Шахматни ҳаёт намунаси деб бежиз айтишмаган. Шахмат бўйича Жаҳон чемпиони унвони учун курашмасангиз ҳам гроссмейстер Мария Фоминих тажрибасидан баҳраманд бўлинг.
Қарор қабул қилишни ўрганинг
Шахмат ўз хатти-ҳаракатлари учун масъулиятни ўз зиммасига олишга, хато ва мағлубиятлардан қўрқмасликка ўргатади.
Бой берилган ўйиндан сўнг доимо ташқи сабабни топмоқчи бўласиз: етарлича ухламагансиз, бошингиз оғрияпти, кимдир кайфиятингизни бузди. Лекин ич-ичингиздан яхши биласизки, натижа фақат ўзингизга боғлиқ эди.
Ўйин давом этадиган 30, 60, 100 та ҳаракатнинг ҳар бирида ўзингиз қарор чиқарасиз. Шахмат — қарор қабул қилишни машқ қилиш учун яхши симулятор ҳисобланади.
Хатоларни таҳлил қилинг ва доимо ўз устингизда ишланг
Қарор қабул қилишдан ва кўп хато қилишдан қўрқмайсизми? Ажойиб, унда ҳар сафар бир хил эмас, балки янги хатолар қилиш, улардан тўғри хулоса чиқариш муҳимдир.
Профессионаллар ҳар бир (!) турнир ўйинини таҳлил қилади. Бу муҳим одат болаликдан шаклланади. Авваллари ўйин тугаганидан сўнг, рақиблар таҳлил қилиш учун махсус хонага боришган, таҳлил давомида фикр алмашишган – бу бебаҳо тажриба. Хатоларни таҳлил қилмасдан олдинга ўтиш мумкин эмас.
Вақтни оқилона режалаштиринг
Янги бошловчилар ҳар доим ёки шошқалоқ (буларни меҳр билан “пулемётчилар” деб аташади) ёки улар жуда узоқ ўйлашади. Биз одатда ноаниқлик, концентрациянинг ёмонлиги ва оддий билим етишмаслигидан секинлашамиз.
Бундан ташқари, тажрибасиз шахматчилар бир хил ритмда ўйнашади — бу жуда катта хато. Оқибатлари ҳақида ўйламай туриб, ҳаракат қилиш аҳмоқликдир. Шу билан бирга, ҳар бир ҳаракатда 5 дақиқа ўйласангиз, бир соат ичида, масалан, 12 та ҳаракатни амалга оширишга вақт топасиз. Баъзан ўйинда жуда тез ғалаба қозониш мумкин, кўпинча кучсиз рақибга қарши ўйинда шундай бўлади. Мисол учун, Магнус Карлсен Билл Гейтсни бир неча сония ичида — тўққизта ҳаракат билан мағлуб этган. Аммо узоқ жангга мослашган маъқул.
Ўйин бошланишидан аввал тайёр ҳаракатлар захираси бўлиши керак. Бу биринчи ҳаракатларни тезда амалга ошириш имконини беради.
Ҳаётда ҳам шундай: агар муҳим дақиқада тезлик билан ҳаракат қилмоқчи бўлсангиз, унга тайёрланинг. Бирор нарса ўзгарганда, режаларни қайта кўриб чиқиш ва тузатиш учун танаффус қилинг.
Ўзингизга тўғри саволларни беринг
Кўриниб турибдики: кучли ўйнаш учун ўйлаш керак. Фақат нима ҳақида? Фикрларимиз ўзимизга берган саволлар сифатига боғлиқ, деб айтиш мумкин. Шахматда иккита глобал савол бор, уларга ўйиннинг ҳар бир дақиқасида жавоб бериш керак:
- Рақиб нимани хоҳлайди?
- Мен нима истайман?
Фикрлаш сифати устида ишлаш керак. Бунинг учун ҳар бир ҳаракатдан кейин биринчи навбатда ўйлашни ўрганиш керак – нега рақиб бундай ўйнади?
Ҳаётда ҳам уларни олдиндан кўришга ҳаракат қилсангиз ва манфаатларингиз ҳақида ўйласангиз, муаммолар сони ҳам сезиларли даражада камаяди.
Реал мақсадлар қўйинг ва сабр қилишни ўрганинг
Шахмат ўйини истаклар марафони эмас. Шунинг учун бизга позиция талабларидан келиб чиқадиган аниқ ғоялар керак.
Сизнинг кайфиятингизга эмас, балки позицияни баҳолашга таяниш лозим, буни ўрганиш узоқ вақт талаб этади. Баъзи позицияларда мот учун ўйнаш март ойида олма дарахтини силкитиш билан бир хил, чунки олма хоҳлайсиз,аммо у ҳали йўқ. Ҳар бир инсон чиройли комбинацияни яратишни орзу қилади, аммо бунинг учун позиция ҳам “пишиши” керак.
Ўйин давомида ғоялар ҳиссий эмас, балки оқилона бўлиши керак — улар бизни бошқаради. Ҳиссий ғоялар ҳаётдаги каби йўналиш бермайди, вазиятга боғлиқ ҳам бўлмайди.
Ҳар доим энг яхши вариантни қидиринг
Математик жиҳатдан, шахматда ҳаракатлар танлови жуда кенг. Учта ҳаракатдан сўнг 9 миллиондан ортиқ мумкин бўлган позициялар мавжуд. Аммо шахматчилар бор эътиборларини оқилона ҳаракатларни топишга қаратади.
Мақсадсиз ҳаракатлар ўйин давомида қилишингиз мумкин бўлган энг ёмон хатодир.
Агар позицияда танлов мавжуд бўлса (фақат битта ҳаракат бўлса ҳам), унда учта истиқболли ҳаракатни белгилаш тавсия этилади, кейин уларни батафсил ўрганиб чиқиб, энг яхшисини танланг. Ҳаётда ҳам шундай: қарор қабул қилишдан олдин вариантларни кўриб чиқиш керак.
Вазиятни доим баҳоланг
Grossмейстерни ҳаваскордан ажратиб турадиган нарса — бу позицияни баҳолаш қобилияти ва одатидир. Ўйинчи доимо қарор қилади: нимани сақлаш муҳим ва нимани қурбон қилиш мумкин?
Умуман олганда, шахматда ҳам ҳамма нарса ҳаётдаги каби: ҳар бир вазиятда устуворликларни аниқлаш қобилияти муҳим.
Тахтага қарамай ўйнанг
Шахматчилар бир неча юриш олдиндаги вазиятни хаёлларида ҳисоблаб чиқишлари ростми? Бу маҳорат болаликдан яхши ривожланган бўлиши керак. Миянгиздаги ўзгаришларни ҳисоблаш шахмат сизга ўргатган энг яхши нарсадир.
Бир позиция ҳақида ўйлаганимизда тахтадаги бўлаклар қандай қилиб бошқа жойларга ўтишини ёки тахтани бутунлай тарк этишини тасаввур қилишга мажбур бўламиз.
Доскасиз ўйнаш қобилияти аста-секин ўз-ўзидан пайдо бўлади, аммо баъзилари мақсадли равишда муаммоларни ҳал қилишни ва кўр-кўрона ўйнашни ўрганадилар.
Шахматдан узоқ бўлган одамлар, одатда, гроссмейстер қандай қилиб ўйинни (ва ҳатто бир вақтнинг ўзида бир нечта ўйинларни) тахтага қарамасдан ўйнашига ҳайрон бўлишади. Аслида шахматчиларнинг омади бор – ҳаракат натижасини хаёлида кўра олади. Ва бу керакли, юқори сифатли натижага эришиш учун жуда муҳим кўникмадир.
Изоҳ (0)