Tashqi savdo, eksport-import operatsiyalari iqtisodiyotning real sektorini rivojlantirishda muhim o‘rin tutadi. Dunyoda aholisini barcha turdagi mahsulotlar bilan ichki ishlab chiqarish orqali to‘liq ta’minlaydigan biror mamlakat yo‘q. Iqlim, geografik joylashuv, tabiiy resurslar, ilmiy-texnik imkoniyat, infratuzilmaning turlichaligi ishlab chiqarish sanoatida ham sezilarli tafovutni yuzaga keltiradi. Natijada xalqaro tovar almashish faollashadi — mahsulot va xizmatlar mamlakat tashqarisiga eksport qilinadi va chet el tovarlari, texnologiyalar ichki bozorga import qilinadi. Bu normal holat.Xalqaro iqtisodiy munosabatlarni rivojlantirish, mamlakat tashqi savdosida eksport va import muvozanatini saqlash, pirovardida xalqimiz farovonligini oshirish bizning asosiy maqsadimiz bo‘lishi lozim.
Ayni kunda iqtisodiy barqarorlikni ta’minlovchi omil sifatida eksportga yetarlicha imtiyoz va preferensiyalar berilayotgan bo‘lsa-da, import siyosatida bo‘shliqlar mavjud. Bu jarayon bojxona bojlari, miqdoriy cheklashlar, litsenziyalash tizimi va boshqa ma’muriy to‘siqlar bilan chegaralangan. Mahalliy ishlab chiqaruvchilarning “ibtidoiy usul”da (proteksionestik) himoya qilinishi import boj stavkalarini yuqoriligini keltirib chiqargan. To‘g‘ri, mamlakatimizda ishlab chiqarilmaydigan maxsus texnika, uskuna, butlovchi qismlar, dori vositalari, tibbiy texnika va hokazolar boj to‘lovlaridan ozod qilingan. Ammo aholining kundalik iste’molida birlamchi o‘rin tutuvchi muhim ijtimoiy ahamiyatga molik bo‘lgan tovarlar uchun alohida bojxona boji va to‘lovlari bo‘yicha imtiyozli stavkalar o‘rnatilmagan. O‘zbekiston Respublikasining tashqi savdo tahlili ham amaldagi bojxona bojlari stavkalari iqtisodiyot rivojiga salbiy ta’sir ko‘rsatishi mumkinligini ko‘rsatmoqda. Zotan, ichki bozorda qaysidir tovarning muqobili yo‘qligi yoki kamligi, uni chetdan olib kelishda yuqori boj to‘lovlari belgilangani odamlarni yuqori narxdagi, sifatsiz mahsulotlarni xarid qilishga majbur etadi.
Xalq demokratik partiyasi xalqaro savdo-iqtisodiy aloqalarni erkinlashtirish, mamlakatimizda yetarli miqdorda ishlab chiqarilmayotgan muhim ijtimoiy ahamiyatga ega bo‘lgan tovarlar uchun bojxona boji va to‘lovlari bo‘yicha imtiyozli stavkalarni o‘rnatish zarur, degan tashabbusni ilgari suryapti.Joylarda tadbirkorlik subyektlari, ishlab chiqaruvchilar va biznes vakillari bilan o‘tkazilgan muloqotlar chog‘ida ham aholining birlamchi zarur tovarlar(masalan, don, un, go‘sht va boshqalar)ning narxlari oshayotganidan noroziligi, chet eldan tovarlarni olib kirish qimmatga tushayotgani, haligacha import tovarlariga noto‘g‘ri munosabatda bo‘linayotgani ayon bo‘ldi. Vaholanki, xalqaro amaliyot ichki bozorni turli iqtisodiy cheklovlar yordamida tashqi bozordan himoyalashga qaratilgan proteksionizm siyosati bugun eskirgani, iqtisodiy taraqqiyot yo‘lida to‘siqlar keltirib chiqarishi, savdo erkinligi, iste’molchi huquqlariga putur yetkazishini ko‘rsatmoqda.
Demak, zarur o‘rinlarda importni qo‘llab-quvvatlash; bozor qonuniyatlari, aholi ehtiyojini inobatga olish tamoyillari asosida import boji stavkalarini qayta ko‘rib chiqish va optimallashtirish zarur.Shuni inobatga olgan holda mamlakatimizda yetarli miqdorda ishlab chiqarilmayotgan muhim ijtimoiy ahamiyatga ega bo‘lgan tovarlar uchun bojxona boji va to‘lovlari bo‘yicha imtiyozli stavkalarni o‘rnatish nihoyatda dolzarb vazifadir.
Bozorlarda to‘kinlik va arzonchilik bo‘lishi, kundalik zarur tovar va xizmatlar narxlari hamda tariflari belgilangan me’yorlardan oshib ketmasligi ichki va tashqi savdodagi erkinlik, qulay shart-sharoit orqali amalga oshadi. Buning uchun avvalo, muhim ijtimoiy ahamiyatga ega tovar va xizmatlarning narxlari hamda ro‘yxatini belgilash davlat tomonidan tartibga solinishini qonuniy jihatdan mustahkamlash kerak. Kundalik turmush uchun zarur mahsulotlar narxining barqarorligi aholining milliy valyutaga bo‘lgan ishonchni ham oshiradi. Oddiy xodimning oylikdan oylikkacha bo‘lgan xarajatlari teng va to‘g‘ri taqsimlandi.
Shuningdek, tabiiy xomashyo, deylik, ruda va muhim ijtimoiy ahamiyatga molik bo‘lgan un-don kabi mahsulotlariga imtiyozli (0 foizli), birlamchi bo‘lmagan, inson salomatligiga salbiy ta’sir ko‘rsatadigan tovarlarga yuqori foizli boj stavkalari o‘rnatilishi maqbul. Shu orqali zarur mahsulotlarga keng yo‘l ochiladi, ekologiya, inson salomatligiga putur yetkazuvchi tovarlarning yo‘li to‘siladi. Qolaversa, import o‘rnini bosuvchi ijtimoiy ahamiyatga ega mahsulot ishlab chiqaruvchilarga import tovarlaridan olinadigan daromadlarning bir qismini imtiyozli kredit berishga yo‘naltirish tartibini joriy etish ham maqsadga muvofiq.Bojxona stavkalari optimallashtirishi iqtisodiyotning liberallashuvi, erkin bozor mexanizmlari to‘laqonli ishlashini kafolatlaydi. Bu esa iqtisodiy rivojlanish, aholi turmush darajasi yuksalishiga xizmat qiladi. Biz mustaqil
O‘zbekistonning xalqaro bozorda o‘z o‘rnini yanada mustahkamlashini istar ekanmiz, aholiga birlamchi ehtiyoji uchun zarur tovar va xizmatlarni arzon narxlarda yetkazib berishimiz, talab va taklifni hisobga olgan holda bozorlarda barqarorlikni ta’minlashimiz lozim, deb hisoblaymiz.
Biz har bir insonning hayotiy ehtiyojlari kafolatli ta’minlanishi tarafdorimiz!
Ravshan Xomitov, O‘zbekiston XDP Markaziy Kengashi sektor mudiri
Reklama huquqi asosida.
Izoh (0)