БМТ ногиронларнинг олий судловда иштирок этишини таъминлаш юзасидан тавсиялар ишлаб чиқди

Бирлашган миллатлар ташкилотининг экспертлари (БМТ) ногиронлиги мавжуд шахсларнинг олий судловда қатнашишини таъминлаш бўйича биринчи қоидалар тўпламини ишлаб чиқди ва нашр қилди.

«Имкониятлари чекланган шахсларнинг олий судловда эркин иштирок этишини таъминлаш принциплари ва раҳбарий низоми» БМТнинг ногиронлар ҳуқуқларини ҳимоя қилиш бўйича махсус маърузачиси, профил қўмитаси ва ташкилот бош котибининг махсус элчиси томонидан ишлаб чиқилган, дейилади БМТ ахборот хизматининг хабарида.

«Ҳозирда ижтимоий ва жисмоний тўсиқлар уларнинг олий судловда иштирок этишига кўпинча тўсқинлик қилади. Суд бинолари ёки полиция маҳкамаларида ногиронлар учун шароитлар етарли даражада эмас. Айрим давлатларда суддаги мансабдор шахслар ёки полициячилар ногиронлиги бўлган кишиларнинг суд муҳокамаларида қатнашиши ёки адвокат билан маслаҳатлашув қилишига шубҳа билан қарайди. Биз ушбу мамлакатларга муаммоларни бартараф қилиш ва инсон ҳуқуқларининг поймол бўлишига йўл қўймаслик борасида кўмак бермоқчимиз», — деган ногиронлар ҳуқуқлари бўйича махсус маърузачи Каталина Девандас Агилар.

Ҳужжатда ногиронлиги бўлган шахсларнинг олий судловдаги иштирокини таъминлаш бўйича 10 та асосий жиҳат келтириб ўтилган. Қоидаларда йўриқнома асосида ушбу ишларни амалга ошириш юзасидан тавсиялар ҳам мавжуд.

1. Олий судловда иштирок этишда ҳеч кимга ногиронлиги бўлгани учун рад жавобини бериш мумкин эмас.
2. Бино ва хизматлар борасида ҳам ҳаммага бирдек шароит яратилиши лозим ва инсоннинг нуқсонлари камситилишига йўл қўйилмаслиги зарур.
3. Ногиронлар, жумладан, имконияти чекланган болалар тегишли процессуал мослашувни амалга ошириши шарт.
4. Имконияти чекланган кишилар бошқалар билан бир қаторда юридик билдиришномалар ва эркин ахборот олиш ҳуқуқига эга.
5. Ногиронлар халқаро ҳуқуқда тан олинган барча асосий ва процессуал кафолатларни олиши, бошқалар билан тенг ҳуқуқли бўлиши, давлат уларнинг ҳуқуқлари таъминланиши юзасидан шароитлар яратилишини таъминлаши зарур.
6. Ногиронлар бепул ва барча учун эркин юридик ёрдам олиш ҳуқуқига эга.
7. Имконияти чекланган шахслар бошқалар билан бир қаторда олий судловда иштирок этиш ҳуқуқига эга.
8. Ногиронлиги бўлган шахслар инсон ҳуқуқларининг топталиши ёки жиноятлар юзасидан шикоят қилиши, суд суриштируви ўтказилишини талаб қилиши мумкин, уларнинг шикояти ҳуқуқий ҳимоянинг самарали воситалари билан тергов қилиниши лозим.
9. Имконияти чекланган шахсларнинг одил судловда иштирок этиши самарали ва ишончли механизмлари орқали қўллаб-қувватланишига муҳим ўрин берилади.
10. Одил судлов тизимида ишлайдиганлар имконияти чекланган кишиларнинг ўзларига тааллуқли ҳуқуқлар ҳақида хабардорлигини таъминлаши ва ўқув дастурларини уларга етказиб бериши зарур.

Ҳужжат ногиронлар ҳуқуқлари бўйича экспертлар, имконияти чекланган кишилар ва юристларнинг ташкилотлари билан ҳамкорликда ишлаб чиқилган. Ушбу қоидалар Ногиронлар халқаро альянси ва халқаро Юристлар комиссияси томонидан тасдиқланган.

«Биз кўплаб мамлакатлар энди имконияти чекланган одамларни ва уларнинг вакиллари гуруҳини бўйича ўз қонунчилигига ва юридик жараёнларга ўзгартиришлар киритиши, шунингдек, ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлар ҳамда адлия органларида бу борада таълимни йўлга қўйишига ишонамиз», — дейилади халқаро Юристлар комиссиясининг экспертлари хулосасида.

2019 йил июль ойида БМТнинг судьялар ва адвокатлар мустақиллиги масалалари бўйича махсус маърузачиси Диего Гарсия-Саян Ўзбекистонга келганди. У ўз маърузасида қайта таъмирланган суд биноларидаги шароитлар ногиронлар учун етарли даражада эмаслигини қайд этган. Гарсия-Саяннинг сўзларига кўра, у суҳбатлашган одамлар судларда, айниқса, шаҳарларда узоқда жойлашган биноларда ногиронлар учун шароитлар йўқлигини билдирган.

БМТ вакили суд тизимида ногиронлар учун сурдотаржимонлар етарли эмаслиги, хусусан, суд қарорлари сенсор, интеллектуал ёки психосоциал етишмовчилиги бўлган инсонларга етказилиши учун ҳужжатлар ишлаб чиқилмагани ҳақида фикр билдирган.