Iqtisodiyot fanlari doktori, professor Islombek Niyozmetov “Daryo”ga bergan intervyusida O‘zbekiston soliq tizimidagi ayrim muammolarga to‘xtaldi.
Olimning aytishicha, mamlakatning bugungi soliq tizimida adolat taʼminlanmagan. Adolat esa uchta mezonga asoslanadi.
“Avvalo, gorizontal adolat taʼminlanishi zarur. Yaʼni davlat hammani soliqqa jalb qilishi kerak. O‘zbekistonda yashirin iqtisodiyot ulushi yalpi ichki mahsulotning 50 foiziga teng. Demak, 50 foiz aholi va biznes soliqqa jalb qilinmagan. Norasmiy bandlik 60 foiz. Bundan anglash mumkinki, gorizontal adolat taʼminlanmayapti”, deydi mutaxassis.
Islombek Niyozmetov ikkinchi mezon vertikal adolat ekaniga to‘xtaldi.
“Kimdir boy, boshqalar o‘rtahol yoki kambag‘al. Soliq obyektlariga qarab vertikal adolat taʼminlanishi kerak. Boy odam ko‘proq, kambag‘al kamroq soliq to‘lashi lozim. Qashshoqlik chegarasidan past daromad oluvchilarga soliq solinmasligi, lekin bizning soliq tizimimiz ushbu mezonga ham javob bermaydi. Yuqorida imtiyozlarni sanadik, otning kallasiday yuqori daromad va mukofotlar oladiganlar soliqdan ozod, kambag‘allarga soliqdan nol foizli stavka yo‘q. Gorizontal adolat taʼminlanmaguncha vertikal adolatni taʼminlash imkonsiz.
Umuman olganda, soliq mexanizmining o‘zi adolatsiz. Farrosh ham 12 foiz daromad solig‘i to‘laydi, 100 million so‘m oylik oladigan vazir ham 12 foiz. Bir tanishim O‘zbekiston Qahramoni unvonini olgan. Uning uyi qasr, badavlat odam. Lekin yer va mol-mulk soliqlaridan ozod. Sal narida uyi vayrona, kambag‘al odam yashaydi. U yiqilayotgan kulbasi uchun yer va mol-mulk soliqlari to‘laydi. Demak, vertikal adolatni buzuvchi omillar ko‘p. Progressiv, yaʼni daromad va mulk ko‘paygani sari soliq miqdori oshib boradigan mexanizm yo‘q. Turli ijtimoiy adolatga zid imtiyozlar mavjudligi ham vertikal adolatni chippakka chiqaradi”, dedi olim.
Iqtisodchi fikricha, uchinchi mezon — yukka mutanosib manfaat. Bunda davlat olayotgan solig‘iga yarasha jamiyatga manfaat berishi kerak bo‘ladi.
“Xususan, infratuzilma, tibbiy xizmat, taʼlim, ekologiya va boshqa ehtiyojlar sifatli taʼminlanishi zarur. Mol-mulk va yer soliqlari to‘laysiz. Bu pullar siz yashab turgan hudud infratuzilmasi, sharoiti uchun sarflanishi kerak. Mahalliy soliqlar faqatgina hokimiyat zimmasida bo‘lgan hududlarning obodonlashtirish uchun ishlatilishi lozim. Lekin bizda ko‘p odamlar shunday soliq to‘laydi. Lekin u pul kerakli joyga ishlatilmaydi. Oqibatda aholi bu ishlarni o‘z cho‘ntagidan qiladi, o‘ziga o‘zi sharoit yaratadi. Unda nega soliq olinadi? Yukka mutanosib manfaat prinsipi ishlamadimi, unda manfaatga mutanosib yuk bo‘lishi kerak. Yaʼni nima berayotgan bo‘lsangiz, o‘shanga yarasha olishingiz kerak. Ko‘chani asfalt qila olmayapsanmi, lotok, svet bilan taʼminlay olmayapsanmi, demak soliqni ham olmaslik kerak yoki juda kam olishi kerak. Mamlakatda shu uchta prinsip ishlamagani uchun O‘zbekistonda soliq tizimi adolatsiz deb baralla aytganman”, deya fikr bildirdi professor.
Avvalroq “Daryo”da Islombek Niyozmetov bilan suhbatning to‘liq matni va videosi eʼlon qilingandi.
Izoh (0)