Ўзбекистонда ислом молияси жорий этилиши натижасида қарийб 10 миллиард долларлик инвестициялар жалб қилиниши, 100 мингдан ортиқ янги иш ўринлари яратилиши мумкин. Бу ҳақда Тошкент шаҳрида ўтказилган “Ватандош” интеллектуал клуби мулоқотида маълум қилинди, дея хабар берди “Дарё” мухбири.
“Ватандош” интеллектуал клубининг навбатдаги муҳокамаси Ўзбекистонда ислом молиясини жорий этиш истиқболлари тўғрисида бўлди. Суҳбат давомида соҳа мутахассислари исломий молия тизими қандай ишлаши ва унинг мамлакат аҳолиси учун қай даражада муҳимлиги борасида фикр алмашди. Иштирокчиларни қизиқтирган саволларга жавоб берилди.
“Ислом молияси—яхлит тизим”
Мулоқотда дастлаб ислом молияси бўйича эксперт Алижон Равшанов чиқиш қилди. Мутахассис ўз сўзида замонавий банк ва исломий молия тизимининг фарқлари ҳақида гапирди.
“Ислом молияси — молиявий хизматларни ислом дини шариатига мувофиқ ташкиллаштириб, уни мижозларга ахлоқий қадриятлар асосида етказишдир. Бу ҳам худди анъанавий молия каби яхлит бир тизим. Ўзини махсус меъёрлари, ҳуқуқий нормалари ва анъанавий молиядан катта фарқлари бор. Ислом молиясида биринчи мақсад шариатга мувофиқлик ҳисобланади”, деди эксперт.
Алижон Равшанов сўзларига кўра, замонавий банклар пул маблағларини фоиз эвазига жалб қилади (омонат шаклида). Кейин маблағларни фоиз асосида кредит қилиб беради ва шундан фойда кўради. Ислом банкларида эса банклар фойда олиш учун шерикчилик ёки савдо қилади.
“Анъанавий банклар фойдасининг асосий қисми кредитдан келади. Шунингдек, уларда лизинг ва бошқа хизмат турлари мавжуд. Ислом банкларида шерикчиликка асосланган музораба ва мушорака, савдога доир муробаҳа, ижара, салам, истисна каби инструментлар бор. Пулга муносабатга келганда, анъанавий банклар пулни актив сифатида ишлатиш, уни маълум ҳақ эвазига сотиш ёки ижарага бериш мумкин деган назарияга асосланади. Ислом молиясида эса пулга бундай муносабат билдирилмайди. Балки пул айирбошлаш воситаси, қиймат ўлчови ёки бойлигимизни жамғарадиган восита деб қаралади. Бунда пулдан пул келади деган қабилда иш олиб борилмайди”, деди Алижон Равшанов.
Ўз чиқишида ҳуқуқшунос Ҳусайн Ражабов мазкур маълумотларга қўшимча қилди.
“Ислом молияси фақат банклардан иборат эмас. У барча молиявий муносабатларни ўзида жамлайди. Ҳар биримизнинг кундалик ҳаётимизда тўқнашадиган, тадбиркорлар, жисмоний шахслар ўртасидаги молиявий, тижорий, савдо, меҳнат муносабатларини қамраб олади. Исломий молияда ислом банклари 20 фоиз улушга эга. Сукук ва такафул улуши 10 фоизга тенг. Тизимнинг асосий қисми тадбиркорлик субъектлари, жисмоний ва юридик шахслар ўртасидаги муносабатларни қамраб олади”, деди ҳуқуқшунос.
“Ислом молияси тўғрисида”ги қонун лойиҳаси ҳақида
Мулоқот давомида Инвестициялар, саноат ва савдо вазирлиги бошқарма бошлиғи ўринбосари Санжар Бегзодов чиқиш қилди. Унинг айтишича, Ўзбекистонда ислом молияси бўйича қонун лойиҳаси ишлаб чиқилди. Ҳозирда ҳужжатни вазирлик ва идоралар фаолиятига доир қисмлари таҳлил қилинмоқда.
“Қонун қабул қилинса, қатор қонун ва бошқа ҳужжатларга ўзгартириш ҳамда қўшимчалар киритилади. Масалан, Фуқаролик кодексининг амалдаги таҳририда мушорака модели асосида тижорат банкларига юридик шахслар билан ҳамкорлик қилиш имконияти чекланган. Янги қонун лойиҳаси билан мазкур чекловлар олиб ташланиши режалаштирилган. Банкларга компаниялар билан ҳамкорликда инвестиция киритиш, фойда ёки зарарни адолатли тақсимлаш имконияти яратилмоқда. ‘Банк ва банклар фаолияти тўғриси’даги қонунда банкларга тўғридан тўғри савдо ёки ишлаб чиқариш фаолиятини амалга ошириши тақиқланган. Бу исломий молиялаш воситаларидан фойдаланишни чеклайди. Қонун лойиҳасида ушбу чекловларни ҳам бекор қилиш ва банкларга ушбу операцияларда иштирок этишга рухсат берилмоқда”, дея таъкидлади вазирлик вакили.
Санжар Бегзодов мамлакатда ислом молиясини ривожлантириш мақсадида солиқ қонунчилигига ҳам ўзгартиришлар киритилишини айтди.
“Ислом молияси учун қулай солиқ режими яратиш кўзда тутилмоқда. Хусусан, сукук ислом облигациялари каби қимматли қоғозларни фоиз даромадларидан озод қилиниши белгиланмоқда. Яъни бу йўналишда солиқ имтиёзлари берилади. Шу билан бирга, исломий молия тизимида омонатларга фоиз қўйиш ман этилгани инобатга олиниб, амалдаги қонунчиликка тегишли ўзгартиришлар киритилиши режалаштирилган. Жумладан, банклар томонидан мудораба фойда тақсимоти асосида омонат маҳсулотларини таклиф қилиш имкони яратилади. Яъни бунда банк омонатчининг маблағларини бошқариб, инвестиция натижасида келиб чиқадиган фойдани тақсимлаш имкониятига эга бўлади. Шу билан бирга, қонун лойиҳасида банкларда махсус кенгашлар ташкил этилиши ва улар исломий банклар пул операцияларини кузатиб бориши режалаштирилмоқда. Бу кенгашлар банк маҳсулотлари ва хизматларини ички аудитдан ўтказиб, шариатга мувофиқлиги бўйича хулоса беради”, деди мутахассис.
Мулоқотда маълум қилинишича, 2023 йилда дунёдаги исломий банкларнинг активлари 3,3 триллион долларни ташкил этиб, 2022 йилдагидан 11 фоизга ўсган. Прогнозларга кўра, 2025 йилга бориб мазкур активлар қиймати 3,7 триллион доллардан ошиши кутилмоқда.
“Ислом тараққиёт банки ҳисоб–китобларига кўра, Ўзбекистонда ислом молияси йўлга қўйилса, мамлакатга 10 миллиард долларга яқин инвестиция киритилиши кутилмоқда. Шунингдек, республикада 100 мингтадан ортиқ иш ўрни яратилиши мумкин”, дея маълум қилди Санжар Бегзодов.
“Ислом молияси — қадриятимиз”
Мулоқотда “Ҳасанбой” масжиди имом хатиби Ҳасанхон Яҳё Абдулмажид мавзу юзасидан фикр билдириб, соҳада қонунчиликдаги бўшлиқ тўлдирилиши барчага манфаатли бўлишини айтди.
“Аслида ислом молияси мусулмонлар учун янгилик эмас. Бу бизнинг қадриятимиз. Минг йилдан ортиқ даврда мусулмончилик ислом қонун-қоидалари билан кечирилган ҳаёт ва тажрибадан ўтган. Фақат бу замонавий кўринишда қайтадан тақдим этилмоқда. Одамлар биздан сўрайдиган асосий масалалар иккита: оилавий ва молиявий. Оддий молиявий муносабатларда ислом молиясига амал қиламиз. Фақат ташкилотлар ўртасида, қонунчилик асосидаги муомалада ислом молияси қонун-қоидаларига амал қилиш борасида муаммолар бор. Ҳозир хурсанд бўлаётганимиз мана шу муаммо ҳам ҳал этилиши айтилмоқда. Халққа ўз қадриятига мувофиқ ҳаракат қилиш имконияти яратилмоқда. Қатор жиҳатларини олиб қараганда ислом иқтисоди фойдадан бошқа нарса эмас. Одамларни кўнгил хотиржамлик билан молиявий муносабат қилиши эътиборга олиниши керак”, дейди у.
Мулоқотда ислом молияси тизими ХХ асрнинг 70 йилларида жадал ривожлана бошлагани айтилди. 2021 йилга келиб, жаҳон ислом молиявий бозори активларининг қиймати 4 триллион долларга етган. Таҳлилларга кўра, охирги йилларда мазкур тизимдаги активлар миқдори йилига 5,5 фоиздан ўсмоқда.
Изоҳ (0)