Касаллик ҳақида
Кўкрак бези саратони билан курашда тиббиёт фани сезиларли натижаларга эришган, шунга қарамай кўкрак бези саратони бутун дунёда аёллар орасида энг кўп тарқалган онкокасаллик ҳисобланади.
Шунингдек, бу касаллик аёлларнинг хавфли ўсимталардан вафот этишларининг асосий сабаби ҳисобланади: ҳар йили дунё бўйича ушбу ташхис қўйилган 665 минг нафар аёл вафот этади. Бу касалликка эркаклар хам чалинишлари мумкин, аммо аёлларга қараганда анча камроқ даражада.
Кўп беморларга кўкрак бези саратони ташхиси эрта босқичларда қўйилишига қарамай, ҳар учинчи беморда метастазалар ривожланади. Кимдирда бу жуда тез содир бўлади, кимдирда эса - узоқ йиллар мобайнида.
Умуман олганда, метастатик касаллик беморнинг “беш йиллик тирик қолиш” кўрсаткичига салбий таъсир кўрсатади. Кўкрак бези саратони ташхиси эрта босқичида қўйилган беморларнинг 10 тадан 9 таси ташхис қўйилганидан сўнг 5 йил ўтиб тирик бўладилар. Кўкрак саратони охирги босқичларида аниқланганда эса, 5 йилдан сўнг 3 та бемордан 1 таси тирик қолади.
Паст ва ўрта даромадли мамлакатларда эса ярмидан кўп ҳолатда кўкрак бези саратони ташхиси охирги босқичларда қўйилади. Бундан ташқари ушбу касалликдан 3 тадан 2 та ҳолатда ўлим кузатилади. Ушбу мамлакатларда “беш йиллик тирик қолиш” кўрсаткичи 40-60% ни ташкил қилади. Кеч ташхис қўйилиши эса - соғлиқни сақлаш тизимидаги муаммолар ва эрта ташхис қўйиш программалари етарлича йўлга қўйилмагани сабаб бўлади.
Бутун дунё бўйича кўкрак бези саратони касаллиги прогнози, афсуски яхши эмас. Ер шари аҳолиси кўпайиб борар экан, ушбу онкокасаллик ва у сабабли ўлим ҳолатлари кескин тарзда ошиб боради. Жаҳон Соғлиқни Сақлаш Ташкилоти (ЖССТ) баҳолаши бўйича, 2040 йилга келиб кўкрак саратони билан касалланиш 40% га ошади ва бир йилда 3 миллион янги ташхисни ташкил этади, ўлим кўрсаткичи эса - 50%га ошади (1 миллионгача).
Бунинг оқибатида касалликнинг иқтисодий ва ижтимоий “асоратлари” кўпаяди. Бу билан курашиш учун эса, инновасион препаратларни ишлаб чиқишда давом этиш ва самарали даволаш йўлидаги тўсиқларни олиб ташлаш муҳим хисобланади.
Ген мутациялари
Кўкрак бези саратони терапиясининг ривожланиши билан, касалликни келтириб чиқарувчи турли факторлар янада яхшироқ тадқиқ этила бошланди, шу қаторда асосий ресепторлар, яъни оқсилларни ҳам ўрганиб бориш ривожланди (улар ўсимта ўсишини бошқаради). Уларнинг экспрессияси кўкрак бези саратони классификациясини аниқлайди.
ХХ асрда ҳужайраларнинг нормал ҳаётий циклини ушлаб туришга ёрдам берувчи - инсоннинг эпидермал ўсиш омили ресепторлари 2 (ҲER2), гиперекспрессия ҳолатида кўкрак бези ўсимта ҳужайраларини юқори ўсишини ва пролиферациясини стимулясия қилиши аниқланган.
ҲER2 ресепторлари миқдорини ҳужайра юзасида ошиб кетиши касалликнинг агрессив кечишига, ресидивларнинг кўпайишига ва юқори ўлим даражасига сабаб бўлади.
Шунингдек кўкрак бези саратонига мойиллик уйғотадиган иккита ген мавжуд - БРCА1 ва БРCА2. Агар ушбу генларда мутация содир бўлса, улар ўз функциясини бажара олмай қоладилар - зарарланган ДНК ларни қайта тиклашга ёрдам беролмайдилар - ва ўсимта ривожланиши хавфи юқорилаб кетади.
Муҳим эслатма
Доимий тарзда мустақил равишда ўзингизни текшириб туришингиз, сизга кўкрак саратонини эрта аломатларини аниқлашга ёрдам беради. Бунинг учун оптимал вақт - ҳар ой ҳайз тугаганидан сўнг.
Қандай қилиб мустақил тарзда диагностика ўтказиш мумкин:
- Устки кийимларингизни бутунлай ечинг ва ойна қаршисига туринг;
- Қўлларингизни бошингиз орқасига қўйинг ва кўкрагингизни ҳар тарафлама, диққат билан кўриб чиқинг;
- Тик турган холатда кўрсатгич, ўрта ва номсиз бармоқларингизни бирлаштириб кўкрагингизни пайпаслаб текшириб чиқинг - кўкрагингизни ташқи ва тепа тарафидан бошлаб, соат стрелкаси бўйича айланиб текширинг. Худди шуни ётган ҳолатингизда ҳам такрорланг;
- Кўкрагингиз учини икки бармоғингиз билан сиқиб, ажралма чиқдими ёки йўқ теширинг.
Агар бирор бир ўзгариш аниқлаган бўлсангиз, зудлик билан шифокорга хабар беринг.
Шифокор қабулида сизнинг оилангизда кўкрак бези саратони касаллиги кузатилганми ёки йўқлиги хақида маълумот беришингиз керак бўлади.
Шифокор суҳбатдан сўнг кўкрак безлари текширувини бошлайди. Агар сизда хавфли ўсимта тури белгилари бўлса, у ҳолда рентгенологик текширув - маммографияга йўналтиради. Шунингдек кўкрак бези УЗД си хам ўтказилади. Ушбу икки текширув усули бир бирини тўлдиради. Баъзи холатларда магнит-резонанс томографияси (МРТ) ўтказилади.
Агар текширувлар натижасида сизда ўсимта аниқланса, у ҳолда сиз регионал ёки республика онкология марказидаги онколог-маммологга учрашингиз, ёки хусусий тиббий марказга боришингиз керак. Якуний ташхис биопсия текшируви натижасидан сўнг қўйилади. Бу текширув ўсимта хавфли ёки хавфсизлиги, уни тури ва босқичини аниқлашга ёрдам беради.
Агар биопсия ўсимта хавфли эканини аниқласа, стасионарнинг онколог-маммологлари консиллиум қилиб сизнинг даволаниш схемангизни муҳокама қилиб олишади. Даволанишга кимётерапия ва жарроҳлик амалиёти кириши мумкин (баъзи холатларда - радиотерапия хам ўтказилади).
Ўзбекистонда онкобеморлар фақатгина асосий дори воситалари рўйхатига (АДСР) кирувчи препаратлар билан бепул таъминланадилар. Шунингдек, жарроҳлик амалиёти ва дори терапияси амалга оширилган давлат тиббиёт муассасаларидаги қабул ва текширувларини ҳам давлат тўлаб беради.
Игор Фёдоров
Изоҳ (0)