1867 йил 18 октябрда, яъни 155 йил олдин Россиянинг Америкадаги маъмурий маркази Новоархангелск шаҳрида (Аляска сотилгандан сўнг, шаҳар Ситка деб ўзгартирилди) Аляска расмий равишда Россия эгалигидан АҚШга ўтказилди. Шу тариқа Россия империясининг хориждаги ягона мустамлакасининг 126 йиллик тарихи якунланди.
Аммо бу тарих ва биз географиядан бошлаймиз. Алеут тилидан таржима қилинган «Аляска» сўзи «Буюк ер» деган маънони англатади. Кенг ҳудуд майдони нафақат материкни, балки Американинг шимоли-ғарбий қисмига яқин жойлашган Тинч океанининг кўплаб оролларини ҳам ўз ичига олади.
Аляска — бу тоғлар, вулқонлар, абадий музликлар, ботқоқликлар ва кўллар мамлакати, айтмоқчи, улар уч миллиондан ошади! Аляскада АҚШнинг энг баланд чўққиси — Мак-Кинли тоғи (6193 м) мавжуд.
Аляска — қаттиқ арктик ва субарктик иқлими бўлган мамлакат, қишда совуқ -50 даражадан ошади. Бироқ Тинч океани бу қаҳратонни юмшатади, Аляска оқимидан намлик ва иссиқликни олиб келади. Шунинг учун оролларда ва океан яқинида қиш унчалик совуқ эмас, лекин деярли ҳар куни ёмғир ёғади.
Маҳаллий сувларда ҳар доим тижорат балиқлари кўп бўлган: лосос, селд, треска. Денгиз ҳайвонларининг улкан тўдалари — моржлар, тюленлар, денгиз шерлари ва мушукларини ҳали ҳам кимсасиз оролларда кўриш мумкин. Аммо денгиз оттерлари жуда кам қолган. Бу ҳайвонларнинг жуда қимматбаҳо мўйнаси туфайли бу ерга XVIII асрда Россиядан, кейин эса Америка ва Англиядан овчилар келаверган.
Русларнинг Америкадаги кашфиёти
1725 йилда Россия императори Буюк Пётр даниялик Витус Ёнасен Берингга ўзининг улкан давлатининг Тинч океани чегараларини, тажрибали навигаторни ўрганишни буюрди. Бу ном Россия Узоқ Шарқининг афсонасига айланди.
Суверен Сибирнинг шимоли-шарқий қирғоқларини ўрганиш, тавсифлаш ва харитага белгилаш вазифаси қўйилди. Бундан ташқари, Осиё ва Америка ўртасида бўғоз бор ёки йўқлигини аниқлаш, шунингдек, денгиз қитъасига чиқиш керак эди. 1728 йилда Беринг ўз ёрдамчилари Мартин Шпанберг ва Алексей Чириков билан Чукоткадан ўтиб, сув бўйлаб кетди. Унинг «Муқаддас Архангел Габриэль» экспедицион кемаси унчалик узоқ бўлмаса ҳам, Тинч океанидан Шимолий Муз океанига чиқди. Бу энг катта ютуқ эди. Бироқ ўша пайтда Америка денгизчиларга рухсат бермади. Деярли ярим аср ўтгач, Габриэль экипажи томонидан очилган бўғоз буюк инглиз навигатори Жеймс Кукнинг шарофати билан Беринг бўғози деб номланди.
Бу вақтга келиб Беринг ҳам, унинг содиқ шериклари ҳам, янги рус ҳудудларини ўзлаштирган кўплаб номаълум саёҳатчилар, савдогарлар, денгиз ҳайвонлари овчилари ҳам вафот этдилар.
Бироқ «даниялик рус» яна бир муҳим кашфиётга эришди ва шунга қарамай, 1741 йилда ўзининг «Авлиё Пётр» пакетли қайиғида Аляскага етиб борди. Россияда олтита император ўзгарди ва Витус Беринг ҳали ҳам мисли кўрилмаган илмий экспедицияга раҳбарлик қиларди, охирги йилларида у ва иккинчи Санкт-Пол пакетли кемаси капитани Алексей Чириков Америка қитъасини қидириб, Тинч океанини кесиб ўтди. Ва улар Буюк Пётр томонидан айтилган мақсадга эришдилар. Ўша йили Витус Беринг Тинч океанидаги одам яшамайдиган ороллардан бирида дам олди.
Аляска қандай ўрганилган
Янги оролларга балиқчилар келишди. Уларни денгиз жониворлари ўзига жалб қилди, уларнинг кўзларида денгиз оттерининг мўйнаси порлаб турарди, албатта, барчаси жуда қиммат! Қўмондон ороллари, Алеуц, Кодиак, Александр архипелаги — бу Россиянинг Аляскага кириш босқичлари.
Кичик қайиқларда умидсиз одамлар океан тўлқинлари бўйлаб сузишди, оролларда балиқ овлаш пунктларини барпо этишди, тажовузкор маҳаллий аҳолига қарши курашдилар, фойда олиш учун маҳаллий аҳолини ва ўзларининг савдогар рақибларини аямадилар. Жасур ва шафқатсиз озод одамлар даври — Аляска ривожланишининг биринчи ўн йилликларини шундай деб аташ мумкин.
Ишнинг энг қобилиятли ва ғайратли ташкилотчисининг майдонга тушиш вақти келди. У савдогар Григорий Шелехов эди. Курск вилояти, Рйлск шаҳрида туғилган, у Тинч океанининг ҳақиқий хўжайини бўлди — у оролларда аҳоли пунктларини қурди, балиқчилар отрядлари билан жойлашди, маҳаллий қабилаларни бўйсундирди. Шелехов ва унинг биринчи ёрдамчиси, «Аляска лорди» Александр Баранов, Россия XVIII-ХИХ асрларда узоқдаги мустамлакаларнинг ривожланишига қарздор эди.
Шелехов ва Барановнинг саъй-ҳаракатлари туфайли Тинч океанидаги энг йирик лойиҳа Рус—Америка компанияси яратилмоқда. Император Пол Биринчи уни ташкил этиш тўғрисидаги фармонни имзолади. «Компаниялар» мустамлака ерларида тижорат фаолиятини амалга ошириш ҳуқуқига эга бўлдилар. Шунингдек, янги ҳудудларни ўзлаштириш, қалъалар ва аҳоли пунктлари, кемасозлик ва омборхоналар, уйлар ва черковлар қуриш. Ўша пайтда компаниянинг рентабеллиги йилига 700 дан 1000 фоизгача эди.
Денгиз оттер мўйналарининг нархи ошди, бозорлар кенгайди, Россия—Америка компаниясининг кемалари Тинч океанида сузди, савдогарлар иссиқ Гаваи билан фойдали савдони йўлга қўйишди, Аляскага сабзавот, мевалар, қимматбаҳо ёғоч, шакар, қаҳва, ром олиб келишди. Тропик оролларда рус аҳоли пунктларини яратиш режалаштирилган эди ва бу орзулар деярли амалга ошди. Аммо расмий Санкт-Петербург Гаваи оролларини ўз ҳудуди сифатида тан олишга журъат эта олмади.
Россия Америкасининг юксалиши
Ва Алясканинг Ситха оролида йирик шаҳар — Россия Америкасининг пойтахти Новоархангелск ўсиб, гуллаб-яшнади. Ҳукмдор саройи, театр ишлади, епископ уйи бўлган собор, расадхона, музей, кутубхона, денгиз мактаби, иккита касалхона, дорихона, бир нечта мактаблар, маънавият мажмуаси, меҳмонхона, порт иншоотлари, бир нечта саноат корхоналари, дўконлар ва омборлар қад ростлади. Новоархангелскдаги уйлар тош пойдеворга қурилган, томлари темирдан қилинган. Imperiya марказидаги ҳеч бир вилоят пойтахти бундай тўплам билан мақтана олмайди.
XIX асрнинг биринчи чорагида Россия—Америка компанияси Тинч океани минтақасида катта таъсирга эга бўлди. 1808 йилда Барановнинг ҳамкасби Иван Кусков граф Румянцев (ҳозирги Бодега кўрфази) шарафига Калифорния кўрфазига «Россияга тегишли ер» ёзуви бўлган металл тахтани ўрнатди. Тўрт йил ўтгач, у Калифорниядаги Румянцев портини, 1812 йилда эса Росс қалъасини қурди. Унинг ҳамроҳлари Сан-Францискодан 80 километр шимолда жойлашдилар. Ҳиндулар қабилаларни Россга қўшни испанларнинг шафқатсизлигидан ҳимоя қилиш умидида бу ерни русларга топширди. Калифорниядаги Россия—Америка компаниясининг ушбу ҳудуди Аляскани озиқ-овқат билан таъминлади.
Шундай қилиб, Россия Америкасида денгиз ҳайвонлари овланди, халқаро савдо ривожланди, аҳоли пунктлари ташкил этилди, маҳаллий аҳоли учун черковлар, мактаблар, кемасозлик заводлари ва касалхоналар қурилди, янги денгиз кемалари захираларни тарк этди. Ва 1853 йилда Тинч океанида биринчи Новоархангелскда «Океан» буғ кемаси ишга туширилди ва унинг бир қисми ҳам импорт қилинмади: ҳамма нарса, шу жумладан, буғ двигатели ҳам маҳаллий ишлаб чиқарилган.
Рус православ черкови Аляскада миссионерлик фаолиятини бошлади. Эҳтимол, руҳонийларнинг энг кўзга кўринган вакили Валаам роҳиби, Рязань шаҳрида туғилган ва бўлажак авлиё ота Ҳерман эди. XIX асрнинг ўрталарига келиб, Алясканинг аксарият аҳолиси чўқинтирилди.
Шу муносабат билан бизнинг давримизда Аляскадаги алеутлар ва ҳиндларнинг аксарияти православлардир. Руҳонийлар нафақат маҳаллий аҳолини чўқинтирдилар, балки уларга ўқиш ва ёзишни ҳам ўргатишди. Бу иш кенг тарқалди ва яхши самара берди. Мисол учун, Алеутлар орасида Сент-Пол оролида бутун катта ёшли аҳоли ўқишни ўрганди.
Алясканинг сотилиши
Шунга қарамай, 1867 йилда Россия Аляскани Америка Қўшма Штатларига сотди. Нега?
Бу саволга Россия Қрим урушидан кейин (1853—1856) дуч келган муаммолар мажмуасини тавсифловчи бир қатор жавоблар мавжуд. Кампания йўқолган, хазина бўм-бўш, французлар ва инглизлар ғалабасини нишонламоқда. Ва Россия империяси уларга кучли, яхши қуролланган армия ва энг муҳими, замонавий флот билан қарши тура олмайди. Бу ерда янги суверен Александр II Шимолий Америка колониясига катта эътибор беради. Агар Англияга «бўйсунмай», собиқ Британия мустамлакаси ҳудудида ташкил топган жуда ёш давлат Қўшма Штатлар билан дўстона муносабатлар ўрнаца-чи? Америкаликлар қатъиятли, улар тадбиркорликни тезда ўрганадилар, муаммоларни ҳал қилишда қатъият ва кўпинча виждонсизликни намойиш этадилар. Шунинг учун ҳам улар Англиянинг душманлари.
Яна бир ҳолат: юқори мартабали амалдорлар Александр II га Аляскага сармоя киритиш ўрнига Сибирни ривожлантиришни маслаҳат беради. Imperiyaнинг материк шарқий қисмининг бойлиги беҳисоб, Россия Америкаси эса қашшоқлашиб бормоқда. Барановдан кейин муносиб раҳбар, кенг миқёсда фикрлайдиган ва иш юритадиган шахс топилмади.
Хўш, учинчиси: Аляскада олтин ва нефть топилган. Кўринишидан — бунинг нимаси ёмон?! Аммо, бошқа томондан, тобора кўпроқ америкалик кончилар Россия Америкаси ҳудудига йўл олишмоқда. Тез орада улар тўхтатиб бўлмайдиган даражага етарди. Аляска туфайли уруш дунёдаги ягона, иттифоқчи бўлмаса ҳам, ҳеч бўлмаганда Россиянинг «душмани бўлмаган» давлат билан бошланиши мумкин. Шу билан бирга, америкаликлар ўз қитъасида, Россия эса фақат мустамлакага эга. Аляскани текинга ва шармандаларча топшириш эҳтимоли катта!
Россия Ҳарбий-денгиз штабининг бошлиғи бўлиб ишлаган Буюк княз Константин Николаевич Романов императорга Аляскани сотишни қатъий тавсия қилди.
Шарқий Сибир генерал-губернатори граф Николай Николаевич Муравёв-Амурский шундай деб ёзган эди:
... энди, темир йўлларнинг ихтиро қилиниши ва ривожланиши билан, биз Шимолий Америка штатлари муқаррар равишда Шимолий Америка бўйлаб тарқалади деган ғояга кўпроқ ишонч ҳосил қилишимиз керак ва эртами-кечми, Шимолий Америкага ўз мулкимизни беришимиз лозим. Бироқ шу нуқтаи назардан, яна бир нарсани унутмаслик зарур: агар сиз бутун Шарқий Осиёга эгалик қилмасангиз, бу Россия учун табиий; кейинчалик Шарқий океаннинг бутун Осиё қирғоқларида ҳукмронлик қилиш мумкин. Вазият туфайли биз инглизларга Осиёнинг ушбу қисмига бостириб киришига рухсат бердик, аммо бизнинг Шимолий Америка давлатлари билан яқин алоқамиз орқали вазият яхшиланиши мумкин.Александр II ниҳоят колонияни сотишга қарор қилади. У ҳатто Россия Америкасининг минимал қийматини белгилайди — беш миллион доллар. Бу сумма эвазига Россиянинг АҚШдаги вакили Барон Стекл америкаликларга Аляскани сотиб олишни таклиф қилиш ҳақида топшириқ олди. Сотиш ғояси Стекл томонидан АҚШ Давлат котиби Уильям Сюардга айтилган, албатта, минимал нарх сир тутилган.Бошқача қилиб айтганда, биз Тинч океанидаги таъсиримизни ривожлантирамиз ва Англияга қарши Америка билан дўстлашамиз!
1867 йил 30 мартда Вашингтонда шартнома имзоланди, унга кўра Россия Аляскани 7 миллион 200 минг доллар қийматдаги олтинга сотди (айтиш керакки, Стекл муваффақиятли савдолашди). Сотилган ҳудудларнинг умумий майдони 1,5 миллион квадрат километрдан ортиқни ташкил этди. Россия Аляскани гектарига 5 сентдан ҳам арзонроққа сотди!
Хатоми ёки тарихий қарор?
Кейинчалик Аляска олтин кони бўлиб чиқди. Геолог Владимир Обручевнинг таъкидлашича, рус инқилобидан олдинги даврлардаёқ америкаликлар у ерда 200 миллион долларлик қимматбаҳо металл қазиб олишган. Руслар эса Аляскани XIX асрнинг 60 йиллари охирида олтиннинг бой конлари ҳали топилмаган, денгиз оттерлари деярли йўқ қилинган, Аляска йўқотишларга дучор бўлган пайтда сотиб юборган эдилар.
Яна бир ҳолат борки, ўша йилларда Алясканинг ҳудуди жуда катта бўлиб, уни на жиҳозлаш, на ҳимоя қилиш мумкин эди. Минтақада рус аҳолиси жуда кам эди.
Қуйида таниқли совет журналисти Василий Песковнинг «Аляска сиз ўйлагандан ҳам каттароқ» китобидан парча:
Ҳаммаси яқинда содир бўлди — подшоҳ Александр II даврида, крепостнойлик аллақачон бекор қилинганда, Лев Толстой «Севастопол эртаклари»ни ёзиб бўлганида, елканли кемалар тезлик билан буғ двигателли «темир кемалар» билан алмаштирилганда, Санкт-Петербургдан Вашингтонга телеграмма юбориш мумкин бўлган пайтларда.Россия ташқи ишлар вазири А.Горчаков номига ёзилган ва «Константин» имзоси билан босилган мактуб 1857 йилнинг март—апрель ойларига тўғри келади, яъни Алясканинг сотилиши воқеадан ўн йил олдин бўлиб, бу масала шошилинч ҳал этилмаганидан далолат беради. «Константин» ким? Бу — подшоҳ Александр II нинг укаси, Россия денгиз флоти штаб-квартираси бошлиғи Константин Николаевич Романов.Келинг, аввало сабабнинг асосий моҳиятини ўз ичига олган мактубнинг парчасини ўқиб чиқамиз. «... Менга Шимолий Америка Қўшма Штатлари ғазнасидаги мавжуд ортиқча пулдан фойдаланиб, Шимолий Америкага мустамлакаларимизни сотишимиз керак деган фикр келди. Бу савдо ўз вақтида амалга оширилган бўларди, чунки ўзини алдамаслик ва доимий равишда ўз мулкини тўлдиришга интилаётган ва Шимолий Америкада бўлинмас ҳолда ҳукмронлик қилишни истайдиган Қўшма Штатлар биздан тилга олинган мустамлакаларни тортиб олиши ва биз уларни қайтиб ололмай қолишимиз мумкин.».
Америка Қўшма Штатлари, Буюк Герцог айтганидек, ўз ҳудудини «яхлитлаб олди». Наполеон Европа ҳарбий ишлари билан ўралашиб қолганида, унга Луизианани сотиш таклиф қилинди. «Кичик генерал» таклифнинг маъносини тўлиқ тушунди — «агар сиз уни сотмасангиз, улар уни текинга олишади» ва катта ҳудуд учун ўн беш миллион доллар олиб, рози бўлди. Худди шу тарзда, Мексика ўн беш миллион долларга кучли ва қатъиятли харидорга, Калифорнияга бўйсунишга мажбур бўлди. Харид Техас Мексикадан куч билан тортиб олинганидан кейин амалга оширилди.
Бундан ташқари, «Монро доктринаси» АҚШда машҳур эди (Жеймс Монро — 1817 йилдан 1825 йилгача мамлакатни бошқарган АҚШнинг бешинчи президенти, штатнинг асосчиларидан бири). Унда айтилишича, Қўшма Штатлар Ғарбий ярим шарни Европа мустамлакаси учун жой эмас деб ҳисоблайди; Келажакда ярим шарни сиёсий назоратга олиш ёки мавжуд давлатларнинг мустақиллигини бузиш учун қилинган ҳар қандай ҳаракат душманлик ҳаракати сифатида баҳоланади.
Шунинг туфайли ҳудудни беҳуда йўқотмаслик учун уни сотишга қарор қилинди. Катта Сибир ҳам ривожланишни талаб қилган бир пайтда Россиянинг хориждаги мулкларини ҳимоя қилиш учун ресурслари йўқ эди.
Рус Америкасининг сўнгги кунлари
Россиянинг «Вокруг света» журнали Новоархангелск-Ситкадаги воқеалар гувоҳининг Рус Америкасини АҚШга ўтказиш тўғрисидаги мактубидан парча келтирди. Мактуб 1868 йил учун Санкт-Петербург «Ведомости»сида чоп этилган. Хусусан, Америка ва Россия қўшинлари байроқ устунида саф тортгани хабар қилинган. Рус комиссари берган ишора билан икки унтер-офицер байроқни тушира бошлади. Томошабинлар ва офицерлар қалпоқларини ечдилар, аскарлар саф туришди. Рус тамбури кампанияни ёриб ўтди, кемалардан 42 та ўқ узилди.
Аммо Россия байроғи пастга тушишни истамади; у байроқ устунининг энг тепасида арқонларга ўралашиб қолди ва уни туширмоқчи бўлган фалин синиб кетди. Россия комиссарининг буйруғи билан бир нечта рус денгизчилари устунга йиртилиб осилган байроқни ечишга шошилишди. Пастдан биринчи бўлиб етиб келган денгизчига байроқни улоқтирмасдан, бирга олиб туш, деб бақиришга улгурмадилар: байроқ тўғри ерга тушиб кетди.1868 йилда Рус—Америка компанияси тугатилди, рус аҳолисининг бир қисми ўз ватанларига олиб кетилди. 309 кишилик охирги гуруҳ 1868 йил 30 ноябрда Новоархангелскни тарк этди. Бошқа қисми, яъни 200 га яқин киши Новоархангелскда қолди — ё ўз ихтиёри билан ёки кема йўқлиги сабабли. Санкт-Петербург ҳокимияти одамларни шунчаки унутган деган тахмин ҳам бор. Креоллар— рус саноатчилари ва маҳаллий аҳолининг аралаш никоҳларидан келиб чиққан авлодларнинг аксарияти Аляскада қолди.
Алясканинг сотилишидан тушган пул қаерда?
Афсонага кўра, Россия шартнома бўйича олтинни олмаган — у «Оркней» баржасида Англиядан олиб кетилаётганда чўкиб кетган. Бироқ Россия Федерацияси Давлат тарихий архивида 1868 йилнинг иккинчи ярмида Молия вазирлиги томонидан тузилган ҳужжат мавжуд.
Шимолий Америка штатларига берилган Россиянинг Шимолий Америкадаги мулклари учун ушбу давлатлардан 11 362 481 рубль олинган. 11 362 481 рублдан 10 972 238 рубль чет элда темир йўллар учун материалларни сотиб олишга сарфланган: Курск—Киев, Рязань—Козловская, Москва—Рязанская ва бошқалар учун. Қолган 390 243 рубль нақд пулда олинган.Шуни қўшимча қилиш керакки, «Оркней» кемаси 1870—1871 йилларда денгиз маълумотномаларида келтирилган, аммо бу назарияга кўра, у сув тубида бўлиши керак эди.Тарих фанлари доктори, Россия Америкаси бўйича таниқли мутахассис Александр Петров шу муносабат билан Америка йилномасида «Аляскани АҚШга сотишдан олинган пул Россиядаги темир йўл қурилишига кетган» мақоласини чоп этди. Хусусан, у ишни шундай тушунтиради:
«Ҳужжат бизга қуйидаги хулосалар чиқариш имконини беради. Пул хайрли жамоат ишларига сарфланди. Улар «чўкиб кетмади» ва «амалдорнинг ҳамёнига» ҳам кирмади. «Хориждаги» колониялар учун АҚШ ҳукумати ратификация ёрлиқлари алмаштирилгандан 13 ой ўтгач, яъни 1868 йил 1 августда амалга оширилган 7,2 миллион АҚШ доллари миқдорида олтин тўлаш мажбуриятини олди. Тўлов уч ой-у олти кунлик кечикиш билан амалга оширилди. Шу сабабли Россия ғазнаси 115200 долларга яқин зарар кўрди (ўша пайтда Россия империясида қабул қилинган йиллик 6% ставкадан келиб чиққан ҳолда)... Эълон қилинган ҳужжатга кўра, Россия империяси 11 362 481 рубль 94 тийин олган, аммо бу муддати ўтган тўловлар бўйича фоизларни ҳисобга олган ҳолда, камомад 341 838 рублни ташкил этди (213 648,8 АҚШ сенти). Бу миқдорнинг тақдири архив материалларини яна тадқиқ этиш орқали кўрсатилади.
АҚШ тарихи бўйича етакчи мутахассис, Россия Фанлар академиясининг академиги Николай Николаевич Болховитинов (1930—2008) қуйидаги фикрни билдирди:
Рус Америкасини сотиб олиб, Қўшма Штатлар, кейинги воқеалар кўрсатганидек, ўз тарихидаги энг фойдали битимлардан бирини амалга оширди. Бу ҳудуд табиий ресурсларга, жумладан, нефть ва олтинга бой бўлиб чиқди. У фойдали стратегик мавқега эга бўлиб, Америка Қўшма Штатларининг қитъанинг шимолида ва Осиё бозорига чиқиш йўлидаги устун таъсирини таъминлади. Гаваи ва Алеут ороллари билан биргаликда Аляска Тинч океанининг кенг ҳудудида АҚШ таъсирининг таянчига айланди.Аляска бугунУлар умид қилган 5 миллион доллар ва олган 7,2 миллион доллар, албатта, Россиянинг 400 миллион рублдан ошган умумий харажатларини ҳисобга олсак, ҳал қилувчи аҳамиятга эга бўла олмайди. Шунга қарамай, бюджет тақчиллиги ва уч йил ичида чет элда 45 миллион рубль олиш зарурлигини ҳисобга олган ҳолда, Рейтерн ёзганидек (Х.Ф. Рейтерн, молия вазири) 1866 йил кузида подшо учун бу миқдор маълум даражада қизиқиш уйғотиши мумкин эди.
Аляскада энди «Олтин васвасаси» бошланди, бу Жек Лондон томонидан ёзилган ҳикояларда аниқ тасвирланган. Ва ХХ асрнинг иккинчи ярмида бу ерда «нефть хуружи» содир бўлди. Айтганча, маҳаллий қонунларга кўра, бугунги кунда ҳар ким, ҳатто чет эллик ҳам Аляскада олтин излаши мумкин. Сайёҳга маҳаллий дарёларнинг олтин моддаси бўлган қумида қимматбаҳо металлар доналарини мустақил равишда қидиришга ҳеч нарса тўсқинлик қилмайди.
Бугунги кунда Аляска олтин қазиб олиш бўйича АҚШда (Невададан кейин) 2-ўринда туради. Бу ерда кумуш, рух, қўрғошин ҳам қазиб олинади. Бундан ташқари, Аляска нефть қазиб олиш бўйича АҚШда 2-ўринни эгаллайди. Штат шимолида ҳам улкан газ захиралари топилган.
1959 йил бошида Аляска ҳудуди АҚШнинг энг йирик штати деб топилди. (1518 минг км² — бутун мамлакатнинг 17 фоизи).
Изоҳ (0)