Kasallik haqida
Ko‘krak bezi saratoni bilan kurashda tibbiyot fani sezilarli natijalarga erishgan, shunga qaramay ko‘krak bezi saratoni butun dunyoda ayollar orasida eng ko‘p tarqalgan onkokasallik hisoblanadi.
Shuningdek, bu kasallik ayollarning xavfli o‘simtalardan vafot etishlarining asosiy sababi hisoblanadi: har yili dunyo bo‘yicha ushbu tashxis qo‘yilgan 665 ming nafar ayol vafot etadi. Bu kasallikka erkaklar xam chalinishlari mumkin, ammo ayollarga qaraganda ancha kamroq darajada.
Ko‘p bemorlarga ko‘krak bezi saratoni tashxisi erta bosqichlarda qo‘yilishiga qaramay, har uchinchi bemorda metastazalar rivojlanadi. Kimdirda bu juda tez sodir bo‘ladi, kimdirda esa - uzoq yillar mobaynida.
Umuman olganda, metastatik kasallik bemorning “besh yillik tirik qolish” ko‘rsatkichiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Ko‘krak bezi saratoni tashxisi erta bosqichida qo‘yilgan bemorlarning 10 tadan 9 tasi tashxis qo‘yilganidan so‘ng 5 yil o‘tib tirik bo‘ladilar. Ko‘krak saratoni oxirgi bosqichlarida aniqlanganda esa, 5 yildan so‘ng 3 ta bemordan 1 tasi tirik qoladi.
Past va o‘rta daromadli mamlakatlarda esa yarmidan ko‘p holatda ko‘krak bezi saratoni tashxisi oxirgi bosqichlarda qo‘yiladi. Bundan tashqari ushbu kasallikdan 3 tadan 2 ta holatda o‘lim kuzatiladi. Ushbu mamlakatlarda “besh yillik tirik qolish” ko‘rsatkichi 40-60% ni tashkil qiladi. Kech tashxis qo‘yilishi esa - sog‘liqni saqlash tizimidagi muammolar va erta tashxis qo‘yish programmalari yetarlicha yo‘lga qo‘yilmagani sabab bo‘ladi.
Butun dunyo bo‘yicha ko‘krak bezi saratoni kasalligi prognozi, afsuski yaxshi emas. Yer shari aholisi ko‘payib borar ekan, ushbu onkokasallik va u sababli o‘lim holatlari keskin tarzda oshib boradi. Jahon Sog‘liqni Saqlash Tashkiloti (JSST) baholashi bo‘yicha, 2040-yilga kelib ko‘krak saratoni bilan kasallanish 40% ga oshadi va bir yilda 3 million yangi tashxisni tashkil etadi, o‘lim ko‘rsatkichi esa - 50%ga oshadi (1 milliongacha).
Buning oqibatida kasallikning iqtisodiy va ijtimoiy “asoratlari” ko‘payadi. Bu bilan kurashish uchun esa, innovasion preparatlarni ishlab chiqishda davom etish va samarali davolash yo‘lidagi to‘siqlarni olib tashlash muhim xisoblanadi.
Gen mutatsiyalari
Ko‘krak bezi saratoni terapiyasining rivojlanishi bilan, kasallikni keltirib chiqaruvchi turli faktorlar yanada yaxshiroq tadqiq etila boshlandi, shu qatorda asosiy reseptorlar, ya’ni oqsillarni ham o‘rganib borish rivojlandi (ular o‘simta o‘sishini boshqaradi). Ularning ekspressiyasi ko‘krak bezi saratoni klassifikatsiyasini aniqlaydi.
XX asrda hujayralarning normal hayotiy siklini ushlab turishga yordam beruvchi - insonning epidermal o‘sish omili reseptorlari 2 (HER2), giperekspressiya holatida ko‘krak bezi o‘simta hujayralarini yuqori o‘sishini va proliferatsiyasini stimulyasiya qilishi aniqlangan.
HER2 reseptorlari miqdorini hujayra yuzasida oshib ketishi kasallikning agressiv kechishiga, residivlarning ko‘payishiga va yuqori o‘lim darajasiga sabab bo‘ladi.
Shuningdek ko‘krak bezi saratoniga moyillik uyg‘otadigan ikkita gen mavjud - BRCA1 va BRCA2. Agar ushbu genlarda mutatsiya sodir bo‘lsa, ular o‘z funksiyasini bajara olmay qoladilar - zararlangan DNK larni qayta tiklashga yordam berolmaydilar - va o‘simta rivojlanishi xavfi yuqorilab ketadi.
Muhim eslatma
Doimiy tarzda mustaqil ravishda o‘zingizni tekshirib turishingiz, sizga ko‘krak saratonini erta alomatlarini aniqlashga yordam beradi. Buning uchun optimal vaqt - har oy hayz tugaganidan so‘ng.
Qanday qilib mustaqil tarzda diagnostika o‘tkazish mumkin:
- Ustki kiyimlaringizni butunlay yeching va oyna qarshisiga turing;
- Qo‘llaringizni boshingiz orqasiga qo‘ying va ko‘kragingizni har taraflama, diqqat bilan ko‘rib chiqing;
- Tik turgan xolatda ko‘rsatgich, o‘rta va nomsiz barmoqlaringizni birlashtirib ko‘kragingizni paypaslab tekshirib chiqing - ko‘kragingizni tashqi va tepa tarafidan boshlab, soat strelkasi bo‘yicha aylanib tekshiring. Xuddi shuni yotgan holatingizda ham takrorlang;
- Ko‘kragingiz uchini ikki barmog‘ingiz bilan siqib, ajralma chiqdimi yoki yo‘q teshiring.
Agar biror bir o‘zgarish aniqlagan bo‘lsangiz, zudlik bilan shifokorga xabar bering.
Shifokor qabulida sizning oilangizda ko‘krak bezi saratoni kasalligi kuzatilganmi yoki yo‘qligi xaqida ma’lumot berishingiz kerak bo‘ladi.
Shifokor suhbatdan so‘ng ko‘krak bezlari tekshiruvini boshlaydi. Agar sizda xavfli o‘simta turi belgilari bo‘lsa, u holda rentgenologik tekshiruv - mammografiyaga yo‘naltiradi. Shuningdek ko‘krak bezi UZD si xam o‘tkaziladi. Ushbu ikki tekshiruv usuli bir birini to‘ldiradi. Ba’zi xolatlarda magnit-rezonans tomografiyasi (MRT) o‘tkaziladi.
Agar tekshiruvlar natijasida sizda o‘simta aniqlansa, u holda siz regional yoki respublika onkologiya markazidagi onkolog-mammologga uchrashingiz, yoki xususiy tibbiy markazga borishingiz kerak. Yakuniy tashxis biopsiya tekshiruvi natijasidan so‘ng qo‘yiladi. Bu tekshiruv o‘simta xavfli yoki xavfsizligi, uni turi va bosqichini aniqlashga yordam beradi.
Agar biopsiya o‘simta xavfli ekanini aniqlasa, stasionarning onkolog-mammologlari konsillium qilib sizning davolanish sxemangizni muhokama qilib olishadi. Davolanishga kimyoterapiya va jarrohlik amaliyoti kirishi mumkin (ba’zi xolatlarda - radioterapiya xam o‘tkaziladi).
O‘zbekistonda onkobemorlar faqatgina asosiy dori vositalari ro‘yxatiga (ADSR) kiruvchi preparatlar bilan bepul ta’minlanadilar. Shuningdek, jarrohlik amaliyoti va dori terapiyasi amalga oshirilgan davlat tibbiyot muassasalaridagi qabul va tekshiruvlarini ham davlat to‘lab beradi.
Igor Fyodorov
Izoh (0)