinbosari.
Hisob-kitoblarga qaraganda, 2025-yil yanvar–mart oylarida O‘zbekiston davlat qarzi 2,2 mlrd dollarga ko‘paygan.
Qarzlar kimlardan olinib, qayerga sarflanyapti?
Iqtisodiyot va moliya vazirligi maʼlumotiga ko‘ra, davlat tashqi qarzining 19,3 mlrd dollari yoki 54 foizini xalqaro moliya institutlari bergan. Bunda eng yirik kreditorlar Jahon banki (7,74 mlrd dollar) va Osiyo taraqqiyot banki (7,44 mlrd dollar) bo‘lgan.
Respublikaga xorijiy hukumatlar moliya tashkilotlari jami 10,6 mlrd dollar kredit ajratgan (umumiy summaning 30 foizi). Bunda eng yirik qarzdorlik Xitoy taraqqiyot davlat banki hamda Xitoy Eksimbankidan (3,6 mlrd dollar) yuzaga kelgan. Shu bilan birga, Yaponiya xalqaro hamkorlik agentligi (3,1 mlrd dollar) nisbatan katta miqdorda kreditlar yo‘naltirgan.
Xorijiy investorlar esa 5,66 mlrd dollarlik xalqaro obligatsiyalarni sotib olish orqali mamlakatga qarz bergan.
Hisobotda qayd etilishicha, davlat tashqi qarzining 16,8 mlrd dollar (47 foizi) byudjetni qo‘llab-quvvatlash uchun yo‘naltirilgan. Shuningdek, kredit mablag‘lari quyidagi tarmoqlarga nisbatan ko‘proq sarflangan:
- qishloq va suv xo‘jaligi 6 mlrd dollar;
- yoqilg‘i-energetika sanoati 5,9 mlrd dollar;
- elektroenergetika 3,9 mlrd dollar;
- uy-joy kommunal xo‘jaligi 2,9 mlrd dollar;
- transport va transport infratuzilmasi 2,8 mlrd dollar;
- sog‘liqni saqlash, ta’lim, axborot va kommunikatsiya texnologiyalari hamda boshqa sohalar 2,5 mlrd dollar;
- neft va gaz 1,7 mlrd dollar.
Umumiy olganda, eng yirik qarz mablag‘lari yoqilg‘i-energetika tarmoqlariga sarflanayotganini ko‘rish mumkin.
Davlat qarzlari va foiz xarajatlari ko‘payishda davom etadi
O‘zbekiston davlat qarzi 2025-yil yakunida 45,1 milliard dollarga yetishi prognoz qilinmoqda. Bu yil yakunida kutilayotgan yalpi ichki mahsulotga (125 milliard dollar) nisbatan 36,7 foizga teng degani. Joriy yilda 5,5 milliard dollar miqdoridagi tashqi qarz olinishi belgilangan. Shundan 3 mlrd dollari byudjetni qo‘llab-quvvatlashga, qolgan 2,5 milliard dollari investitsiya loyihalari uchun yo‘naltirilishi ko‘zda tutilgan.
2026-yilda mamlakat yalpi ichki mahsuloti 140 milliard dollardan ortishi prognoz qilinmoqda. Dastlabki tahlillarda makroiqtisodiy hamda fiskal ko‘rsatkichlar barqarorligi taʼminlansa, davlat qarzining yalpi ichki mahsulotga nisbati kelasi yili 37,9 foiz atrofida bo‘lishi kutilmoqda. Bu davlat qarzi 53 mlrd dollardan ortishini anglatadi.
Tashqi kreditlar miqdori ko‘payishi fonida davlat byudjetidan qarzning foiz to‘lovlarini qaytarish xarajatlari ham orta boshlagan. Masalan, 2023-yilda mazkur maqsad uchun 8 trln so‘m ajratilgan. 2024-yilda esa bu miqdor sezilarli ortib, 14,5 trln so‘mga yetgan.
Kelgusi yillarda byudjetdan kreditlar foizlari uchun chiqimlar miqdori ortib borishi kutilmoqda. Jumladan, 2025-yilda davlat qarziga xizmat ko‘rsatish bo‘yicha foiz to‘lovlariga 21,1 trillion so‘m, 2026-yilda 30,3 trillion so‘m, 2027-yilda 33,8 trillion so‘m yo‘naltirilishi prognoz qilingan.
Izoh (0)