Birlashgan millatlar tashkilotining ekspertlari (BMT) nogironligi mavjud shaxslarning oliy sudlovda qatnashishini ta’minlash bo‘yicha birinchi qoidalar to‘plamini ishlab chiqdi va nashr qildi.
“Imkoniyatlari cheklangan shaxslarning oliy sudlovda erkin ishtirok etishini ta’minlash prinsiplari va rahbariy nizomi” BMTning nogironlar huquqlarini himoya qilish bo‘yicha maxsus ma’ruzachisi, profil qo‘mitasi va tashkilot bosh kotibining maxsus elchisi tomonidan ishlab chiqilgan, deyiladi BMT axborot xizmatining xabarida.
“Hozirda ijtimoiy va jismoniy to‘siqlar ularning oliy sudlovda ishtirok etishiga ko‘pincha to‘sqinlik qiladi. Sud binolari yoki politsiya mahkamalarida nogironlar uchun sharoitlar yetarli darajada emas. Ayrim davlatlarda suddagi mansabdor shaxslar yoki politsiyachilar nogironligi bo‘lgan kishilarning sud muhokamalarida qatnashishi yoki advokat bilan maslahatlashuv qilishiga shubha bilan qaraydi. Biz ushbu mamlakatlarga muammolarni bartaraf qilish va inson huquqlarining poymol bo‘lishiga yo‘l qo‘ymaslik borasida ko‘mak bermoqchimiz”, — degan nogironlar huquqlari bo‘yicha maxsus ma’ruzachi Katalina Devandas Agilar.
Hujjatda nogironligi bo‘lgan shaxslarning oliy sudlovdagi ishtirokini ta’minlash bo‘yicha 10 ta asosiy jihat keltirib o‘tilgan. Qoidalarda yo‘riqnoma asosida ushbu ishlarni amalga oshirish yuzasidan tavsiyalar ham mavjud.
- Oliy sudlovda ishtirok etishda hech kimga nogironligi bo‘lgani uchun rad javobini berish mumkin emas.
- Bino va xizmatlar borasida ham hammaga birdek sharoit yaratilishi lozim va insonning nuqsonlari kamsitilishiga yo‘l qo‘yilmasligi zarur.
- Nogironlar, jumladan, imkoniyati cheklangan bolalar tegishli protsessual moslashuvni amalga oshirishi shart.
- Imkoniyati cheklangan kishilar boshqalar bilan bir qatorda yuridik bildirishnomalar va erkin axborot olish huquqiga ega.
- Nogironlar xalqaro huquqda tan olingan barcha asosiy va protsessual kafolatlarni olishi, boshqalar bilan teng huquqli bo‘lishi, davlat ularning huquqlari ta’minlanishi yuzasidan sharoitlar yaratilishini ta’minlashi zarur.
- Nogironlar bepul va barcha uchun erkin yuridik yordam olish huquqiga ega.
- Imkoniyati cheklangan shaxslar boshqalar bilan bir qatorda oliy sudlovda ishtirok etish huquqiga ega.
- Nogironligi bo‘lgan shaxslar inson huquqlarining toptalishi yoki jinoyatlar yuzasidan shikoyat qilishi, sud surishtiruvi o‘tkazilishini talab qilishi mumkin, ularning shikoyati huquqiy himoyaning samarali vositalari bilan tergov qilinishi lozim.
- Imkoniyati cheklangan shaxslarning odil sudlovda ishtirok etishi samarali va ishonchli mexanizmlari orqali qo‘llab-quvvatlanishiga muhim o‘rin beriladi.
- Odil sudlov tizimida ishlaydiganlar imkoniyati cheklangan kishilarning o‘zlariga taalluqli huquqlar haqida xabardorligini ta’minlashi va o‘quv dasturlarini ularga yetkazib berishi zarur.
“Biz ko‘plab mamlakatlar endi imkoniyati cheklangan odamlarni va ularning vakillari guruhini bo‘yicha o‘z qonunchiligiga va yuridik jarayonlarga o‘zgartirishlar kiritishi, shuningdek, huquqni muhofaza qiluvchi organlar hamda adliya organlarida bu borada ta’limni yo‘lga qo‘yishiga ishonamiz”, — deyiladi xalqaro Yuristlar komissiyasining ekspertlari xulosasida.
2019-yil iyul oyida BMTning sudyalar va advokatlar mustaqilligi masalalari bo‘yicha maxsus ma’ruzachisi Diyego Garsiya-Sayan O‘zbekistonga kelgandi. U o‘z ma’ruzasida qayta ta’mirlangan sud binolaridagi sharoitlar nogironlar uchun yetarli darajada emasligini qayd etgan. Garsiya-Sayanning so‘zlariga ko‘ra, u suhbatlashgan odamlar sudlarda, ayniqsa, shaharlarda uzoqda joylashgan binolarda nogironlar uchun sharoitlar yo‘qligini bildirgan.
BMT vakili sud tizimida nogironlar uchun surdotarjimonlar yetarli emasligi, xususan, sud qarorlari sensor, intellektual yoki psixosotsial yetishmovchiligi bo‘lgan insonlarga yetkazilishi uchun hujjatlar ishlab chiqilmagani haqida fikr bildirgan.
Izoh (0)