Ўзбекистонда айни вақтда хотин-қизларнинг давлат бошқарувидаги улуши 35 фоизга етди. Бу умумий раҳбарларнинг учдан бир қисмидан ҳам кўпроқ кўрсаткич ҳисобланади. Аёлларнинг раҳбарлик лавозимларига муносиб кўрилаётгани — қувонарли ҳол, албатта. Боиси ўзбек аёллари азалдан раҳбарлик вазифаларини уддалаган. “Дарё” мустақилликкача бўлган даврда энг юқори лавозимларда ишлаган аёл раҳбарлар ҳақида ҳикоя қилади.
Ёдгора Насриддинова — давлатнинг иккинчи шахсига айланган раҳбар
1920-йил Қўқонда юк кўтарувчи оиласида туғилган Ёдгора Насриддинова 1970-йилларга келиб, Ўзбекистонда Шароф Рашидовдан кейинги иккинчи шахс даражасига етган. Аммо сиёсий жараёнлар ва “Пахта иши” туфайли сиёсатчининг карьераси қанчалик тез ўсган бўлса, шунчалик шитоб билан қулаган.
Ёдгора Насриддинова етим бўлиб туғилгани учун шундай исмни олган. Отаси ўпка шамоллаши туфайли оламдан ўтганида у ҳали онасининг қорнида бўлган. Онаси биринчи эрининг вафотидан кейин иккинчи марта турмушга чиққан. Ёдгора Насриддинова интервьюсида “ўгай отаси қўлидан ушлаб, ташқарига олиб чиққан ва йўл четида ёлғиз ташлаб кетган, шундан сўнг 6 ёшида бегона инсонлар қўлида қолиб кетгани” ҳақида сўзлаб берган.
1931- йил Ёдгора Насриддинова Қўқондаги биринчи меҳрибонлик уйига ўтказилиб, ўқиши учун имконият ҳам яратилади. У 1936 йил Тошкент темир йўл транспорти институтининг Ишчи факультетига ўқишга киради ва ОТМни тамомлашидан олдин “Сталин” стипендиясини олади.
Талабалик йилларида Катта Фарғона канали, Каттақўрғон сув омбори, Тошкент—Ангрен темир йўли қурилишида раҳбарлик лавозимларида ишлаган. Айтилишича, у ушбу муассасаларда раҳбарлик лавозимида ишлаган ягона аёл бўлган.
Фаолияти давомида Ўзбекистон Компартияси Марказий Комитетининг биринчи котиби Усмон Юсупов билан учрашади. Республика раҳбари Ёдгораaнинг меҳнаткашлигини кўриб уни Тошкентга Ленин Коммунистик Ёшлар Иттифоқи Марказий Қўмитаси котиби лавозимига ўтказади. 1946 йилдан 1948 йил мартгача Ўзбекистон комсомолининг Тошкент вилоят қўмитасининг биринчи котиби бўлиб ишлайди. 1948 йилдан Ўзбекистон Комсомоли Марказий Комитетининг иккинчи котиби, 1950 йил октябрдан 1952 йил майгача Тошкент шаҳар Ўзбекистон Компартияси Киров туман қўмитаси биринчи котиби лавозимида фаолият юритган.
1952 йил майда Ўзбекистон ССР қурилиш материаллари саноати вазири этиб тайинланган ва 1955 йил февралигача ушбу вазирликни бошқарган. Сўнгра Ўзбекистон ССР Вазирлар Совети Раисининг ўринбосарлигига муносиб кўрилган. 1959 йил мартдан 1970 йил сентябргача эса Шароф Рашидовнинг ўрнида Ўзбекистон ССР Олий Совети Президиуми раиси сифатида фаолият юритган. Шу тариқа Ўзбекистонда бундай лавозимни эгаллаган биринчи ва ягона аёл бўлган.
1970 йилдан 1974 йилгача СССР Олий Совети Миллатлар Кенгашининг раиси. Ундан кейин СССР қурилиш материаллари саноати вазирининг ўринбосари, Осиё ва Африка мамлакатлар ишлари бўйича қўмита раиси бўлган. 1970 йилларнинг ўрталарида Ўзбекистон ССР Олий Кенгаши Президиуми раиси бўлган вақтидаги жинояти учун вазифасидан четлаштирилган ва унга нисбатан порахўрлик иши очилиб, 2,5 йил давомида сўроқ қилинган.
1988 йил “Известия” нашрида чоп этилган Аркадий Сахниннинг “Коррупция” номли мақоласида сиёсатчи амнистия тўғрисидаги ишлар бўйича 23 миллион рубль пора олгани ҳақида сўз боради. Тергов жараёнида аёл бир неча бор миокард инфарктини бошдан ўтказгани, қизи оғир қон томир касаллиги билан реанимацияга ётқизилгани, ўғли эса туҳматга чидай олмай 42 ёшида вафот этгани айтилади.
Шундан сўнг Ёдгораага хатлар кела бошлайди, уларда одамлар сохта хатларга имзо чекишга мажбур бўлганликларини тан олганди. Шунингдек, гумонланувчига ҳам жиноят таркиби йўқлиги сабабли иш тўхтатилгани ҳақида ҳам расмий хат келади.
Ўзбекистонлик сиёсатчи 2006 йил Москвада вафот этган.
Дунёда биринчи марта Олий судни бошқарган ўзбек аёли
Ўзбекистонда суд экспертизаси илмий тадқиқот институти ҳамда Тошкент шаҳрининг марказий кўчаларидан бирига номи берилган Хадича Сулаймонова ҳақида эшитган ёки ўқигандирсиз. 1913 йил Андижонда туғилган Хадича Сулаймонова Ўзбекистон ССРда Адлия вазири, Олий суд раиси каби раҳбарлик лавозимларида фаолият юритган.
У 1935 йил Жаҳон Обидова номидаги Тошкент Совет қурилиши ва ҳуқуқ институтининг Юридик факультетини тамомлаган. 1935—1938 йилларда халқ судьяси, Ўзбекистон ССР Олий суди аъзоси сифатида иш юритган. Москва юридик институтининг совет жиноят ҳуқуқи кафедраси аспирантурасида ўқиб, ҳуқуқшунослик бўйича илмий даражага эга бўлган биринчи ўзбек аёлига айланган.
Сулаймонова 1945 йил сентябрдан Тошкент юридик институти жиноят ҳуқуқи кафедраси доценти, мудири сифатида иш бошлаб, 1954 йил шу институт ректори этиб тайинланган. 1956—1958 йилларда Ўзбекистон ССР Адлия вазири, 1964 йилдан эса Ўзбекистон ССР Олий суди раиси сифатида фаолият олиб борган.
Хадича Сулаймонова Адлия вазири, Олий суд раиси сифатида фаолият юритган йилларда вазирликнинг 41 нафар ходимидан 15 нафари, вилоят судининг 87 нафар судьясидан 25 нафари аёл киши бўлгани таъкидланади.
1957 йил 1 майдаги маълумотларга эътибор берсак, “министрлик”даги 41 ходимнинг 15 нафари, вилоят суди 87 нафар судьясининг 25 нафари, 230 нафар халқ судьясининг 48 нафари, 70 нафар нотариуснинг 53 нафари аёл-қизлар бўлган. Хадича Сулаймонова аёл-қизлар масаласига алоҳида эътибор қаратган кўринади. 1958 йил 24 январда унинг раҳбарлигида Тошкент суд экспертиза илмий-тадқиқот институти ташкил этилади. Бу институтга кейинроқ Хадича Сулаймонова номи берилади. Институт ҳозирги пайтда марказга айланган. Шу йилнинг мартида Ўзбекистон Адлия ва суд органлари қайта ташкил этилди. Адлия “министрлиги”нинг судлар ва нотариусларни бошқариш функцияси Олий судга берилди, дейилади бу ҳақдаги маълумотда.
У 1965 йил 26 ноябрда оғир ва узоқ давом этган хасталикдан сўнг вафот этган ва Тошкент шаҳридаги Чиғатой қабристонига дафн қилинган.
Мамлакат Восиқова — Ўзбекистон Адлия вазири
Ўзбекистон тарихида аёл кишининг Адлия вазири этиб тайинлангани билан боғлиқ ҳолат ҳам бор. Бундай мартабага 1924 йил Тошкент шаҳрида туғилган Мамлакат Восиқова эришган.
У Ўзбекистонда хизмат кўрсатган фан арбоби, хизмат кўрсатган юрист ва юридик фанлар доктори даражасига етган.
Мамлакат Восиқова 1952—1957 йилларда Ўзбекистон Адлия вазири ўринбосари, 1957—1960 йилларда Олий Суд раиси ўринбосари, 1970—1984 йилларда эса Ўзбекистон Адлия вазири лавозимларида фаолият кўрсатган. 1984 йилдан эса Тошкент давлат иқтисодиёт университетида ҳуқуқ асослари кафедраси мудири сифатида фаолиятини давом эттирган.
У 1997 йил 12 январь куни Тошкентда вафот этган.
Римажон Худойберганова — Хоразм вилояти ҳокими
Хоразм вилоятига уч йил раҳбарлик қилган Римажон Худойберганова ҳам Ўзбекистоннинг янги тарихидаги саноқли аёл раҳбарлардан бири ҳисобланади.
У 1942 йилда Хоразм вилоятида туғилган. 1960—1966 йилларда Тошкент текстиль институтида таълим олган. Мутахассислиги тикувчи бўлган аёл фаолиятини Урганч тикувчилик фабрикасида бошлаган. 1972 йил фабрика директори этиб тайинланган.
1980 йиллардан бошлаб эса партия тизимида турли лавозимларда ишлаган. 1988 йил сентябрь ойида Хоразм вилояти партия қўмитаси биринчи котиби, яъни вилоят ҳокими этиб сайланган ва ўша вақтда вилоятни бошқараётган СССРдаги ягона аёл бўлган. У бу лавозимда 1992 йилгача қолган.
Римажон Худойберганова ҳокимликдан кетишини Ўзбекистон президентлигига ўтказилган биринчи сайловдан сўнг, ҳудудда Ислом Каримовга овоз бериш жараёни рақиби Салой Мадаминовга нисбатан кам бўлгани билан изоҳлаган.
Раҳбарликдан бўшатилишимга сайлов масаласи асосий сабаб бўлди деб ўйлайман. Президент сайловида Ислом Каримов вилоятимизда 36,7 фоиз овоз олди, Муҳаммад Солиҳ эса 57 фоиз. Ислом Абдуғаниевичга: “Мени ишдан олаверинг, ўрнингизда бўлганимда, ўзим ҳам шундай қилардим”, деганман. Буни рақобатчиларим уюштирган деган шубҳам ҳам бор.
Бундан ташқари, баъзи раҳбарлар “биз эркакмиз, аёл киши бошлиқ бўлса, бошимизни қандай кўтариб юрамиз”, деб арз қилишгани ҳақида ҳам эшитганман. Мендан бирор айб топишолмади. Устимдан фалонча уйи бор, фалонча машинаси бор деган маънода “юмалоқ” хатлар ёзишди. Кўп марта текширишди, ҳатто қариндошларимнинг уйларини ҳам санаб чиқишди. Бу айбловлар исботини топмади, дейди у бу ҳақда эслар экан.
Шодиой Мансурова — Шаҳрисабз шаҳри ҳокими бўлган
-AkLYrgi3 (1)-hxwXWoYD.jpg)
Қашқадарё вилоятининг Шаҳрисабз шаҳрига раҳбарлик қилган вилоятдаги биринчи аёл раҳбар — Шодиой Мансурова 1946 йил туғилган бўлиб, Ўзбекистон мустақиллигига қадар раҳбарлик лавозимларида ишлаган. У 1988 йил Шаҳрисабз шаҳри ва тумани қўшиб юборилгунга қадар Шаҳрисабз шаҳар партия қўмитаси биринчи котиби вазифасини бажарган.
Шодиой Мансурова вилоятда хотин-қизлари орасида биринчилардан бўлиб, шаҳар ҳокими, вилоят хотин-қизлар қўмитасининг раиси бўлиб ишлаган, “Мўтабар аёл” кўкрак-нишони, “Саломатлик” ордени билан тақдирланган.
У 2024 йил 7 март куни юрак хуружидан вафот этган.
Янги Ўзбекистон бошқарувидаги ҳоким аёллар 5 нафарни ташкил қилади
Ўзбекистон мустақиллигининг дастлабки йилларида давлат бошқарувида аёл раҳбарлар кўпчиликни ташкил қилган бўлса-да, кейинчалик бу жинс вакиллари раҳбарлик лавозимларидан четлатилган. Маълум муддат ҳокимлик лавозимлари уларга топширилмаган. Президент Шавкат Мирзиёев даврига келиб бошқарувда яна аёл кадрларга ишонч билдирила бошлаган.
Янги Ўзбекистонда эски Ўзбекистондан фарқли равишда бир пайтда 6 нафар аёл ҳокимлик лавозимига тайинланган. Шавкат Мирзиёев 2020 йил 20 январь куни Олий Мажлис Сенатининг биринчи ялпи мажлисида туман ҳокимлигига номзод аёлларни қидираётгани ҳақида гапиргач, февраль ва март ойларида Ўзбекистондаги қатор ҳудудларда аёл ҳокимлар пайдо бўла бошлади.
18 февраль куни Дилфуза Уралова Сирдарёнинг Боёвут туманига ҳоким этиб тайинланган бўлса, 29 февраль куни Наргиза Неъматова Бухоронинг Олот тумани раҳбарига айланди. Шу йилнинг 4 март куни эса фаолиятини мактабда бошлаган Гавҳар Алимова Каттақўрғон шаҳрига раҳбар бўлди. Ундан сўнг Андижон вилоятининг Бўстон туманига Садбархон Мамитова, Қашқадарё вилоятининг Қарши туманига Мақсуда Мустафоева, Наманган вилоятининг Тўрақўрғон туманига Зулайҳо Маҳкамова раҳбар этиб тайинланди.
2021 йил ёзида Бўстон тумани ҳокими Садбархон Мамитова вафот этиб, унинг ўрнида яна аёл киши — Санобар Носирова туманнинг янги раҳбарига айланди. Тўрақўрғон ҳокими Зулайҳо Маҳкамова 2022 йил мартида Хотин-қизлар ва оила ишлари қўмитаси раиси этиб тайинланди. Кейинчалик қўмита тугатилгач, Маҳкамова бош вазир ўринбосари лавозимида ишлашда давом этди.
Мақсуда Мустафоева вилоятдаги пахтачилик кластери билан боғлиқ муаммолар ва фаолиятидаги камчиликлар сабаб 2022 йил февралида Қарши тумани ҳокимлигини тарк этди. 2023 йилнинг октябрь ойига келиб Тошкент шаҳрида ҳам тарихда биринчи маротаба аёл ҳоким иш бошлади. Яккасарой тумани прокурори сифатида ишлаб келган Нилуфар Аллаберганова мазкур туманга раҳбар этиб тайинланди.
Шундай қилиб айни кунда Ўзбекистоннинг туман-шаҳарларини бошқараётган аёл ҳокимлар сони 5 нафарни ташкил этади.
Изоҳ (0)