Баъзан инсон етарлича ухласа ҳам, бир неча кунлик таътилга чиқиб, кунини осойишталикда ўтказган бўлса ҳам, барибир ўзини тетик ҳис қилмайди. Гўёки танадаги куч тугаб, “энергия тежаш режими”га тушиб қолгандек туюлади. Бундай ҳолат кўпчиликка таниш. Аммо доимий чарчоқ дангасалик ёки ёш билан боғлиқ бўлмаслиги мумкин. Қуйида уйқу ва дам олиш билан бартараф этиб бўлмайдиган ва сурункали чарчоққа олиб келадиган етти асосий сабаб ҳақида тушунтирилади.
Фойдали моддалар танқислиги
Организм ўз функцияларини тўлиқ бажара олиши учун зарур бўлган асосий элементлар етарли бўлиши шарт. B12 витамини ва темир моддасининг етишмовчилиги айнан шундай муҳим омиллар сирасига киради. Улар танада кислород ташилиши ва асаб тизими фаолиятида иштирок этади. Ферритин миқдорининг (аёллар учун меъёр — 30 нг/мл) камайиши организмда секин-аста энергиянинг сусайишига олиб келади. Қон таҳлилларида гемоглобин кўрсаткичи нормал кўринса-да, ферритин паст бўлса, унда бош миядаги фаоллик пасаяди, мушаклар заифлашади, юрак тез уради, совуқ қотиш ва асабийлик кузатилади. Бундай чарчоқ уйқу орқали бартараф этилмайди. Ҳолатни тузатиш учун эса лаборатор таҳлиллар орқали ушбу моддалар миқдорини аниқлаш зарур.
Оқсил етишмовчилиги
Сўнгги йилларда соғлом овқатланиш ва ўсимлик маҳсулотларига асосланган парҳезлар кенг тарқалди. Аммо бу тенденция оқсил моддасининг етарли миқдорда истеъмол қилинмаслигига олиб келди. Оқсил фақат мушаклар учун эмас, балки иммун тизими, гормонлар ишлаб чиқарилиши, тўқималарнинг тикланиши ва организмнинг умумий фаолияти учун ҳам муҳим. Оқсил танқислиги кузатилган ҳолларда ҳатто етарлича ухлаш ҳам инсонни тетик қилмайди. Айниқса, овқат ҳазм қилиш жараёнида муаммоси бор одамларда оқсилнинг сўрилиши ёмонлашади, бу эса энергия танқислигига олиб келади.
Қанд миқдори
Кундалик овқатланиш режими тартибсиз бўлиши ҳам чарчоқнинг сабабчисига айланиши мумкин. Нонуштани фақат қаҳва ва ширинлик билан бошлаш глюкоза миқдорининг кескин кўтарилиб-тушишига олиб келади. Бу организм учун стресс бўлиб, энергия мувозанатини издан чиқаради. Тез ҳазм бўладиган углеводлар организмда гормонлар фаолиятини бузади, буйрак усти безларини толиқтиради. Энергия аввал кўтарилиб, сўнг кескин пасайиши организмни толиқтириб қўяди.
Асаб тизимининг ҳаддан ортиқ зўриқиши
Бугунги кунда инсонлар кўплаб вазифаларни бир вақтнинг ўзида бажаришга интилади. Узоқ давом этувчи стресс, доимий ташвишлар ва шошилинч ҳаёт тарзи асаб тизимини секин-аста заифлаштиради. Бундай стресс уйқу сифатини бузади, организмнинг тикланиш жараёнларини секинлаштиради, иммунитетни пасайтиради. Баъзида инсон дам олиш жараёнини ҳам “вазифа” сифатида қабул қилади. Бундай ҳолатларда кортизол даражаси доимий юқорилигича қолади. Натижада кучли чарчоқ ҳолати кузатилади. Бундай вазиятларда оддий дам олиш етарли бўлмайди.
Гормонал мувозанат бузилиши
Агар инсон тўғри овқатланса ҳам, тартибли яшаса ҳам, қалқонсимон без фаолияти паст бўлса, чарчоқ ҳисси организмни тарк этмайди. Айниқса, гипотиреоз касаллиги аёллар орасида тез-тез учрайди. Бу ҳолат чарчоқ, тананинг музлаши, шишлар, соч тўкилиши каби белгилар билан намоён бўлади.
Шунингдек, узоқ давом этган стресс буйрак усти безларининг ҳолатини ёмонлаштиради. Бундай ҳолатларда фақат ТТГ даражасини эмас, балки Т3, Т4 ва бошқа гормонлар кўрсаткичларини ҳам таҳлил қилиш тавсия этилади.
Ичак саломатлигининг ўрни
Ичак нафақат овқатни ҳазм қилиш, балки витаминлар синтези, темир ва аминокислоталарнинг сўрилиши ҳамда кайфият кўтарилишида ҳам муҳим рол ўйнайди. Ичак микрофлораси бузилганда организм фойдали моддаларни тўлиқ ўзлаштира олмайди. Бу ҳолат нафақат овқат ҳазм қилиш муаммолари (қабзият, иштаҳанинг ўзгариши), балки умумий чарчоқ, кайфиятнинг беқарорлиги билан ҳам кечади.
Д витамини танқислиги
Д витамини организмда кўплаб функциялар учун жавобгардир. Бу модданинг етишмовчилиги айниқса шаҳарда аҳолиси, офисда ишловчилар, қуёш нурларидан ҳимоя қилувчи крем ишлатувчилар орасида кенг тарқалган. Д витамини иммунитет, кайфият, хотира, диққатни жамлаш учун зарур. Ҳатто қуёшли об-ҳавода яшовчилар орасида ҳам бу витамин танқислиги учрайди. Унинг даражасини фақат лаборатор таҳлил орқали аниқлаш мумкин. Агар бу кўрсаткич паст бўлса, инсонда доимий чарчоқ, уйқучанлик ва руҳий тушкунлик кузатилади.
Изоҳ (0)