Иқтисодиёт фанлари доктори, профессор Исломбек Ниёзметов “Дарё”га берган интервьюсида Ўзбекистон солиқ тизимидаги айрим муаммоларга тўхталди.
Олимнинг айтишича, мамлакатнинг бугунги солиқ тизимида адолат таъминланмаган. Адолат эса учта мезонга асосланади.
“Аввало, горизонтал адолат таъминланиши зарур. Яъни давлат ҳаммани солиққа жалб қилиши керак. Ўзбекистонда яширин иқтисодиёт улуши ялпи ички маҳсулотнинг 50 фоизига тенг. Демак, 50 фоиз аҳоли ва бизнес солиққа жалб қилинмаган. Норасмий бандлик 60 фоиз. Бундан англаш мумкинки, горизонтал адолат таъминланмаяпти”, дейди мутахассис.
Исломбек Ниёзметов иккинчи мезон вертикал адолат эканига тўхталди.
“Кимдир бой, бошқалар ўртаҳол ёки камбағал. Солиқ объектларига қараб вертикал адолат таъминланиши керак. Бой одам кўпроқ, камбағал камроқ солиқ тўлаши лозим. Қашшоқлик чегарасидан паст даромад олувчиларга солиқ солинмаслиги, лекин бизнинг солиқ тизимимиз ушбу мезонга ҳам жавоб бермайди. Юқорида имтиёзларни санадик, отнинг калласидай юқори даромад ва мукофотлар оладиганлар солиқдан озод, камбағалларга солиқдан нол фоизли ставка йўқ. Горизонтал адолат таъминланмагунча вертикал адолатни таъминлаш имконсиз.
Умуман олганда, солиқ механизмининг ўзи адолатсиз. Фаррош ҳам 12 фоиз даромад солиғи тўлайди, 100 миллион сўм ойлик оладиган вазир ҳам 12 фоиз. Бир танишим Ўзбекистон Қаҳрамони унвонини олган. Унинг уйи қаср, бадавлат одам. Лекин ер ва мол-мулк солиқларидан озод. Сал нарида уйи вайрона, камбағал одам яшайди. У йиқилаётган кулбаси учун ер ва мол-мулк солиқлари тўлайди. Демак, вертикал адолатни бузувчи омиллар кўп. Прогрессив, яъни даромад ва мулк кўпайгани сари солиқ миқдори ошиб борадиган механизм йўқ. Турли ижтимоий адолатга зид имтиёзлар мавжудлиги ҳам вертикал адолатни чиппакка чиқаради”, деди олим.
Иқтисодчи фикрича, учинчи мезон — юкка мутаносиб манфаат. Бунда давлат олаётган солиғига яраша жамиятга манфаат бериши керак бўлади.
“Хусусан, инфратузилма, тиббий хизмат, таълим, экология ва бошқа эҳтиёжлар сифатли таъминланиши зарур. Мол-мулк ва ер солиқлари тўлайсиз. Бу пуллар сиз яшаб турган ҳудуд инфратузилмаси, шароити учун сарфланиши керак. Маҳаллий солиқлар фақатгина ҳокимият зиммасида бўлган ҳудудларнинг ободонлаштириш учун ишлатилиши лозим. Лекин бизда кўп одамлар шундай солиқ тўлайди. Лекин у пул керакли жойга ишлатилмайди. Оқибатда аҳоли бу ишларни ўз чўнтагидан қилади, ўзига ўзи шароит яратади. Унда нега солиқ олинади? Юкка мутаносиб манфаат принципи ишламадими, унда манфаатга мутаносиб юк бўлиши керак. Яъни нима бераётган бўлсангиз, ўшанга яраша олишингиз керак. Кўчани асфалт қила олмаяпсанми, лоток, свет билан таъминлай олмаяпсанми, демак солиқни ҳам олмаслик керак ёки жуда кам олиши керак. Мамлакатда шу учта принцип ишламагани учун Ўзбекистонда солиқ тизими адолатсиз деб баралла айтганман”, дея фикр билдирди профессор.
Аввалроқ “Дарё”да Исломбек Ниёзметов билан суҳбатнинг тўлиқ матни ва видеоси эълон қилинганди.
Изоҳ (0)