“Гладиатор”дан “Гуччи уйи”га қадар

Chinaкам киноманлар севиб томоша қилишдан чарчамайдиган “Гладиатор”, “Прометей”, “Марслик”, “Робин Гуд”, “Ганнибал” каби бетакрор фильмларни яратган Ридли Скотт 77 ёшида бир эмас, иккита катта кинони суратга олди. Иккиси ҳам кинотанқидчилар томонидан ижобий қабул қилинди, иккисида ҳам супер каст, яхшигина бюджет бор. Бугун шу иккисидан бири “Тhe Last Duel” фильми ҳақида тўхталамиз. Фильм Эрик Жагернинг шу номли романи асосида суратга олинган бўлиб, воқеалар XIV асрда бўлиб ўтган реал ҳодиса деб қаралади.

Ноябрь охирида премьера қилиниши кутилаётган Хоакин Феникс ижросидаги “Наполеон” фильми ҳақида эса премьерадан кейин тўхталиб, у ҳақида ҳам тақриз ёзамиз, деган умиддамиз. Энди сюжетга юзлансак.

Сюжет

Рицар Жан де Карруж Париждан уйига қайтгач хотини Маргаритдан биладики, у Париждалигида собиқ дўсти ва сафдоши, ҳозирги кунда эса энг асосий душманига айланган рицар Жак Ле Гри унинг хотинини зўрлаган. Лекин бу гапга кўпчилик ишонмайди ва Жан де Карруж адолатни қарор топтириш мақсадида Франция қиролига мурожаат қилади.

Қирол эса ҳақиқатни фақатгина дуэлда ҳал қилиш мумкинлиги ҳақида ва агар, айбловчи томон жангда ютқазса, унинг хотини туҳмат қилганликда айбланиб гулханда ёндирилиши борасида қарор чиқаради. 

Томошабин сюжетни изоҳидан фильмга спойлердай қабул қилиши мумкин, лекин асосий интрига барибир фильм сўнггига қолдирилганлигини билиб қўйиши лозим. Фильм сўнггида томошабинни энг ажойиб, эпик жанг саҳнаси кутиб турибди. Афтидан, Ридли Скотт Робин Гуд ва Гладиатордаги жанг услубларини соғинганми, кинода икки фильмдаги жанг услуби аралашмасини кўришимиз мумкин. Умуман олганда 2,5 соатлик фильм мана шу воқеа учун кўплик қилиши мумкиндек, лекин, томошабинга таклиф қилинаётган формат ноодатийлиги билан диққатни тортиши табиий. Ва яна бир нарса: кино бетакрор бўлиши учун сюжет мукаммал бўлиши керак, деган стреотиплар аллақачон эскирган. Тузук-қуруқ сюжетсиз одамлар қалбидан жой олган кинолар бор. Воқеага қайтамиз.

Воқеалар учта сюжет линиялари орқали тасвирланади:

• Хотини зўрланганини эшитган ва бу юкни кўтариб юришни истамаган қўрс, қўпол лекин ўта ғурурли ва мард рицарнинг ҳақиқати
• Зўрланишда айбланаётган қудратли иттифоқдошларга эгалиги ва анча саводли эканлиги билан мақтана оладиган рицарни ҳақиқати
• Ҳақиқатни юзага чиқишини аввалига шунчаки истаган кейинчалик эса ҳақиқатсиз уни ўзи ҳам йўқ бўлиши мумкинлигини тушуниб етган қўрқувдаги аёлнинг ҳақиқати

Битта воқеа учала қаҳрамоннинг ракурсидан томошабинга етказилади. Акира Куросаванинг “Расёмон” фильми ҳам худди шундай форматда суратга олинган бўлиб, айнан шу сабаб туфайли ҳам томошабинда озгина норози кайфият уйғониши мумкин. Яна бир камчилик сифатида, битта воқеани уч хил ракурсда деярли бир хил тасвирлангани ва бу фильмни сунъий тарзда чўзилишига олиб келинганлигини айтаётганлар ҳам бўлди.

Аммо, фильмни диққат билан кузатган киноман сезадики, бу бир-бирига жудаям ўхшаш версияларда сезиларли фарқ бор. Диалоглардаги оддий сўзларни бошқача талқин қилиниши орқали хам режиссёр томошабинга — инсонларнинг ҳақиқатлари ҳам худди бармоқ излари каби бир-биридан фарқ қилишига шаъма қилгандек. Худди битта сўзни икки хил оҳангда айтилиши уни эшитган одамга икки хил маънода етиб боришидек гап бу.

“Метоо”

Масалан, тасаввур қилинг, тушингизга Хизр кирди. Тушингизга Хизр кирганини эса бир яқин танишингизга тўлиб-тошиб гапириб бердингиз, шеригингиз бунга ишонмайди — бу борада унда сизга ишонмаслигининг ўзига яраша ҳақиқати бор, чунки сиз унга ҳеч қанақасига исботлаб беролмайсиз, тушингизга олиб кириб, мана, ошна, мана бу киши Хизр бобо, бўлади дея олмаймиз, албатта. Аммо иккинчи тарафдан, сизнинг ҳам ўз ҳақиқатингиз бор — сиз чиндан ҳам кўргансиз ва бировга буни исботлашга уринишингиз шарт ҳам эмас. Кинода айнан шунга ўхшаш ҳолат бош планга чиқади. Қаҳрамонлар ўзлари турган тарафдан туриб, бу тўғри, бу нотўғри, деб хулоса қилишади.

Фильмнинг асосий хулосаларидан бири ҳам айрим эътирозларга сабаб бўлди, яъни ижодкорлар “метоо” ҳаракатини қўллашга урингандек гўё. “Метоо” жинсий тажовузга қарши ҳаракат бўлиб “мен сен биланман, жим юрма, бошингдан ўтган бўлса айт, ҳамма билсин бу муаммони” деган маънони беради.

Ҳаракат продюсер Вайнштейнни шов-шувли суд жараёнидан кейин трендга чиқди. Ўрта асрларда аёл ва эркак ҳуқуқлари борасида гап-сўз бўлиши мумкин эмаслигини инобатга олиб бу эътирозга қўшилиш мумкин, яъни режиссёр бу нарсани бўрттирмасдан, борича, ҳаётий қилиб кўрсатиши мумкин эди. Бир томондан хўш, нимаси ёмон, озгина бўрттирибди, лекин бу фильмда сюжетни ўзгартириб юбориш лаёқатига эга деталмас, балки фойдалироқ ҳамдир ёки бўлмаса бунга алоҳида эътибор қилиш шарт эмасдек, муҳими ўша даврда бу деярли эътиборга молик ҳодиса сифатида қаралмаган, аёл адолатни излаши эса ҳозирги кундаги трендлар фонида фильмни пропаганда билан шуғуллангандек кўрсатган. “Оскар” ютишни истагандир балки ижодкорлар, ёмон жойи йўқ.

Ҳақиқатнинг уч хил кўриниши

Режиссёр бир конфликт тарихини ажойиб талқинда очиб берган. Жараёнда иштирок этган уч қаҳрамон ҳақиқати билан уни кузатиш давомида сени асл ҳақиқатга бўлган фикринг ўзгариб бораверади. Аслида кимнинг ҳақиқати чин ҳақиқат? Бу хулосани томошабинга қолдирган ижодкорлар. Шундай экан, ўзингиз кўринг ва фикр қилинг, ким аслида ҳақ ёки ноҳақ — сизнинг олдингизда қизиқарли конфликт ва унинг эпик якунига эга тарихий драма турибди. Актёрлар ижроси ўзи алоҳида мавзу, амин бўлиб айта оламан, бўлажак “Оскар”га “энг яхши актёр ва актриса” номзодларини шу фильмдан топа оласиз.

Жасур ва ғурурли рицар аслида ўз хотинининг номуси учун эмас ўзининг ғурури, биринчи рақамли душмани бу ишни қилгани учунгина иснод ва ўч олиш мақсадида уни дуэлга чақирди. У ўз хотинини севиши унинг душманидан ўч олишга бўлган хоҳишидан кўра анча пастроқ, шунчаки бу ҳақиқатни тан олишни истамаяпти у. Унинг ҳақиқати аслида шу.

Табиатан қизларга нозикроқ, ташқи кўриниши билан ҳам анча-мунча аёлларни ром этиб келган бошқа бир рицар эса ўз ҳисларини бошқара олмай севган аёли ёнида ўзини тутиб тура олмади. Аслида аёлнинг ҳам унда кўнгли бор эди, шунчаки эри борлиги учун бу ҳисларини яширяпти. Мана айбланувчи рицарнинг ҳақиқати.

Аёлнинг ҳақиқати эса тахминан шундай жаранглаган: “Мени зўрлашди, мен бу нарсани умримнинг охиригача ичимда сақлаб юра олмайман, буни ҳаммага айтаман. Майли номим ёмонга чиқар, майли менгача бу ишни ҳеч ким қилмагандир, лекин мен адолат қарор топишини истайман. Мен шунчаки адолатни истайман…”