Ўзбекларнинг «иккинчи она тили», республика ғаллакорларининг энг улкан мажбурияти, «уруш учун ишлаётган АҚШ бизнеси». Ўзбек матбуоти 31 майда нималар ҳақида ёзган?

Тарих — ҳаёт такрорлардан иборат экани ҳақида сабоқ берувчи энг яхши устоз; ҳар кунлик бу сабоқлардан доим ҳам вақтида ва тўғри хулосалар чиқарилмаса-да, тарих барибир беқиёс устозлигича қолаверади.

Ўзбекистон ва жаҳоннинг бундан 90, 60 ва 30 йил аввалги манзарасига ўзбек матбуоти кўзи билан имкон қадар назар солиш ҳам қизиқ, ҳам фойдали кўринди. Ўн йиллар муқаддам айнан бугунги санада нималар бўлган, давр матбуоти улар ҳақида нима деб ёзган, ушбу воқеа-ҳодисаларга жамоатчиликнинг муносабати қандай эди — бари «Кун матбуоти тарихи» рукни материалларида.

90 йил аввал. 1932 йил 31 май, сешанба

1932 йил 31 май куни Ўзбекистонда марказий газеталар чоп этилмаган.

60 йил аввал. 1962 йил 31 май, пайшанба

«Қизил Ўзбекистон»дан пахтакор-ўртоқларга навбатдаги мурожаат (аввалги айрим намуналарни бу ерда ва бу ерда кўриш мумкин):

1962 йилги Ўзбекистонда нафақат пахта, балки ғалла ҳам етиштирилган. «Қизил Ўзбекистон»нинг ёзишича, «республикамиз ғаллакорларининг бу йилги мажбурияти ҳар йилгидан ҳам улкан», «етти йилликнинг тўртинчи йилида (бу 1962 йилга тўғри келади — «Дарё») 952 минг тонна дон етиштириш мажбурияти олинган». Таққослаш учун, Ўзбекистонда 2021 йилда 6 миллион тоннадан кўпроқ ғалла етиштирилган, 2022 йилда бу кўрсаткич яна 1—1,5 миллион тоннага ошиши кутилмоқда.

Совет даврида ҳамма мусобақалашган — республикалар республикалар билан, вилоятлар вилоятлар билан, корхоналар бошқа турдош корхоналар билан, колхозлар бошқа колхозлар билан (СССР эса АҚШ билан). Мусобақалашаётган бир томон ора-чора «рақиблари»нинг майдонига бориб, уларнинг аҳволини жойида ўрганиб турган. Муаммоларни кўриб қолса, аяш йўқ. Масалан, Фарғона вилоятининг Қува туманига келган андижонлик пахтакорлардан бири шундай деяпти: «Қува райони 26 минг тонна пахта беради. Лекин аҳвол ёмон. Ленин номли колхозда бир неча йилдан бери пахта тайёрлаш плани бажарилмас экан. Бу йил ҳам иш қониқарсиз».

Тошкентда миллий мактабларда рус тилини ўқитишни яхшилаш масалаларига бағишланган республикалараро иккинчи илмий конференция ҳали ҳам давом этмоқда. «Қизил Ўзбекистон»нинг конференция навбатдаги иш кунидан тайёрлаган репортажидан бир иқтибос: «Ўзбекистон Педагогика фанлари илмий-тадқиқот институти директори ўринбосари М.Пўлатов айтадики,.. рус тили ўзбекларнинг иккинчи она тили бўлиб қолган ҳозирги вақтда ўзлаштирилган рус сўзлари ҳатто алоҳида фонетик ўзгаришларсиз тобора кўпроқ истеъмол қилинмоқда».

Москвада совет жамоатчилигининг ёппасига қуролсизланиш бўйича конференцияси бўлиб ўтган. Анжуманда сўзга чиққан Жаҳон тинчлик кенгаши президиуми аъзоси, Ёппасига қуролсизланиш ва тинчлик учун Жаҳон конгрессини ўтказишга ёрдам берувчи Совет комитети раиси, ёзувчи А.Корнейчук шундай дейди: «Бизнинг давримизда уруш ва тинчлик масаласидан ҳам кўра кескинроқ масала йўқ. Урушнинг олдини олиш ҳозирги замоннинг асосий проблемаси бўлиб қолди. Дунёда термоядро урушининг хавфи пайдо бўлди. Халқлар ана шу хавфни келтириб чиқараётган манбани кўриб турибдилар».

Нотиқ «совуқ уруш» идеологларини танқид қилган: «‘Совуқ уруш’ идеологлари қуролсизланиш ғоясини обрўсизлантиришга интилиб, одамларни ёппасига қириш учун мўлжалланган қуролларнинг ишлаб чиқарилиши гўё капиталистик мамлакатлардаги меҳнаткашларнинг ўзлари учун манфаатлидир, шунинг натижасида улар иш билан таъмин этилмоқдалар, ўз бола-чақаларини боқиш имкониятига эга бўлмоқдалар, деб жар солмоқдалар. Уруш учун ишлаш АҚШда энг катта ва энг манфаатли бизнес бўлиб қолди».

30 йил аввал. 1992 йил 31 май, якшанба

1992 йил 31 май куни Ўзбекистонда марказий газеталар чоп этилмаган.Ушбу материал ҳуқуқлари муаллифларида сақланган ҳолда эълон қилиш шарти билан «Дарё» интернет-нашрига тақдим этилди