Ўзбекистонда 2017 йилда талабалар сони 250 минг нафар бўлган. Бугунги кунда эса улар сони қарийб бир миллион нафар. Бу ҳақда Олий таълим, фан ва инновациялар вазирининг биринчи ўринбосари Комилжон Каримов “Дарё” нашрига берган интервьюсида айтди. Вазирлик расмийси билан суҳбат давомида қайтадан тузилган янги вазирлик, кўпайиб бораётган ОТМлар ва талабалар, 6 йиллик муҳим ўзгаришлар ҳақида ҳам сўз борди.
Комилжон ака, суҳбатимизни янги тузилган вазирлик номи ва вазифаларидан бошласак. У нега айнан Олий таълим, фан ва инновациялар вазирлиги деб номланди? Янги вазирлик ваколат ва функцияларининг аввалгисидан қандай фарқлари бор?
Янги ташкил этилган вазирликка бир нечта вазирлик ва идоралар қўшиб юборилди. Менимча, бу жуда муҳим қадам. Дунё тажрибасида ҳам кўриш мумкинки, таълим билан фанни ажратиб бўлмайди. Улар бир-бирига жуда яқин соҳалардир. Шуни инобатга олиб, мазкур қарорга келинди. Янги вазирликка Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги ва Инновацион ривожланиш вазирлиги бирлаштирилди. Бундан ташқари, бошқа бир қатор идораларнинг функциялари ҳам вазирлик таркибига киритилди.
Мисол учун, Таълим сифатини назорат қилиш давлат инспекцияси бор эди, унинг фаолияти тугатилиб, функциялари олий таълим муассасаларига тегишли функциялари айнан бизнинг вазирликка ўтди. Давлат тест марказининг номи ўзгариб, Билимлар ва малакаларни баҳолаш агентлигига айлантирилди ва бевосита у ҳам бизнинг вазирлигимиз таркибига қўшилди. Бундан ташқари, Олий аттестация комиссияси ҳам вазирлигимиз таркибига ўтказилди. Бир-бирига яқин ва бир-бирини тўлдирадиган функциялар бир жойда жам бўлди.
Ўзбекистонда ўтган 6 йил ичида ОТМлар сони кескин кўпайди. Уларга қабуллар ҳажми ҳам 3,5 бараварга ортди. Бу қадар тез ўсиш таълим сифати ва қамров масаласида муаммолар келтириб чиқармаяптими?
Қамров муҳим масала. 2017 йилда республикада бор-йўғи 77 та ОТМ бўлган. Бугунги кунга келиб, расмий лицензияга эга бўлган ОТМлар сони 209 тага етди. Шундан 65 таси нодавлат, 30 таси хорижий ОТМлар филиаллари ҳисобланади. Ҳозирда жами талабалар сони бир миллион нафардан ошди. 2017 йилда бу сон 250 минг нафар бўлган. Бу тўрт баравар кўп ўсиш дегани. Албатта, бу жуда катта қамров бўлгани боис, давлат томонидан инвестициялар талаб этади.
Бир миллион нафар талабалар ичида ижтимоий ҳимояга муҳтож бўлганларига ҳам эътибор ортган. Биринчи ўринда ногиронлиги бўлган, чин етим талабалар, кам таъминланган оила фарзандлари учун олий таълим олишга имконият яратилмоқда. Мисол учун, ногиронлиги бўлган талабалар учун умумий квотадан 2 фоиз ўринлар ажратилмоқда. ОТМларга киришда уларга алоҳида танлов амалга ошириляпти. Чин етимлар ҳам давлат ҳисобидан ўқитиляпти. Бу йил минг нафарга яқин чин етим талабалар ўқишга қабул қилинди ва улар тўлиқ давлат ҳисобидан ўқитилмоқда.
Хотин-қизларга, айниқса, уларнинг кам таъминланганларига икки мингта квота ажратилган. Шунингдек, беш йил стажга эга бўлган 500 нафар хотин-қизларга ҳам квоталар берилмоқда.
Ўзбекистонда охирги олти йил ичида 65 та хусусий ОТМлар очилди. Уларни таълим сифати ҳам давлат томонидан назорат қилинадими? Хусусий ва давлат ОТМлари ўртасидаги рақобат қандай самаралар бериши мумкин?
Ўзбекистонда 2017 йилда деярли бирорта хусусий ОТМ мавжуд бўлмаган. 6 йил ичида 65 та нодавлат ОТМлари очилди. Улар янгича ёндашув асосида ўз фаолиятларини олиб боряпти. Бу ерда рақобат муҳити пайдо бўлмоқда. Бу албатта вақт ўтиб, олий таълим сифатини оширишга ҳисса қўшади. Кўплаб давлатларда рақобат орқали таълим сифатини оширишга эришилган.
Бундан ташқари, янги ташкил этилган вазирликнинг муҳим функцияларидан бири бевосита таълим сифатини таъминлашдан иборат. Биз биринчи ўринда халқаро тажрибадан келиб чиқиб фаолиятимизни амалга оширяпмиз. Ҳар беш йилда ОТМлар аккредитациядан ўтказилади. Бу ҳам таълим сифатини таъминлашда муҳим.
Хусусий ва давлат ОТМлари таълим дастурлари бир хил эмас. Охирги пайтларда биз давлат ОТМларига бошқарув, академик, молиявий мустақиллик беряпмиз. Академик мустақиллик таълимнинг ўқув дастурлари ва мазмунига қаратилади. Барчаси бир хил бўлиши нотўғри. Бутун дунёда ОТМлар мустақил.
Президент ҳам, аввалги олий таълим вазири ҳам ўқитувчилар ойлик-маошларини камида 1000 долларга етказамиз, деб кўп такрорлаган. Бугун ўқитувчиларнинг ўртача ойлик-маоши қанча? Айтилган 1000 долларга етказилдими?
Таълим сифатини ошириш ва коррупцияга қарши курашишда ўқитувчиларни моддий рағбатлантириш муҳим аҳамиятга эга. 2017 йил билан таққослайдиган бўлсак, ўтган беш йил ичида барча тоифадаги ўқитувчиларимизнинг ойлик-маошлари 4 баравар оширилди. Бугунги кунда ОТМларда ўқитувчиларнинг ўртача ойликлари 10 миллион сўмдан анча ошган. Айнан профессор-ўқитувчилар ва раҳбар кадрлар тўғрисида гапирсак, уларнинг ойлиги ҳозир минг доллардан ҳам юқори. Бу албатта, ижобий ҳол. Чунки бу орқали тизимдаги юқори малакали кадрларни сақлаб қолиш ва жалб қилишга имконият яратилади. ҳаракат қилса, ойлиги албатта минг доллардан ошади. Айтиш керакки, бугун давлат ОТМларида илмий унвонга эга профессор-ўқитувчилар умумий ўқитувчиларнинг 37 фоизидан ортиқроқ.
Олий ўқув юртларига ўқишга кирган вилоятлик талабалар турар жой муаммоси билан тўқнаш келади. Тизимда барча талабани ётоқхона билан таъминлаш имконияти йўқ ва улардан айримлари ижарада туришга мажбур. Бугун турар жой масаласи қандай ҳал қилинмоқда?
Бу бўйича алоҳида дастурларимиз бор. Бу йилнинг ўзида республикада 27 та янги талабалар турар жойлари фойдаланишга топширилди ва 18 минг нафардан ортиқ талабалар янги турар жой билан таъминланди. Ётоқхоналар қурилишида фақатгина давлат бюджети маблағлари ҳисобига эмас, бюджетдан ташқари маблағлар ҳам жалб этиляпти. Қолаверса, давлат хусусий шерикчилик бўйича ҳам қурилишлар бўлмоқда. Албатта, талабаларни турар жой билан таъминлаш бизнинг устувор йўналишларимиздан бири. Талабаларнинг 60 фоизига улар томонидан тўланадиган ойлик ижара тўловининг 50 фоизи давлат бюджети ҳисобидан қоплаб бериш тартиби жорий этилган. Масалан, 2022 йилда бунинг учун тизимимиздаги олийгоҳларнинг 51 мингдан ортиқ талабасига 88 миллиард сўм маблағ ажратилди.
Исломбек Умаралиев суҳбатлашди
Изоҳ (1)
Хусусий университетлар кўпайяпти деб хурсанд бўлаверасизларку лекин улардаги таълим сифатини, талабаларнинг билим олишини хеч ким назорат қилмаяпти. Бари давлат отм ларидан йиқилганлар, хаттоки 30 балл хам тўплолмаганлар киряпти. Пулинг бўлса ўқиб битириб диплом оласан, дарсга келишинг, ўқишинг, бирор нарсани ўрганишинг шарт эмас. Таълимда сифатни ошириш учун коррупция билан курашяпмиз. Лекин хусусий отмлар ўзлари қонуний коррупция. Миясида хеч вақо йўқ одамни пулини олиб, битиргизиб қўлига диплом бериб чиқариб юборса хам хеч ким хеч нарса демайди. Давлат ташкилотлари келиб талабаларини билимини текширмайди, тестдан ўтказмайди. Хусусий отмнинг рахбари агар 500 доллар берган талаба сессия имтихонларидан озод қилинади деса хам буни қонунга қарши жойи йўқ. Давлат уларни ишига аралашолмайди. Улар айти технологиялар, тиббиёт, молия, чет тиллари каби престижний сохаларни очиб катта контракт пулларини олиб ётибди. Қисқаси таълим ғирт бизнес бшлиб кетди