O‘zbekistonda islom moliyasi joriy etilishi natijasida qariyb 10 milliard dollarlik investitsiyalar jalb qilinishi, 100 mingdan ortiq yangi ish o‘rinlari yaratilishi mumkin. Bu haqda Toshkent shahrida o‘tkazilgan “Vatandosh” intellektual klubi muloqotida maʼlum qilindi, deya xabar berdi “Daryo” muxbiri.
“Vatandosh” intellektual klubining navbatdagi muhokamasi O‘zbekistonda islom moliyasini joriy etish istiqbollari to‘g‘risida bo‘ldi. Suhbat davomida soha mutaxassislari islomiy moliya tizimi qanday ishlashi va uning mamlakat aholisi uchun qay darajada muhimligi borasida fikr almashdi. Ishtirokchilarni qiziqtirgan savollarga javob berildi.
“Islom moliyasi—yaxlit tizim”
Muloqotda dastlab islom moliyasi bo‘yicha ekspert Alijon Ravshanov chiqish qildi. Mutaxassis o‘z so‘zida zamonaviy bank va islomiy moliya tizimining farqlari haqida gapirdi.
“Islom moliyasi — moliyaviy xizmatlarni islom dini shariatiga muvofiq tashkillashtirib, uni mijozlarga axloqiy qadriyatlar asosida yetkazishdir. Bu ham xuddi anʼanaviy moliya kabi yaxlit bir tizim. O‘zini maxsus meʼyorlari, huquqiy normalari va anʼanaviy moliyadan katta farqlari bor. Islom moliyasida birinchi maqsad shariatga muvofiqlik hisoblanadi”, dedi ekspert.
Alijon Ravshanov so‘zlariga ko‘ra, zamonaviy banklar pul mablag‘larini foiz evaziga jalb qiladi (omonat shaklida). Keyin mablag‘larni foiz asosida kredit qilib beradi va shundan foyda ko‘radi. Islom banklarida esa banklar foyda olish uchun sherikchilik yoki savdo qiladi.
“Anʼanaviy banklar foydasining asosiy qismi kreditdan keladi. Shuningdek, ularda lizing va boshqa xizmat turlari mavjud. Islom banklarida sherikchilikka asoslangan muzoraba va mushoraka, savdoga doir murobaha, ijara, salam, istisna kabi instrumentlar bor. Pulga munosabatga kelganda, anʼanaviy banklar pulni aktiv sifatida ishlatish, uni maʼlum haq evaziga sotish yoki ijaraga berish mumkin degan nazariyaga asoslanadi. Islom moliyasida esa pulga bunday munosabat bildirilmaydi. Balki pul ayirboshlash vositasi, qiymat o‘lchovi yoki boyligimizni jamg‘aradigan vosita deb qaraladi. Bunda puldan pul keladi degan qabilda ish olib borilmaydi”, dedi Alijon Ravshanov.
O‘z chiqishida huquqshunos Husayn Rajabov mazkur maʼlumotlarga qo‘shimcha qildi.
“Islom moliyasi faqat banklardan iborat emas. U barcha moliyaviy munosabatlarni o‘zida jamlaydi. Har birimizning kundalik hayotimizda to‘qnashadigan, tadbirkorlar, jismoniy shaxslar o‘rtasidagi moliyaviy, tijoriy, savdo, mehnat munosabatlarini qamrab oladi. Islomiy moliyada islom banklari 20 foiz ulushga ega. Sukuk va takaful ulushi 10 foizga teng. Tizimning asosiy qismi tadbirkorlik subyektlari, jismoniy va yuridik shaxslar o‘rtasidagi munosabatlarni qamrab oladi”, dedi huquqshunos.
“Islom moliyasi to‘g‘risida”gi qonun loyihasi haqida
Muloqot davomida Investitsiyalar, sanoat va savdo vazirligi boshqarma boshlig‘i o‘rinbosari Sanjar Begzodov chiqish qildi. Uning aytishicha, O‘zbekistonda islom moliyasi bo‘yicha qonun loyihasi ishlab chiqildi. Hozirda hujjatni vazirlik va idoralar faoliyatiga doir qismlari tahlil qilinmoqda.
“Qonun qabul qilinsa, qator qonun va boshqa hujjatlarga o‘zgartirish hamda qo‘shimchalar kiritiladi. Masalan, Fuqarolik kodeksining amaldagi tahririda mushoraka modeli asosida tijorat banklariga yuridik shaxslar bilan hamkorlik qilish imkoniyati cheklangan. Yangi qonun loyihasi bilan mazkur cheklovlar olib tashlanishi rejalashtirilgan. Banklarga kompaniyalar bilan hamkorlikda investitsiya kiritish, foyda yoki zararni adolatli taqsimlash imkoniyati yaratilmoqda. ‘Bank va banklar faoliyati to‘g‘risi’dagi qonunda banklarga to‘g‘ridan to‘g‘ri savdo yoki ishlab chiqarish faoliyatini amalga oshirishi taqiqlangan. Bu islomiy moliyalash vositalaridan foydalanishni cheklaydi. Qonun loyihasida ushbu cheklovlarni ham bekor qilish va banklarga ushbu operatsiyalarda ishtirok etishga ruxsat berilmoqda”, deya taʼkidladi vazirlik vakili.
Sanjar Begzodov mamlakatda islom moliyasini rivojlantirish maqsadida soliq qonunchiligiga ham o‘zgartirishlar kiritilishini aytdi.
“Islom moliyasi uchun qulay soliq rejimi yaratish ko‘zda tutilmoqda. Xususan, sukuk islom obligatsiyalari kabi qimmatli qog‘ozlarni foiz daromadlaridan ozod qilinishi belgilanmoqda. Yaʼni bu yo‘nalishda soliq imtiyozlari beriladi. Shu bilan birga, islomiy moliya tizimida omonatlarga foiz qo‘yish man etilgani inobatga olinib, amaldagi qonunchilikka tegishli o‘zgartirishlar kiritilishi rejalashtirilgan. Jumladan, banklar tomonidan mudoraba foyda taqsimoti asosida omonat mahsulotlarini taklif qilish imkoni yaratiladi. Yaʼni bunda bank omonatchining mablag‘larini boshqarib, investitsiya natijasida kelib chiqadigan foydani taqsimlash imkoniyatiga ega bo‘ladi. Shu bilan birga, qonun loyihasida banklarda maxsus kengashlar tashkil etilishi va ular islomiy banklar pul operatsiyalarini kuzatib borishi rejalashtirilmoqda. Bu kengashlar bank mahsulotlari va xizmatlarini ichki auditdan o‘tkazib, shariatga muvofiqligi bo‘yicha xulosa beradi”, dedi mutaxassis.
Muloqotda maʼlum qilinishicha, 2023-yilda dunyodagi islomiy banklarning aktivlari 3,3 trillion dollarni tashkil etib, 2022-yildagidan 11 foizga o‘sgan. Prognozlarga ko‘ra, 2025-yilga borib mazkur aktivlar qiymati 3,7 trillion dollardan oshishi kutilmoqda.
“Islom taraqqiyot banki hisob–kitoblariga ko‘ra, O‘zbekistonda islom moliyasi yo‘lga qo‘yilsa, mamlakatga 10 milliard dollarga yaqin investitsiya kiritilishi kutilmoqda. Shuningdek, respublikada 100 mingtadan ortiq ish o‘rni yaratilishi mumkin”, deya maʼlum qildi Sanjar Begzodov.
“Islom moliyasi — qadriyatimiz”
Muloqotda “Hasanboy” masjidi imom xatibi Hasanxon Yahyo Abdulmajid mavzu yuzasidan fikr bildirib, sohada qonunchilikdagi bo‘shliq to‘ldirilishi barchaga manfaatli bo‘lishini aytdi.
“Aslida islom moliyasi musulmonlar uchun yangilik emas. Bu bizning qadriyatimiz. Ming yildan ortiq davrda musulmonchilik islom qonun-qoidalari bilan kechirilgan hayot va tajribadan o‘tgan. Faqat bu zamonaviy ko‘rinishda qaytadan taqdim etilmoqda. Odamlar bizdan so‘raydigan asosiy masalalar ikkita: oilaviy va moliyaviy. Oddiy moliyaviy munosabatlarda islom moliyasiga amal qilamiz. Faqat tashkilotlar o‘rtasida, qonunchilik asosidagi muomalada islom moliyasi qonun-qoidalariga amal qilish borasida muammolar bor. Hozir xursand bo‘layotganimiz mana shu muammo ham hal etilishi aytilmoqda. Xalqqa o‘z qadriyatiga muvofiq harakat qilish imkoniyati yaratilmoqda. Qator jihatlarini olib qaraganda islom iqtisodi foydadan boshqa narsa emas. Odamlarni ko‘ngil xotirjamlik bilan moliyaviy munosabat qilishi eʼtiborga olinishi kerak”, deydi u.
Muloqotda islom moliyasi tizimi XX asrning 70-yillarida jadal rivojlana boshlagani aytildi. 2021-yilga kelib, jahon islom moliyaviy bozori aktivlarining qiymati 4 trillion dollarga yetgan. Tahlillarga ko‘ra, oxirgi yillarda mazkur tizimdagi aktivlar miqdori yiliga 5,5 foizdan o‘smoqda.
Izoh (0)