1794-yilning 26-iyun kuni hozirgi Belgiya davlati hududidagi Flyoryus shahrida yosh Fransiya Respublikasi va unga qarshi tuzilgan monarxiya tuzumidagi davlatlar ittifoqi qo‘shinlari o‘rtasida hal qiluvchi janglardan biri bo‘lib o‘tadi. Tarixda Flyoryus jangi deb nomlangan, respublika tuzumi kelajagini ta’minlagan ushbu jang haqida hikoya qilamiz.
Jangdan oldingi vaziyat
1789-yilda Buyuk fransuz inqilobidan so‘ng Fransiyada monarxiya qulatilib, Fransiya Respublikasi tuzilgani e’lon qilinadi. Burbonlar sulolasidan bo‘lgan qirol xonadoni hukmronligi tugatilib, qirol Lyudovik XVI qatl etiladi. Bir qator demokratik islohotlar o‘tkazilib, Konstitutsiya qabul qilinadi. Hokimiyat oddiy aholi vakillari qo‘liga o‘tadi.Tez orada inqilobning yoyilishidan qo‘rqqan Yevropa monarxlari yosh Fransiya Respublikasiga qarshi urush boshlaydi. Ularning maqsadi Respublikani yo‘qotib monarxiyani tiklash, hokimiyatni Burbonlarga qaytarib berish edi.
Dastlabki urush harakatlari Fransiya Respublikasiga dushmanlik tashviqotlari amalga oshirayotgani uchun Fransiya tomonidan Avstriyaga hujum qilingach boshlanadi. Bunga qadar Avstriya va Prussiya birgalikda Fransiyaga qarshi hujumga tayyorlanayotgan, ammo urush boshlashga jur’at qilolmayotgan edi. Avstriyaga hujumdan so‘ng Prussiya ham Fransiyaga qarshi urushga kiradi. Tez orada Avstriya-Prussiya ittifoqiga Ispaniya, Sardiniya, Neapol qirolliklari va Germaniyaning deyarli barcha knyazliklari qo‘shiladi. Bu ittifoq tarixda “Birinchi ittifoq” deya nomlanadi.
Urushning dastlabki yillarida ittifoq kuchlari muvaffaqiyatli harakat qilib, fransuzlarni turli frontlarda chekinishga majbur qiladi. Inqilobdan so‘ng oyoqqa endi turayotgan fransuz armiyasi ancha tajribali va son jihatdan ustun ittifoq qo‘shinlari bilan qattiq janglar olib boradi.
1793-yilda Birinchi ittifoqqa Angliya va Niderlandiya ham qo‘shiladi. Natijada Fransiya shimolida ham harbiy harakatlar boshlanadi. Niderlandiyani qo‘llash uchun Avstriya qo‘shinlarini shimolga yuboradi.
Fransiyani Respublikasini boshqarayotgan Milliy Konvent 1794-yil may oyida generallar Sharbon’ye va Dejardinga Sambra daryosidan kechib o‘tib, Niderlandiya nazorati ostidagi Sharlerua shahar-qal’asini egallashni buyuradi, biroq fransuzlarning dastlabki uch hujumi golland va avstriyaliklar tomonidan qaytariladi.
6-iyun kuni general Jurdan o‘z armiyasi bilan shimolga keladi, 12-iyun kuni u Sambrani kechib o‘tib Sherleruani qamal qiladi. Biroq u ham shahzoda Uilyam V Oranskiy boshchiligidagi ittifoqchi kuchlar tomonidan chekinishga majbur etiladi.
Jangning boshlanishi
Nihoyat 18-iyun kuni general Jurdan birlashgan fransuz armiyalari bilan Sambradan o‘tadi va Sherlerua qamaliga kirishadi. Fransuzlar beshinchi bor hujum qilmasligiga ishongan Niderlandiyadagi ittifoqchi kuchlar qo‘mondoni, usmonlilar ustidan qozongan g‘alabalari bilan mashhur gersog Fridrix Koburg bu safar asosiy qo‘shin bilan Sherlerua himoyasiga borishga qaror qiladi.25-iyun kuni 7 kunlik qamaldan so‘ng gersog Fridrix Koburg kuchlari yordamga kelayotganidan bexabar Sherlerua qal’asi komendanti taslim bo‘lish bo‘yicha muzokaralarni boshlaydi. 26-iyun kuni uch ming kishilik garnizon qal’ani tark etayotgan bir paytda gersog Fridrix Koburg o‘z qo‘shini Sherleruaga yetib keladi. Qal’a taslim bo‘lganini bilmagan ittifoq kuchlari fransuzlarga hujumga o‘tadi.
General Jurdan qo‘shinini Sherlerua bo‘ylab yarim oysimon ko‘rinishda joylashtiradi. Eng oldingi qismlar Flyures qishlog‘iga joylashadi. General Daurye Sambra daryosi bo‘ylab saf tortgan fransuzlarning chap qanotiga boshchilik qildi. Uning yon tomonida general Montegyu kuchlari joylashgandi. General Jen-Etyen Shampion va Yozef Lefevr fransuzlar qo‘shinining o‘ng qanotni boshqarishadi. Markazni general Jurdan va Fransua-Severin Marso egallaydi.
Fransuzlaring joylashuv pozitsiyasidagi eng zaif nuqta — ularning chekinish uchun yagona yo‘li bo‘lgan Marchinnes ko‘prigining chap qanotda joylashgani edi. Ittifoqchilar g‘alaba qozonish uchun shu qanotga zarba berib, Jurdanni shimolda tuzoqqa tushirishlari mumkin edi, ammo ular kuchlarni birlashtirmasdan beshga bo‘lib hujum qilish taktikasini qo‘lladi.
Ittifoqchi kuchlar o‘ng qanotida 40 ming kishilik qo‘shin bilan shahzoda Uilyam V Oranskiy joylashadi. Uning chap tomonini Vitus fon Kvozdanovich egallaydi. Jen-Etyen Shamion va Yozef Lefevr kuchlariga qarshi esa shahzoda Venzel Anton fon Kaunits va ersgersog Karl boshchiligidagi qo‘shin hujum qilishi belgilanadi.
Jangga birinchi bo‘lib Uilyam V Oranskiy boshliq ittifoqchilarning o‘ng qanot kiradi. Fransuzlarning chap qanotiga zarba bergan Uilyam V dastlab general Daurye va Montegyu diviziyasini chekinishga majbur qiladi. Biroq yordamga yetib kelgan Jan Batis Klaber kuchlari hujumidan so‘ng Uilyam V qo‘shinlari ortga chekinadi.
Xuddi shu paytda ittifoqchilarning chap qanoti ham dushmanga zarba berib uni chekintira boshlaydi. Ularga qarshilik ko‘rsatgan general Fransua Marso dushman bilan oxirigacha kurashadi. Vaziyat og‘irlashayotganini bilgan Jurdan markazdan yordam kavaleriyasini yuboradi. Natijada fransuzlar bu qanotda o‘z pozitsiyasini qaytarib oladi, ammo ersgersog Karl boshchiligida markazdan hujumga o‘tgan avstriyaliklar Flyoryus va Lambyuzar qishloqlarini egallab oladi.
Markazdan davom etgan yurishni yana general Klaberning zaxira kuchlar bilan yordamga yetib kelib qarshi hujumga o‘tishi to‘xtatib qoladi.
Ushbu jangda katta rolni fransuzlar tomonidan jangda ilk havo texnikasi — “aerostat”ning (havo shari) qo‘llanishi bajaradi. Havo shari yordamida fransuzlar dushmanning hujumlarini oldindan ko‘radi va buyruqlarni qismlarga ancha tez yetkazadi.
Kunning oxirida erishilgan kichik muvaffaqiyatga qaramasdan, Sherlerua taslim bo‘lganidan xabar topgan qo‘mondon Fridrix Koburg armiyaga chekinish to‘g‘risida buyruq beradi. Chekinayotgan ittifoqchilar qo‘shinini fransuzlar ta’qib etmaydi.
Natija
Manbalarda Flyoryus jangida har ikki tomondan birgalikda 80 mingga yaqin kishi qatnashgani aytiladi. Har ikki taraf jangda ikki mingdan ortiq qurbon beradi (fransuzlar biroz ko‘proq), uch ming dushman askarlari fransuzlardan tomonidan asir olinadi.Keyingi oylarda fransuzlar g‘alabali yurishni davom ettirib avstriyaliklarni Niderlandiyadan siqib chiqaradi. Avstriya qo‘shinlari Lyuksemburgni himoya qilish uchun sharqqa chekinadi, niderlandlar esa inglizlar bilan birgalikda shimolga chekinishga majbur bo‘ladi. Yil oxiriga kelib esa Fransiya Bryusselni egallab, Niderlandiyaning katta qismini nazorati ostiga oladi. Fransuzlar Avstriyaning bevosita chegarasi, Reyn daryosi bo‘yidagi istehkom chizig‘iga xavf sola boshlaydi.
Flyuras jangini Fransiya Respublikasi va Birinchi ittifoq o‘rtasidagi urushda burilish nuqtasi deyish mumkin. Chunki ushbu jangdan keyin ittifoqchilar fransuzlarning front bo‘ylab oldinga siljishini deyarli to‘xtata olmadilar. Inqilobiy respublikaning mudofaa urushlari tugab, bosqinchilik urushlari boshlandi.
Muhammadqodir Sobirov tayyorladi
Izoh (0)