24 сентябрь санасига боғлиқ диққатга сазовор воқеалар қаторидан икки карра Олимпиада чемпионларининг СССРдан қочиб кетиб, Швейцариядан сиёсий бошпана сўраши, 2 мингдан ортиқ инсон ҳалок бўлган Маккадаги тиқилинч ва «Литл-рок тўққизлик»ни ҳимоя қилиш учун минглаб аскарларнинг юборилишига оид фактлар ўрин олган.
«Россия қалбимизда»: нима сабабдан афсонавий фигурачилар СССРдан қочган эди?
1979 йилда фигурали учиш бўйича Олимпиада чемпиони Людмила Белоусова ва Олег Протопопов Швейцариядан сиёсий бошпана сўраб, СССРдан қочиб кетган эди. Улар ватан хоини деб эълон қилинган, собиқ ҳамкасблари эса хорижда улар билан кўришишдан бош тортган.
24 сентябрь куни Олимпиадада кетма-кет иккита олтин медални қўлга киритган афсонавий совет фигурачилари Людмила Белоусова ва Олег Протопопов Швейцария бўйлаб гастролдан ватанига қайтмаган. Муз устидаги навбатдаги шоудан кейин улар кутилмаганда аэропортга эмас, балки маҳаллий полиция идорасига йўл олиб, сиёсий бошпана учун ариза ёзган.
Машҳур спортчиларнинг илтимоси рад этилмаган ва улар Гринделвалд номли кичик шаҳарчага кўчиб ўтиб, ўша ерда машғулотларни бошлаган. Аммо чемпионларни ўз юртидан бош олиб кетишга нима мажбур қилган эди?
Кутилмаган учрашув
Олег Ленинградда катта бўлган, қамални бошидан ўтказган, онаси билан ўлиб кетишига бир бахя қолган ва 15 ёшида мусиқа мактабига қабул қилинмаганидан кейин фигурали учиш билан шуғулланишга жиддий киришган (бу жуда кеч ёш ҳисобланади). Бундан ташқари, армияга чақирилиб қолгани боис спортни йиғиштиришга тўғри келган — Протопопов флотга жўнатилган, у ерда йигит имкон бор вақтда конкида машқ қилган.
Белоусова — уляновсклик таксичининг қизи — у ҳам анча кеч, 16 ёшида «Муздаги баҳор» фильмидан илҳомланиб фигурали учишга келган. Шундай қилиб улар турли йўллар билан спортда карьера қилишни бошлаган. У вақтларда жуфтлик билан учиш энди бошлангани боис, СССР чемпионатида Протопопов бошқа шериги — Маргарита Богоявленская билан иштирок этган.
Бу вақтда Белоусова Москвада Кирилл Гулявев билан машқларга қатнаб юрган. Белоусова / Гуляев дуэти ҳеч қандай муҳим муваффақиятга эришмаган.
1954 йилнинг кузида Людмиланинг ҳаётида туб ўзгариш содир бўлади. Дзержинский номидаги боғда ёш фигурачиларга инструктор лавозимида ишлаган қиз мураббийлар йиғилишига жўнатилган. Протопопов ҳам кутилмаганда Москвага «мураббийлар семинарига» йўл олган.
Людмила ва Олег семинарда йиғилганлар учун муҳокама қилинган элементларда жуфт бўлиб музда ижор этишга мажбур бўлган. Кўп ўтмай тақдир уларни катокда бирлаштирган. «Қандайдир фигурачилар гуруҳи машғулотга келмаган ва бўш жой пайдо бўлган. Шунда бизни музда учишга таклиф қилишди», — дея эслайди спортчилар.
Каток шу қадар кичкина бўлганида (9х9 метр) яккалик чиқишларида улар тасодифан тўқнашиб кетиб, бир-бирини туриб қолади ва инерсия сабаб ўзларининг биргаликдаги биринчи айланишини амалга оширади. Шундан кейин улар «қалдирғоч» машқини синхрон бажариб кўради ва томошабинлар орасида бўлган Ирина Голошапова исмли фигурачининг отаси жуфтликдан қанчадан бери бирга учишларини сўрайди. Фигурачиларнинг ўзлари ҳам узоқ йиллардан бери бирга муз учгандек ниманидир ҳис қилишган эди.
Дастлабки муваффақиятсизликлар ва жуфт бўлиб учишдаги инқилоб
Биргаликда иш бошлаган дуэтнинг мураббийлар борасида омади чопмаган. Спортчилар «ҳеч нарсага эриша олмайсанлар» деган биринчи мураббийининг ҳатто исмини айтишини ҳам истамаган. 1958 йилда жуфтлик ҳеч бир мураббий билан ишламасликка қарор қилган ва мустақил чиқишларини бошлаган.
Мураббийсиз ўтган дастлабки йиллар оғир келган. Спортчилар 1958 йили Парижда ўтказилган жаҳон чемпионатида 13-ўринни эгаллаган ва Людмила йиқилиб тушган. 1959 йилги Европа чемпионати ҳам қониқарсиз якунланган: дуэт 12 ўрин ичида еттинчи бўлган.
Шунга қарамай, 1959 йилги Европа чемпионатидан кейин улар эътиборга тушган ва ўсишни бошлаган. СССР биринчилигида жуфтликни қарсаклар остида кузатишган — Белоусова ва Протопопов дастурни яхши якунлаб, кумуш медални қўлга киритган.
Шундан бошлаб Белоусова ва Протопопов атлетизм ва муздаги нозик элементларни ўзида бирлаштирган услубларини яратишни бошлаган. Бир неча йил ичида спортчилар керакли тажрибани тўплаб, биргаликдаги жисмоний тайёргарлигини яхшилаган.
Фигурачилар тўрт карра жаҳон ва Европа чемпиони бўлган, шунингдек, 1964 ва 1968 йилги Олимпиада ўйинларида ғалаба қозонган. Аммо орадан олти йил ўтгач, жуфтлик пастга кета бошлаган, СССР фигурали учиш раҳбарияти уларни совуққонларча рўйхатлардан чиқаришни бошлаган.
«Биринчилик Роднинан / Уланов жуфтлигига, иккинчи ўрин эса Смирнова / Сурайкин жуфтлиги қўлга киритди. Биз учинчиликка умид қилардик. Аммо бизни ўйлашмади ҳам: бронза Германия жамоасига ваъда қилинганди, немислар эса СССР позицияси кучсиз бўлган яккалик бахсларида Сергей Четверухинни қўллаб-қувватлашга рози бўлган. Алида оддий кўрингани билан, бизни сотишга эди», — дейди Протопопов.
СССРдан қочиш
Давлатга бўлган хафагарчилик тўпланиб борган. Икки карра Олимпиада чемпионлари ички мусобақаларда ҳакамлар ўзларининг балларини қасддан пасайтирмоқда деб ҳисоблаган. Шундай қилиб 1970 йилги СССР чемпионатида жуфтлик 4-ўринни эгаллаган ва терма жамоада киритилмаган. Ўшанда уларга қўйилган баҳога томошабинлар ҳам норозилик билдирган.
1972 йилда Белоусова ва Протопопов СССР биринчилигида охирги маротаба иштирок этган ва профессионал спортдан кетиб, Ленинграддаги муз устида балетда чиқишларини бошлаган. Улар тез-тез хорижга гастролга бориб турар ва ўша вақтлар учун ақл бовар қилмас гонорарларни оларди. Бироқ пулларнинг катта қисмини «Госконцерт»га бериш лозим эди. Масалан, Нью-Йоркдаги чиқишлари учун фигурачиларга 10 минг доллар тўлашган, улар эса 9947 долларни давлатга топширган.
Қайсидир онда дуэт ўз меҳнатлари қадрланадиган бирор давлатга қочиш фикрига келган. 1979 йилнинг 24 сентябрида Швейцарияда якунланган гастролдан кейин жуфтлик сиёсий бошпана сўраган. Уларнинг ёнида костюмлар учун тикув машинаси, керакли китоблар ва машғулотлари тасвирланган видеоплёнка бор эди.
Бу воқеадан кейин Белоусова ва Протопопов ватан хоини деб эълон қилинган. Улар Россияга орадан 24 йил ўтгач 2003 йилдагина келган. 2017 йилда Белоусова саратондан вафот этган.
Минглаб инсонлар қурбон бўлган Маккадаги тиқилинч
2015 йилнинг 24 сентябрь куни Макка яқинидаги Мино водийсида зиёратчиларнинг тўпланиб қолиши оқибатида юзага келган тиқилинч туфайли 2121 кишига ҳалок бўлган. Шу куни Мино водийсида жойлашган Жамарот — Шайтонга тош отадиган жойга олиб борувчи ва ундан қайтиладиган йўлда, ҳожиларнинг тирбандлиги натижасида одамлар бир бирларини бехос сиқиб ташаш ҳолати вужудга келади.
Саудия Арабистонида ўзбекистонлик ҳожиларга хизмат кўрсатувчи ишчи гуруҳ берган маълумотга кўра, ҳодиса юз берган пайтда ўзбекистонлик ҳожилар Муздалифа водийсидан Минога қайтаётган бўлган. Ўзбекистонлик ҳожилар ҳеч қандай талафот кўрмаган.
Тиқилинч маҳаллий вақт билан соат 09:00 да, иккита катта зиёратчилар оқими икки кўчанинг қўшилиши натижада пайдо бўлган кичик майдонда тўпланиши натижасида юзага келган. Кўчалардан чиқаётган зиёратчилар ҳалокатли чорраҳада сиқиб қолганларни босиб ўтган, одамлар йиқилиб, бўғилишдан ҳушларини йўқотган ва оёқ остида қолган.
«Бу жуда даҳшатли ҳолат эди, оёқ остида инсонлар жасадлари ётарди, орқадан итарганлар уларнинг устига йиқилар, ваҳима бошланганди», — дейди Минодаги воқеага гувоҳлардан бири.
Саудия Арабистондаги тиқилинч подшоҳлик ҳукумати томонидан ўрнатилган тош отиш маросимини ўтказишнинг сменали жадвалига риоя этилмагани натижасида юзага келган. Аввалига фожиа гувоҳларининг ўзлари ушбу версияни илгари сурган, кейинроқ расмийлар ҳам шуни тасдиқлаган.
Саудия ҳукумати барча зиёратчиларга ўз гуруҳи билан ибодатларни навбати билан амалга ошириши учун жадвалларни тарқатган. «Фожиа африкалик зиёратчилар жадвалга риоя қилмагани ва минглаб мусулмонлар тўпланиб, ўзлари учун белгиланмаган вақтда маросимга келгани оқибатида содир бўлди», — дейди яна бир гувоҳ.
Подшоҳлик ҳукуматининг баёнотига кўра, фожиа оқибатида 30 дан ортиқ давлатнинг фуқаролари ҳалок бўлган. Мамлакат Соғлиқни сақлаш вазирлиги 769 киши ҳалок бўлганди, 934 киши жароҳатланганини айтган. Бошқа ҳисоб-китобларга кўра, 1633 киши ҳалок бўлган. Эрон давлат ахборот агентлиги эронлик 130 нафар зиёратчи ўлганини маълум қилган. Ўша кунги воқеада энг кўп Нигерия, Чад ва Сенегалдан келган зиёратчилар ҳалок бўлган. ҳалок бўлганлар орасида Покистон парламентининг собиқ аъзоси Асад Муртоза Ғилоний ҳам бўлган. 1000 дан ортиқ одам бедарак йўқолган.
Саудия Арабистони 2015 йилнинг 26 сентябридан бошлаб ҳалок бўлганлар тўғрисида маълумотларни эълон қилмаган. 19 октябрь куни Associated Press агентлиги ўз ҳисоб-китобларига таяниб, фожиада камида 2110 киши ҳалок бўлганини билдирган.
«Литл-Рок тўққизлиги»: қандай қилиб ўқувчилар ирқчиликка қарши курашган эди?
1957 йили Арканзас штатида тўққиз нафар қора танли ўсмир илк бор оқ танлилар ўқийдиган мактабга қабул қилинган ва бунинг ортидан кўплаб норозилик намойишлари ҳамда қуролли тўқнашувлар юзага келган эди. 1868 йилда АҚШ Конституциясига 14-ўзгартириш киритилган бўлиб, унга мувофиқ АҚШда туғилган ҳар қандай инсонга мамлакат фуқаролиги берилади ва у барча қатори қонун олдида баробар. Шунга қарамай, қора танли халқ камситиб келинган.
«Кун хронологияси» лойиҳаси доирасида ҳар куни эрталаб соат 09:30 да ушбу санага боғлиқ энг муҳим ва қизиқарли воқеалар ёритиб борилади.
Изоҳ (0)