Neft va tabiiy gaz narxi Ukrainadagi urushdan oldin ham oshib borayotgan edi; urush narxlarni yana ham yuqori ko‘tarib yubordi. Buni The Economist tahlil qildi.
Tovar narxlarining o‘sishi Yevropada iste’mol narxlari inflyatsiyasini oshirishda Amerikaga qaraganda ancha katta rol o‘ynadi.
Goldman Sachs bankining ma’lumotlariga ko‘ra, yevrohududdagi energiya narxlari may oyida yillik 39 foizga oshgan, bu inflyatsiya darajasiga taxminan to‘rt foizga hissa qo‘shmoqda.
Ta’sir boshqa iste’mol narxlariga o‘ta boshlagan. Oziq-ovqat va energiya narxlarini hisobga olmagan “asosiy” inflyatsiya may oyida Yevropada iqtisodchilar kutganidan tezroq ko‘tarildi.
Germaniyada ishlab chiqaruvchilari narxlari aprel oyida o‘tgan yilga nisbatan 33,5 foizga rekord darajaga ko‘tarildi, bu nafaqat energiya, balki ko‘p energiya talab qiluvchi oraliq mahsulotlar, masalan, metall, beton va kimyoviy moddalar bilan ham bog‘liq.
Bularning natijasida korxonalarning xarajatlari va uy xo‘jaliklarining xarid qobiliyatiga katta zarba bo‘ladi.
Bu Yevropa iqtisodiyotini qanchalik xavf ostiga qo‘yadi?
Energiya zarbasining oqibatlaridan biri bu uy xo‘jaliklarining real daromadlarining kamayishidir. Ish haqi mintaqa bo‘ylab o‘sib bormoqda, ammo baribir bu o‘sish inflyatsiyadan ortda qolmoqda.Ba’zi ish beruvchilar xodimlarga bir martalik yordam to‘lovlarini amalga oshirdilar, bu esa ko‘tarilgan narxlarni qoplash uchun yuqori ish haqi xarajatlarini qoplamaydi. Shunday bo‘lsa ham, masalan, Niderlandiyada yillik ish haqi o‘sishi may oyida atigi 2,8 foizni tashkil etdi.
Bir ma’noda, bu Yevropa markaziy banki uchun yaxshi yangilik, chunki u ish haqi-narx spirali xavfini kamaytiradi. Ammo bu iste’molning pasayishiga olib kelishi mumkin, bu esa o‘z navbatida iqtisodiyotning qolgan qismini zaiflashtiradi.
Talabning mo‘tadilligi, ishonch keskin pasaygan ishlab chiqarish sektori uchun ko‘plab muammolarga olib keladi. Xitoyning so‘nggi lokdaunlari va yuqori energiya narxlari natijasida yangilangan ta’minot uzilishlari korxonalarga zarar keltirmoqda.
May oyida Yevropa ishlab chiqaruvchilari uchun yangi buyurtmalar 2020-yil iyun oyidan beri birinchi marta pasayib ketdi, bu esa talabning zaiflashganini ko‘rsatadi.
Buning sababi shundaki, iqtisodiyotning ba’zi qismlari kuchsiz emas, balki kuchli pozitsiyadan energiya zarbasiga duch kelmoqda. Ko‘pgina xizmat ko‘rsatuvchi kompaniyalar hali ham omikron bilan bog‘liq lokdaunlar qayta ochilishi afzalliklaridan foydalanmoqda.
Turizmga tayanganini hisobga olsak, janubiy mamlakatlar eng ko‘p foyda ko‘radi. Ispaniyaga quyoshga intiluvchi shimolliklarning kelishi aprel oyida deyarli pandemiyadan oldingi darajaga yetdi.
Umuman olganda, xizmat ko‘rsatishda ishbilarmonlik kayfiyati kuchli bo‘lib qolmoqda, ko‘plab firmalar ishning ortib borayotgani haqida xabar berishmoqda.
Lokdaun paytida to‘plangan jamg‘armalar iste’molchilarga energiya zarbasiga qarshi bir oz yordam berishi kerak. Fransiya va Germaniyada bunday “ortiqcha” jamg‘armalar 2022-yilning birinchi choragida uy xo‘jaliklari ixtiyoridagi daromadlarining o‘ndan bir qismini tashkil qilgan.
Ushbu jamg‘armalar energiya zarbasining ta’sirini yumshatadi. Ammo butunlay bartaraf eta olmaydilar.
Agar Yevropa resessiya xavfidan xalos bo‘lsa ham, energiya zarbasi o‘sishga to‘sqinlik qiladi. Oziq-ovqat va energiya narxlari tufayli inflyatsiyaning har bir o‘sishi natijasida Yevropa iqtisodiyoti zaiflashmoqda.
Avvalroq Yevropa issiqlik va elektr energiyasining yuqori narxlariga qanday ko‘nikayotgani haqida xabar berilgan edi.