1794 йилнинг 26 июнь куни ҳозирги Бельгия давлати ҳудудидаги Флёрюс шаҳрида ёш Франция Республикаси ва унга қарши тузилган монархия тузумидаги давлатлар иттифоқи қўшинлари ўртасида ҳал қилувчи жанглардан бири бўлиб ўтади. Тарихда Флёрюс жанги деб номланган, республика тузуми келажагини таъминлаган ушбу жанг ҳақида ҳикоя қиламиз.
Жангдан олдинги вазият
1789 йилда Буюк француз инқилобидан сўнг Францияда монархия қулатилиб, Франция Республикаси тузилгани эълон қилинади. Бурбонлар сулоласидан бўлган қирол хонадони ҳукмронлиги тугатилиб, қирол Людовик XVI қатл этилади. Бир қатор демократик ислоҳотлар ўтказилиб, Конституция қабул қилинади. Ҳокимият оддий аҳоли вакиллари қўлига ўтади.Тез орада инқилобнинг ёйилишидан қўрққан Европа монархлари ёш Франция Республикасига қарши уруш бошлайди. Уларнинг мақсади Республикани йўқотиб монархияни тиклаш, ҳокимиятни Бурбонларга қайтариб бериш эди.
Дастлабки уруш ҳаракатлари Франция Республикасига душманлик ташвиқотлари амалга ошираётгани учун Франция томонидан Австрияга ҳужум қилингач бошланади. Бунга қадар Австрия ва Пруссия биргаликда Францияга қарши ҳужумга тайёрланаётган, аммо уруш бошлашга журъат қилолмаётган эди. Австрияга ҳужумдан сўнг Пруссия ҳам Францияга қарши урушга киради. Тез орада Австрия-Пруссия иттифоқига Испания, Сардиния, Неапол қиролликлари ва Германиянинг деярли барча князликлари қўшилади. Бу иттифоқ тарихда «Биринчи иттифоқ» дея номланади.
Урушнинг дастлабки йилларида иттифоқ кучлари муваффақиятли ҳаракат қилиб, французларни турли фронтларда чекинишга мажбур қилади. Инқилобдан сўнг оёққа энди тураётган француз армияси анча тажрибали ва сон жиҳатдан устун иттифоқ қўшинлари билан қаттиқ жанглар олиб боради.
1793 йилда Биринчи иттифоққа Англия ва Нидерландия ҳам қўшилади. Натижада Франция шимолида ҳам ҳарбий ҳаракатлар бошланади. Нидерландияни қўллаш учун Австрия қўшинларини шимолга юборади.
Францияни Республикасини бошқараётган Миллий Конвент 1794 йил май ойида генераллар Шарбонъе ва Дежардинга Самбра дарёсидан кечиб ўтиб, Нидерландия назорати остидаги Шарлеруа шаҳар-қалъасини эгаллашни буюради, бироқ французларнинг дастлабки уч ҳужуми голланд ва австрияликлар томонидан қайтарилади.
6 июнь куни генерал Журдан ўз армияси билан шимолга келади, 12 июнь куни у Самбрани кечиб ўтиб Шерлеруани қамал қилади. Бироқ у ҳам шаҳзода Уильям V Оранский бошчилигидаги иттифоқчи кучлар томонидан чекинишга мажбур этилади.
Жангнинг бошланиши
Ниҳоят 18 июнь куни генерал Журдан бирлашган француз армиялари билан Самбрадан ўтади ва Шерлеруа қамалига киришади. Французлар бешинчи бор ҳужум қилмаслигига ишонган Нидерландиядаги иттифоқчи кучлар қўмондони, усмонлилар устидан қозонган ғалабалари билан машҳур герцог Фридрих Кобург бу сафар асосий қўшин билан Шерлеруа ҳимоясига боришга қарор қилади.25 июнь куни 7 кунлик қамалдан сўнг герцог Фридрих Кобург кучлари ёрдамга келаётганидан бехабар Шерлеруа қалъаси коменданти таслим бўлиш бўйича музокараларни бошлайди. 26 июнь куни уч минг кишилик гарнизон қалъани тарк этаётган бир пайтда герцог Фридрих Кобург ўз қўшини Шерлеруага етиб келади. Қалъа таслим бўлганини билмаган иттифоқ кучлари французларга ҳужумга ўтади.
Генерал Журдан қўшинини Шерлеруа бўйлаб ярим ойсимон кўринишда жойлаштиради. Энг олдинги қисмлар Флюрес қишлоғига жойлашади. Генерал Дауре Самбра дарёси бўйлаб саф тортган французларнинг чап қанотига бошчилик қилди. Унинг ён томонида генерал Монтегю кучлари жойлашганди. Генерал Жен-Этен Шампион ва Йозеф Лефевр французлар қўшинининг ўнг қанотни бошқаришади. Марказни генерал Журдан ва Француа-Северин Марсо эгаллайди.
Французларинг жойлашув позициясидаги энг заиф нуқта — уларнинг чекиниш учун ягона йўли бўлган Марчиннес кўпригининг чап қанотда жойлашгани эди. Иттифоқчилар ғалаба қозониш учун шу қанотга зарба бериб, Журданни шимолда тузоққа туширишлари мумкин эди, аммо улар кучларни бирлаштирмасдан бешга бўлиб ҳужум қилиш тактикасини қўллади.
Иттифоқчи кучлар ўнг қанотида 40 минг кишилик қўшин билан шаҳзода Уильям V Оранский жойлашади. Унинг чап томонини Витус фон Квозданович эгаллайди. Жен-Этен Шамион ва Йозеф Лефевр кучларига қарши эса шаҳзода Вензел Антон фон Кауниц ва эрцгерцог Карл бошчилигидаги қўшин ҳужум қилиши белгиланади.
Жангга биринчи бўлиб Уильям V Оранский бошлиқ иттифоқчиларнинг ўнг қанот киради. Французларнинг чап қанотига зарба берган Уильям V дастлаб генерал Дауре ва Монтегю дивизиясини чекинишга мажбур қилади. Бироқ ёрдамга етиб келган Жан Батис Клабер кучлари ҳужумидан сўнг Уильям V қўшинлари ортга чекинади.
Худди шу пайтда иттифоқчиларнинг чап қаноти ҳам душманга зарба бериб уни чекинтира бошлайди. Уларга қаршилик кўрсатган генерал Француа Марсо душман билан охиригача курашади. Вазият оғирлашаётганини билган Журдан марказдан ёрдам кавалериясини юборади. Натижада французлар бу қанотда ўз позициясини қайтариб олади, аммо эрцгерцог Карл бошчилигида марказдан ҳужумга ўтган австрияликлар Флёрюс ва Ламбюзар қишлоқларини эгаллаб олади.
Марказдан давом этган юришни яна генерал Клабернинг захира кучлар билан ёрдамга етиб келиб қарши ҳужумга ўтиши тўхтатиб қолади.
Ушбу жангда катта ролни французлар томонидан жангда илк ҳаво техникаси — «аэростат»нинг (ҳаво шари) қўлланиши бажаради. Ҳаво шари ёрдамида французлар душманнинг ҳужумларини олдиндан кўради ва буйруқларни қисмларга анча тез етказади.
Куннинг охирида эришилган кичик муваффақиятга қарамасдан, Шерлеруа таслим бўлганидан хабар топган қўмондон Фридрих Кобург армияга чекиниш тўғрисида буйруқ беради. Чекинаётган иттифоқчилар қўшинини французлар таъқиб этмайди.
Натижа
Манбаларда Флёрюс жангида ҳар икки томондан биргаликда 80 мингга яқин киши қатнашгани айтилади. Ҳар икки тараф жангда икки мингдан ортиқ қурбон беради (французлар бироз кўпроқ), уч минг душман аскарлари французлардан томонидан асир олинади.Кейинги ойларда французлар ғалабали юришни давом эттириб австрияликларни Нидерландиядан сиқиб чиқаради. Австрия қўшинлари Люксембургни ҳимоя қилиш учун шарққа чекинади, нидерландлар эса инглизлар билан биргаликда шимолга чекинишга мажбур бўлади. Йил охирига келиб эса Франция Брюсселни эгаллаб, Нидерландиянинг катта қисмини назорати остига олади. Французлар Австриянинг бевосита чегараси, Рейн дарёси бўйидаги истеҳком чизиғига хавф сола бошлайди.
Флюрас жангини Франция Республикаси ва Биринчи иттифоқ ўртасидаги урушда бурилиш нуқтаси дейиш мумкин. Чунки ушбу жангдан кейин иттифоқчилар французларнинг фронт бўйлаб олдинга силжишини деярли тўхтата олмадилар. Инқилобий республиканинг мудофаа урушлари тугаб, босқинчилик урушлари бошланди.
Муҳаммадқодир Собиров тайёрлади
Изоҳ (0)