Bug‘doy arzonladi, gaz qimmatlamoqda: Ukrainadagi urush olti oy ichida global narxlarga qanchalik ta’sir qildi?
Rossiya va Ukraina o‘rtasidagi urush boshlanganidan olti oy o‘tgach, inflyatsiya hamon hukumatlarni xavotirga solishda davom etmoqda. “Daryo” urush global narxlarga qanchalik ta’sir qilganini tahlil qiladi.
22-avgust kuni Yevropada tabiiy gaz narxi Rossiyadan yetkazib berishda uzilishlar bo‘lishi haqidagi qo‘rquv fonida 3 ming dollardan oshib rekord qayd etdi. Ammo boshqa bir sohada narxlar pasayishni boshladi.
Dunyo bo‘ylab asosiy oziq-ovqat mahsulotlari bo‘lgan don, don mahsulotlari va yog‘ narxi urush boshlanishidan oldingi darajaga qaytdi. Avvalroq global oziq-ovqat narxlarida 2008-yildan beri eng katta pasayish kuzatilgan edi.
Rossiya va Ukraina qishloq xo‘jaligi yaqin vaqtgacha bug‘doy eksporti bo‘yicha dunyodagi eng yirik va beshinchi mamlakat bo‘lib kelgan edi. Bundan tashqari, bu ikki davlat kungaboqar yog‘ining ikki yirik eksportchisi ham edi.
Butun dunyo oziq-ovqat ta’minotida muhim mavqega ega bo‘lgan ikki davlatning o‘zaro urushi oqibatida narxlar ko‘tarilib ketishi ajablanarli emas. Fevral va mart oylarida oziq-ovqat narxlari rekord darajada yuqorilagan.
Ko‘pchilik taqchillik davom etishi, yuqori narxlar saqlanib qolishi, g‘alla zaxiralarining kamayishi va ommaviy ocharlik yuzaga kelishidan xavotirda edi.
Mutaxassislar bu xavotirlarning oldi olindi deb hisoblamoqda. O‘tgan hafta Chikagoda dekabr oyida yetkazib beriladigan bug‘doy fyucherslari bir bushel (25,4 kg) uchun 7,7 dollargacha tushib ketdi.
Uch oy oldin ularning narxi 12,79 dollargacha ko‘tarilgan edi. Makkajo‘xori ham urushdan oldingi narxiga qaytdi.
Hattoki qandolat mahsulotlarida keng miqyosda ishlatiladigan palma yog‘i urushdan avvalgiga qaraganda 25 foizgacha arzonladi.
Birlashgan Millatlar Tashkiloti vositachiligida Ukraina don eksportining Odessa portini tark etishiga ruxsat beruvchi yaqinda imzolangan kelishuv narxlar pasayishining faqat bir qismini tushuntirishi mumkin: u iyul oyi oxirida narxlarning ko‘p qismi tushgandan keyin imzolangan edi.
Amerika qishloq xo‘jaligi departamenti Rossiya fermer xo‘jaliklari 2022—2023-yillarda 38 mln tonna atrofida rekord darajada bug‘doy eksport qilishini prognoz qildi, bu o‘tgan yilga nisbatan 2 million tonnaga ko‘p.
Rossiyada yil boshida yaxshi ob-havo bo‘lganligi sababli, yuqori hosil yig‘ish jarayoni davom etmoqda va Shimoliy Afrika, Yaqin Sharq hamda Osiyodagi an’anaviy importchilar tomonidan kuchli talab mavjud.
Global tanqislik haqidagi xavotirlar haddan tashqari oshirilgan bo‘lishi mumkin. Renaissance Capital investitsiya banki tahlilchisi Charlz Robertsonning aytishicha, narxlar rekord darajada yuqorilab ketgan paytda ham global don zaxiralari uzoq muddatga yetadigan darajada bo‘lgan.
Narxlarning pasayishi darhol iste’molchilarga ta’sir qilmaydi. Bug‘doy va boshqa don narxlari dollarda baholanganda urushdan oldingi darajalariga qaytdi, lekin boshqa valyutalarda emas.
AQSH dollarining qadri yil davomida yuqorilab, ba’zi rivojlanayotgan bozor iqtisodlarini qiyinlashtirdi. Turk lirasi bu yil dollarga nisbatan 26 foizga, Misr funti esa 18 foizga qadrsizlandi. Bu ikki mamlakat dunyodagi uchta eng yirik bug‘doy importchilaridan ikkitasi hisoblanadi.
O‘zbekistonda so‘m iyun oyida urushdan avvalgi darajasiga qaytgan edi. Ayni paytda so‘mga nisbatan dollar kursi deyarli o‘sha paytdagidek bo‘lib turibdi.
Urushdan oldin ham narxlar tarixiy me’yorlarga ko‘ra juda yuqori edi va ular yana ko‘tarilmasligiga kafolat yo‘q.
Dunyoning katta qismidagi qurg‘oqchilik hosildorlikka ta’sir qiladi. Shu bilan birga, o‘g‘itlar hali ham juda qimmatligicha qolmoqda.
Azotga asoslangan ishlab chiqarishda qo‘llaniladigan karbamid hozirda bir tonna uchun 680 dollarni tashkil etadi. Uning narxi aprel oyining o‘rtalaridagi 955 dollarga nisbatan pasaygan bo‘lsa-da, baribir bir yil oldingi 400 dollardan ancha yuqori.
Bu ko‘plab o‘g‘itlarning tarkibiy qismi bo‘lgan tabiiy gaz narxining oshishini aks ettiradi. Yevropada yonilg‘i narxi rekord darajaga chiqishda davom etar ekan, bozorda kutilmagan hodisalar ko‘p uchrashi mumkin.
