O‘zbekistonda jismoniy va yuridik shaxslar hamda davlat organlari o‘rtasidagi nizolarni sudgacha hal qilish uchun apellyatsiya kengashlari tashkil etiladi. Bu Prezident Shavkat Mirziyoyev tomonidan 17-iyun kuni imzolangan “Nizolarni muqobil hal etishning mexanizmlarini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi qarorida belgilab qo‘yilgan.
Prezident qaroriga muvofiq, joriy yilning 1-avgustdan boshlab tajriba tariqasida jismoniy va yuridik shaxslar hamda davlat organlari o‘rtasidagi nizolarni sudgacha hal qilish bo‘yicha apellyatsiya kengashlari tashkil etiladi.
Mazkur kengashlar Davlat bojxona qo‘mitasi, Yer resurslari, geodeziya, kartografiya va davlat kadastri davlat qo‘mitasi, budjetdan tashqari Pensiya jamg‘armasi hamda Namangan, Buxoro va Toshkent viloyatlari hokimliklari huzurida o‘z faoliyatini boshlaydi.
Belgilanishicha, jismoniy va yuridik shaxslarning davlat organlari yoki mansabdor shaxslarning g‘ayriqonuniy xatti-harakatlari (qarorlari) yoxud harakatsizligi natijasida o‘z huquqlari va erkinliklari hamda qonun bilan qo‘riqlanadigan manfaatlari buzilganligi haqidagi murojaatlari apellyatsiya kengashi tomonidan ko‘rib chiqiladi.
Shu bilan birga, mazkur tartib jismoniy va yuridik shaxslarning bunday ishlar yuzasidan to‘g‘ridan to‘g‘ri boshqa vakolatli davlat organlariga murojaat qilish huquqini istisno etmaydi.
Qaror ko‘ra, apellyatsiya kengashining asosiy vazifalari etib quyidagilar belgilandi:
- jismoniy va yuridik shaxslar hamda davlat organi o‘rtasida yuzaga keladigan nizolarni sudgacha ko‘rib chiqish va xulosa qabul qilish orqali ularni hal etish choralarini ko‘rish;
- murojaatni ko‘rib chiqishda qonun hujjatida turlicha talqin etilishi mumkin bo‘lgan normalar aniqlangan, u amaliyotda noto‘g‘ri yoki ziddiyatli tarzda qo‘llanilgan taqdirda ularni belgilangan tartibda rasmiy sharhlashni tashkillashtirish bo‘yicha choralarni ko‘rish;
- murojaatni ko‘rib chiqishda aniqlangan qonun hujjatlaridagi bo‘shliqlarni bartaraf etish bo‘yicha takliflar kiritish.
Apellyatsiya kengashining tarkibi tegishli davlat organi rahbarining qarori bilan 2,5 yil muddatga tasdiqlanadi. Bunda apellyatsiya kengashi 7 nafardan 11 nafargacha a’zodan iborat tarkibda tuzilishi mumkin.
Qarorga muvofiq, apellyatsiya kengashi a’zoligiga amaliy tajribaga va obro‘-e’tiborga ega davlat organining markaziy apparati tarkibiy bo‘linmalari rahbarlari va xodimlari, shuningdek, sohada katta amaliy tajriba yoki ilmiy salohiyatga ega bo‘lgan obro‘li fuqarolar qabul qilinadi. Bunda davlat organining markaziy apparati tarkibiy bo‘linmalari rahbarlari yoki xodimlari hisoblanmagan apellyatsiya kengashi a’zolari jami kengash a’zolarining beshdan bir qismidan oshib ketmasligi lozim.
Belgilanishicha, apellyatsiya kengashi unda ko‘rib chiqilayotgan masalalar yuzasidan tavsiyaviy tusga ega bo‘lgan xulosa qabul qiladi. Apellyatsiya kengashi tomonidan qabul qilingan xulosa 3 kun muddatda davlat organi rahbariga ko‘rib chiqish uchun, boshqa manfaatdor taraflarga ma’lumot uchun yuboriladi.
Qarorga ko‘ra, apellyatsiya kengashining xulosasini qabul qilib olgan davlat organi rahbari yoki uning o‘rinbosari uni inobatga olishi yoki yozma asoslantirilgan tarzda rad etishi mumkin. Bunda davlat organi rahbari yoki uning o‘rinbosari qabul qilingan qaror to‘g‘risida 3 kun muddatda apellyatsiya kengashi va taraflarni yozma yoki elektron tarzda xabardor qiladi.
Qaror bilan “Jismoniy va yuridik shaxslar hamda davlat organlari o‘rtasidagi nizolarni sudgacha hal qilish bo‘yicha apellyatsiya kengashi to‘g‘risida”gi nizom tasdiqlandi.
Shuningdek, qarorda nodavlat notijorat tashkiloti sifatida quyidagilarni tashkil etilishiga va faoliyat yuritishiga ruxsat berildi:
- nizolarni muqobil usulda hal etish bilan shug‘ullanuvchi professional mediatorlarning o‘zaro birlashuviga asoslangan Mediatsiya markazi;
- professional mediatorlar, hakamlik sudlari va xalqaro arbitrajlarning o‘zaro birlashuviga asoslangan Nizolarni muqobil usulda hal etish markazi.
Markazlar tinglovchilarga ta’lim berishni tashkillashtirish uchun shartnoma asosida oliy ta’lim muassasalarining malakali pedagoglarini, shuningdek, milliy va xorijiy mediator, hakamlik sudyalari va arbitrlarni hamda vazirlik va idoralarning malakali mutaxassislarini va yetakchi xorijiy mediatsiya va arbitraj markazlari bilan hamkorlikni yo‘lga qo‘yishi, nizolarni muqobil usulda hal etish sohasida tajriba almashishi, shuningdek, nizolarni hal etishga xorijiy mediatorlar va arbitrlarni jalb etishi mumkin.
Shuningdek, markazlar mediatsiya, hakamlik sudi va xalqaro arbitraj faoliyati yuzasidan adliya organlariga hisobotlar topshirishdan ozod etiladi va oliy ma’lumotga ega rahbarni qo‘shib hisoblaganda kamida besh nafar xodimga ega bo‘lishi kerak.
Qarorga ko‘ra, Toshkent davlat yuridik universiteti va Yuristlar malakasini oshirish markazi muassisligida Toshkent mediatsiya markazi tashkil etiladi.
Toshkent shahrida 1-iyuldan boshlab tajriba tariqasida davlat xizmatlari markazlari binolarida nizolashuvchi fuqarolarga mediator xizmatidan foydalanish uchun alohida xonalar ajratiladi.
Tajribaning ijobiy natijalari asosida 2021-yil 1-aprelga qadar ushbu amaliyot barcha davlat xizmatlari markazlari binolarida tatbiq etiladi.
Eslatib o‘tamiz, “Mediatsiya to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi qonuni 2018-yil 28-iyunda Senat tomonidan ma’qullangan va 2018-yil 3-iyulda Prezident tomonidan imzolangan. O‘zbekistonda 2019-yil 1-apreldan boshlab sud hujjatlari va boshqa organlar hujjatlarini majburiy ijro etish jarayoniga mediatsiya instituti joriy etildi. Shuningdek, mamlakatda mediatorlarni tayyorlash dasturi ham tasdiqlangan.
