Марказий Осиё сурункали сув танқислигига яқинлашмоқда. Евросиё тараққиёт банкининг (EТБ) “Марказий Осиёда самарали ирригация ва сувни тежаш” тадқиқотида бу ҳақда маълумот берилди.
Ҳужжатга кўра, ўтган ёзда сув ресурслари танқислиги айниқса қишлоқ хўжалигига таъсир қилган.
“Иқтисодиётнинг ушбу тармоғи суғориладиган деҳқончиликка асосланган бўлиб, у сувни 80 фоизгача истеъмол қилади ва сувдан фойдаланиш самарадорлиги пастлиги билан ажралиб туради”, — дейилади ҳужжатда.
Минтақанинг ирригация инфратузилмаси ёши 50 йилдан ошиб кетган, суғориладиган ерларнинг 50 фоиздан ортиғи шўрланишга учраган, сувнинг 40 фоизи суғориш каналларида йўқолади.
Тадқиқот муаллифлари минтақа мамлакатларига суғориладиган ерларнинг потенциал ини сақлаб қолиш ва сувни тежаш бўйича 10 та амалий қадамни таклиф қилмоқдалар: тўрттаси минтақавий даражада ва олтитаси миллий сиёсат даражасида.
“Давлатлар, фермерлар ва кўп томонлама ривожланиш институтларининг ўзаро ҳамкорлигини талаб қиладиган ушбу чора-тадбирлар мажмуаси барқарор ривожланишни таъминлаш учун ҳар йили етарли миқдорда сувни тежаш имконини беради”, — таъкидлади экспертлар.
Ушбу чора-тадбирларни амалга оширишни долзарблиги “Амударё оқимининг қисқариши” билан оқланади. Аввало Марказий Осиёга бирлашган минтақавий ёндашув зарур.
1. Энг самарали ечимлардан бири Марказий Осиёнинг сув ва энергия бўйича халқаро консорсиумини ташкил этишдир. У энергия лойиҳалари билан бир қаторда ирригация лойиҳаларини амалга оширишга ҳам эътибор қаратиши мумкин. Унинг яратилиши кўп томонлама ривожланиш банклари ва минтақа давлатлари ўртасидаги ўзаро ҳамкорлик ва мулоқотни осонлаштиради.
2. Консорсиумлар алоҳида йирик инвестиция лойиҳаларини (йирик гидротехника иншоотларини) амалга ошириш учун ҳам тузилиши мумкин. Банк ҳамкорлиги ирригацияга инвестицияларни жалб қилиш муаммосини ҳал қилиши мумкин. Минтақада фаолият кўрсатаётган банклар мураккаб лойиҳаларни биргаликда амалга оширувчи, қўшимча молиявий ресурслар жалб этувчи ва комплекс лойиҳаларни самарали молиявий қўллаб-қувватловчи молиявий операторлар сифатида фаолият юритиши мумкин.
3. Замонавий суғориш техникасига ихтисослашган ҳудудий ишлаб чиқариш ва хизмат кўрсатиш кластерини ташкил этиш мақсадга мувофиқ.
4. Афғонистон билан ҳамкорликни мустаҳкамлашда Марказий Осиё давлатларининг позициясини мустаҳкамлаш долзарб кўринади. Марказий Осиёда сув ресурсларини бошқаришнинг амалдаги механизмларида, шу жумладан Оролни қутқариш халқаро жамғармаси ва трансчегаравий сув ресурслари соҳасида иштирок этувчи бошқа минтақавий ташкилотлар платформасида ҳамкорлик схемасини таклиф қилиш керак.
Сувни тежашга ўтиш молиявий ресурслар билан таъминланиши ва институционал ечимларни талаб қилиши керак.
5. Марказий Осиёда сув ва ирригация тизимларини ривожлантириш муҳим инвестицияларни, жумладан, давлат-хусусий шериклик (ДХШ) форматида жалб этишни талаб қилади. Ҳисоботда ДХШни қўллашнинг кўплаб ҳолатлари орқали ўрганилган жаҳон тажрибаси молиялаштиришнинг ушбу шакли самарали эканини кўрсатади. Бундай лойиҳаларни молиялаштиришда бюджет маблағлари билан бир қаторда банкларнинг молиявий ресурслари ҳам катта аҳамиятга эга.
6. Хўжаликдан ташқари каналларда ва фермер хўжаликларида сувдан фойдаланувчилар ассоциацияси (SFA) иштирокида сув ҳисобини тўғри ташкил этиш ниҳоятда муҳим. SFA’ларнинг ташкилий-ҳуқуқий мақомини мустаҳкамлаш сув ресурсларидан фойдаланиш бўйича SFA’ларнинг масъулияти ва мажбуриятларини оширади. Бу чора-тадбирлар кейинчалик фермер хўжаликларини пуллик сув таъминоти тизимига ўтиш имконини беради.
7. Тарифга инвестиция бадалларини босқичма-босқич киритиш сув хўжалиги бюджет ташкилотларига ирригация тизимларини қуриш, модернизация ва реконструкция қилишга инвестиция киритишга ёрдам беради.
8. Суғориладиган ерларнинг кенг шўрланишига қарши туриш учун ирригация ва дренаж тизимларини реконструкция қилиш орқали уларнинг мелиоратив ҳолатини яхшилаш мақсадга мувофиқдир. Масалан, хўжалик ичидаги каналларни сув ўтказгичларга айлантириш мумкин, мавжудларини эса далаларга сув етказиб бериш учун қувур тизими билан алмаштириш мумкин. Бу филтрлаш йўқотишларини уч-тўрт баравар камайтиради.
9. Сув соҳасига рақамли технологияларни универсал жорий этиш тавсия этилади. Бу сувни оқилона тақсимлаш, сувнинг тўғри ҳисобини таъминлаш ҳамда фермер хўжаликларини пуллик сув таъминоти тизимига ўтишни сезиларли даражада осонлаштиради. Рақамли сув ўлчаш технологияларини жорий этиш натижасида кутилаётган сув йўқотишларини тежаш йилига 12-15 фоизни ташкил қилади. Шунингдек, масофавий сунъий йўлдош диагностикасидан фойдаланган ҳолда суғориладиган ерларнинг мелиоратив ҳолати ва тупроқ шўрланиши устидан доимий мониторинг тизимини ташкил этиш мақсадга мувофиқдир.
10. Биргаликда суғориш, ерни лазер билан текислаш, экинларни етиштиришнинг замонавий технологияларидан фойдаланиш тавсия этилади. Юқори сифатли режа ер усти суғориш учун янги механизациялашган ва сувни тежовчи технологияларни жорий этиш имконини беради. Текисланган далада ҳосилдорлик сезиларли даражада ошади ва сувни тежаш йилига 20 дан 30 фоизгача бўлиши мумкин.
Изоҳ (0)