Атом бомбасидан воз кечиш учун имзо чеккан Қозоғистон ва Украина, Марғилоннинг 1962 йилги омборчи-миллионери, 23 майда янграган сўнгги қўнғироқ. Ўзбек матбуоти 25 майда нималар ҳақида ёзган?

Тарих — ҳаёт такрорлардан иборат экани ҳақида сабоқ берувчи энг яхши устоз; ҳар кунлик бу сабоқлардан доим ҳам вақтида ва тўғри хулосалар чиқарилмаса-да, тарих барибир беқиёс устозлигича қолаверади.

Ўзбекистон ва жаҳоннинг бундан 90, 60 ва 30 йил аввалги манзарасига ўзбек матбуоти кўзи билан имкон қадар назар солиш ҳам қизиқ, ҳам фойдали кўринди. Ўн йиллар муқаддам айнан бугунги санада нималар бўлган, давр матбуоти улар ҳақида нима деб ёзган, ушбу воқеа-ҳодисаларга жамоатчиликнинг муносабати қандай эди — бари «Кун матбуоти тарихи» рукни материалларида.

90 йил аввал. 1932 йил 25 май, чоршанба

1932 йил 25 май куни Ўзбекистонда марказий газеталар чоп этилмаган.

60 йил аввал. 1962 йил 25 май, жума

24 май куни Ўзбекистонга Мали президенти Модибо Кейта келган. «Раҳмонқул Қурбонов (Ўзбекистон ҳукумати раиси) ва Модибо Кейтанинг нутқлари кўп марта қарсаклар билан бўлиниб турди. Модибо Кейта Ёдгор Насриддинова (Ўзбекистон парламенти раиси) ва Раҳмонқул Қурбонов билан биргаликда очиқ автомашинага тушади ва мотоциклчиларнинг фахрий эскорти кузатиб боргани ҳолда ўзи учун ажратиб берилган резиденцияга жўнайди. Ўзбекистон пойтахтининг минг-минглаб меҳнаткашлари бутун йўл бўйи ҳурматли меҳмонни ва унинг йўлдошларини самимий табрикладилар», — дейилади «Қизил Ўзбекистон» репортажида.

Шу кунларда Ўзбекистон кутаётган яна бир муҳим тадбир — миллий мактабларда рус тилини ўқитиш масалаларига бағишланган иккинчи республикалараро конференция. Шу муносабат билан марказий газеталарда ҳар куни шу конференция ва умуман рус тили ҳақида мақолалар бериб борилмоқда. Тошкент ирригация ва қишлоқ хўжалигини механизациялаш инженерлари институти рус тили кафедраси мудири А.Бўрибековнинг «Рус тили — билим калити» мақоласида шундай дейилади: «Рус тили республикамизда бошқа қардош республикалардаги каби бошланғич мактабданоқ ўрганила бошлайди ва ўрта мактабнинг охирги синфигача давом этади. Шунга қарамай, ўрта мактабни битирит чиққанлар орасида рус тилини етарли даражада билмайдиганлар кўп учрайди. Афсуски, кўп вақтдан буён давом этиб келаётган бу ҳолга чек қўйиш учун республика Маориф министрлиги тегишли чора кўрмаётир... Агар ўрта мактабни битирган кишилар рус тилини программа ҳажмида дуруст билганларида, олий ўқув юртларида рус тилини ўргатишнинг ҳожати ҳам йўқ эди. Ҳақиқатда эса бундай эмас, шунинг учун студентлар олий ўқув юртида рус тили ўрганишлари зарур».

Марғилонда шаҳар партия қўмитасининг пленуми бўлиб ўтган. Унда «социалистик мулкни талон-торож қилиш, ўғирлик, порахўрлик каби ярамас ҳоллар»га йўл қўйганлар фош қилинган. Масалан, таъкидланишича, «Горчаково ‘заготзерно’сининг омборчиси Т.Эгамбердиев узоқ вақт давлат мулкини ўғирлаб келган. У бир миллион сўмга яқин донни талон-торож қилган. Т.Эгамбердиев данғиллама уйлар қурган, енгил машиналар сотиб олган. Шаҳар партия комитети масалани атрофлича ўрганиш, Эгамбердиевнинг партия аъзоси деган юксак номга бутунлай номуносиб хатти-ҳаракатларини қаттиқ қоралаш ва жиноий жавобгарликка торттириш ўрнига, унга виговор беришдан нарига ўтмаган».

Украинадаги уруш бошлангунича Ғарб матбуоти «Россия урушга, қўшнисининг ҳудудига бостириб киришга тайёрланяпти» деб қанча ва қандай ёзди? 1962 йил ёзи арафасида совет матбуоти Лаос ва унинг атрофида юзага келган вазият ҳақида шундай таҳликада эди: «Уруш тўғрисидаги маълумотларга жуда ўхшаб кетаётган ана шу хабарларнинг ҳаммаси шундан далолат бермоқдаки, Лаос устида, шунингдек, бутун Шарқи-Жанубий Осиё райони устида урушнинг қора булутлари тўпланмоқда... Америка пропагандаси Лаосни коммунистлар босиб олди, ана шу аслида йўқ хатар Таиланд ва бошқа мамлакатларга ҳам ёйилиб бормоқда, деб бараварига айюҳаннос сола бошлади... Вашингтоннинг пропаганда мақсадида ишлатаётган найранглари — замини бўш найранглардир. Патет-Лао (ҳукуматга қарши партизан) қўшинлари амалга оширган операциялар фақат мудофаа характерига эга эди... Америка матбуотининг шарҳлари билан танишар экансан, АҚШ ҳукмрон доираларининг Лаос ва бутун Шарқи-Жанубий Осиё райони хусусида тузган ҳамда мустамлакачиликдан иборат бўлган планлари бу шарҳларда нақадар ошкора равишда сурбетлик билан баён қилинаётганлигини кўриб, таажжубланасан киши».

30 йил аввал. 1992 йил 25 май, душанба

Бугун 25 май, лекин 1992 йили Тошкентнинг барча мактабларида сўнгги қўнғироқ 23 май куни янграган. «Энди дарслар, устахонадаги машғулотлар ортда қолди, олдинда баъзи ёшлар учун таътил кунлари, баъзи ёшлар учун эса ҳаёт йўлини танлаш турибди», — дейилади «Тошкент оқшоми»нинг «Сўнгги қўнғироқ» номли суратли ахборотида.

Зиёратчиларни Ҳаж сафарига олиб бориш бошланган. «Бугун Ил-62 тайёраси Саудия Арабистонига бўлажак ҳожиларни олиб учди... 1 июнгача ҳаммаси бўлиб 18 рейс бажарилиши кўзда тутилмоқда. Шундан сўнг бироз танаффусдан кейин учувчилар ҳожиларни юртларига қайтариб олиб келадилар. Ҳаж сафарига чиққанларга ҳаво кемаларининг энг яхши жамоалари хизмат кўрсатишади», — дейилади «Ҳаж сафарига» хабарида.

«Ўз районингиздан оласиз» хабарини кўриб, баъзи давлат ташкилотлари билан боғлиқ «урф-одатлар» ҳеч қачон, ҳатто орадан 30 йил ўтса ҳам ўзгармайди, деб ўйлаб қоласан киши: «Кейинги кунларда муҳарририятимизга кўпчилик транспорт воситаларининг эгалари қўнғироқ қилишяпти, мактублар йўллашяпти. Сабаби — огоҳлантириш талони олишдаги қийинчиликлар, ДАНнинг имтиҳон ва рўйхатга олиш бўлими жойлашган Файзободда ҳаддан ташқари одам кўплиги туфайли фуқаролар иш вақтини йўқотмоқдалар. Огоҳлантириш талонини тарқатишнинг кишилар учун осонроқ бўлиши тўғрисида бирор бир чора-тадбирлар кўриляптими?».

Тошкент жамоат транспорти масъуллари ва ходимлари йўловчилар орасида йўл ҳақини тўламаслик одати кучайиб бораётганидан норози. «Сартарошхонага кирсангиз, 10—15 сўм индамай ташлаб кетасиз. Лекин йироқ манзилингизни яқин қиладиган транспорт учун арзимаган чақа тўлашни ўзингизга эп билмайсиз», — деб ўз фикрини билдирган 1-автокорхона бош муҳандиси Раҳматулла Ҳамидуллаев.

Замон оғир, лекин маданий ҳаёт тирик. Масалан, Муқимий номли ўзбек давлат мусиқали театрида таниқли драматург Рихсивой Муҳаммаджоновнинг «Давлат болалари» томошасини саҳналаштирилган. Унда бош ролларни, суратда кўриб турганингиздек, Зулайҳо Бойхонова ва Боиржон Холмирзаев ўйнаган. Орадан 30 йил ўтиб, Зулайҳо Бойхонова таниқли хонанда, Боир Холмирзаев эса Туркияда сериалда суратга тушмоқда.

Замон оғир, лекин саёҳат қилиш имконига эгалар учун таклифлар ҳали ҳам бор:

Дунёда нима гап? «Яқин вақт ичида Қозоғистоннинг ҳам ўз валютаси бўлиши тўғрисида баёнот берилди. Бу миллий пул бирлиги танга деб номланади».

«Португалия пойтахти — Лиссабонда Беларусь, Қозоғистон ва Украина ташқи ишлар вазирлари ҳам собиқ СССР ўз вақтида АҚШ билан имзолаган стратегик ҳужум қурол-яроғлари бўйича шартномага қўшилганликлари тўғрисидаги шартномага имзо чекдилар», — дейилади «Тошкент оқшоми»даги хабарда. Худди шу шартнома Украина ва Қозоғистонни ядровий қуролдан маҳрум қилган.

Ушбу материал ҳуқуқлари муаллифларида сақланган ҳолда эълон қилиш шарти билан «Дарё» интернет-нашрига тақдим этилди