Тарих — ҳаёт такрорлардан иборат экани ҳақида сабоқ берувчи энг яхши устоз; ҳар кунлик бу сабоқлардан доим ҳам вақтида ва тўғри хулосалар чиқарилмаса-да, тарих барибир беқиёс устозлигича қолаверади.
Ўзбекистон ва жаҳоннинг бундан 90, 60 ва 30 йил аввалги манзарасига ўзбек матбуоти кўзи билан имкон қадар назар солиш ҳам қизиқ, ҳам фойдали кўринди. Ўн йиллар муқаддам айнан бугунги санада нималар бўлган, давр матбуоти улар ҳақида нима деб ёзган, ушбу воқеа-ҳодисаларга жамоатчиликнинг муносабати қандай эди — бари «Кун матбуоти тарихи» рукни материалларида.
Рукн материаллари ҳар куни тонг соат 7:30 да эълон қилинади.
90 йил аввал. 1932 йил 23 май, душанба
«Колхоздаги 21 та отдан 6 тасини, 12 та ҳўкиздан 2 тасини сотиб юбордилар, 2 та ота ва 2 та ҳўкизни қаровсизлик билан ўлдирдилар... Агроном Попов иш вақтида ичиб маст бўлиб, бировлар билан ёқалашиб, қамоқда юрибди», — бу «Ёш ленинчи» газетасида эълон қилинган «‘Комсомол йўли’ колхозини шатакка олингиз» хабаридан иқтибос.
«Бухоро райони марказида битта пионерлар клуби бўлиб, бунда ҳеч қандай иш асари кўринмайдир. Бунга тайёрланган мудир иш қилмасдан, 150 сўмни олиб, бекор ейиб ётибдир», — бу «Ёш ленинчи» газетасидаги «Бухоро пионерлари ишини унутди» хабаридан иқтибос.
«Халқ комиссарлари шўроси қарамоғидаги Шўро қурилиши ҳам ҳуқуқ илмий- текшириш институтида... ётоқ масаласи чатоқ... Талабаларга маош бериш ишлари ҳам яхши йўлга қўйилмаган. Овқатланиш масаласи бундан ҳам чатоқ бўлиб, овқатларнинг сифатини яхшилашга эътибор берувчилар йўқ. Мана бу ҳоллар кўп аспирантларнинг кетиб қолишларига сабабчи бўлаётир», — бу «Ёш ленинчи» газетасида Қўрқмас тахаллусли мухбир номидан босилган «Ўпирилиш тездан тугатилсин!» хабаридан иқтибос.
«Қизил Ўзбекистон» газетасидан олинган қуйидаги хабар сарлавҳасининг иккинчи қисми ажойиб: «Каттақўрғон ғишт заводи жиддий касал».
«Қизил Ўзбекистон»да, шунингдек, Шамсиддин Бадриддинов ва «унинг шайкаси» устидан олиб борилаётган судга Ўзбекистон асосий давлат шўро театри жамоасининг муносабати эълон қилинган. Унда таъкидланишича, театр жамоаси «Бадриддинов ва унинг шайкаларининг аксилинқилобий хуружларига қарши қаттиқ нафрат баён қилади». «Биз, пролетар санъат ходимлари шуни яхши биламизким, синфий кураш ҳали тугаган эмас. Лекин биздан енгилмаган душман сира йўқдир. Биз ишонамизким, душман қандай методлар билан курашмасин, лекин зафар биз томондан. Миллий театр ва санъат ходимлари Бадриддинов шайкасининг сирлари очилган ҳамма аъзоларига нисбатан энг оғир намунавий жазо берилишини талаб қилади. Яшасин адолатсизларга одил пролетар суди!», — дейилади театрчилар баёнотида.
Дунёда нима гап? «Испания иш ташловлар тўлқини остида». Масалан, «Мадридда автомобиль эгалари томонидан бензин солиғининг орттирилишига норозилик юзасидан эълон қилинган иш умумий иш ташлови Мадридни ва шу вилоятнинг кўп қисмини ишғол қилди. Фақат почта автомобилларигина ишламоқдалар».
60 йил аввал. 1962 йил 23 май, чоршанба
«Пахта ўзбек халқининг миллий ифтихори ва катта бойлигидир. Пахта ор-номусимиз ва нонимиздир. Ўзбекистон мамлакат (СССР) пахта бойлигининг жуда катта қисмини — уч икки қисмини етиштириб беради. Бу шарафли вазифа бизга ишониб топширилган экан, унинг уддасидан чиқиш учун шу куннинг долзарб пайтларида муваффақиятнинг калитини қўлга киритишимиз керак». Бу «Қизил Ўзбекистон» газетасининг шу кунги сонидаги бош мақола — «Пахта учун»дан иқтибос эди.
«Областимиз маркази Урганч шаҳридан ҳар куни радио орқали маҳаллий ахборотлар эшиттирилади, Тошкентдан берилаётган эшиттиришларни тинглашга меҳнаткашларда қизиқиш катта. Аммо қишлоғимиз радиолашмагани туфайли ана шундай эшиттиришларни тинглашдан маҳруммиз. Биз бу ҳақда район алоқа бўлимининг бошлиғи ўртоқ Раҳмоновга бир неча бор мурожаат қилдик. У бир ой ичида ҳамма хонадонга радио точка туширтириб берамиз, дегандан бери ойлар эмас, йиллар ўтди», — «Қишлоғимиз қачон радиолашади» сарлавҳали бу материалдаги «радио» деган атамани «интернет»га алмаштирса, худди бугунги кун ҳақиқатига айланиб қолади, деса унчалик муболаға бўлмас?
Совет даври шунақа — мадраса мудирини у мадрасадан нафратланиши ҳақида мақола ёзишга мажбурлайди. Бухородаги «Мир Араб» мадрасасининг собиқ мудири Мирҳожиқори Абдуллаев номидан берилган «Текин томоқ фирибгарлар» материали — айнан шу хилдаги материалдир; уни ўқишда, албатта, замоннинг ўзига хослигини ҳисобга олмоқ керак: «Юқоридаги кўрсатиб ўтганим сингари жирканч ишларни кўрганим сари, менда ўз хизматимга нисбатан нафрат кучая борди. Бу ердаги таълим-тарбия, одоб-ахлоқ масалалари турмуш талабларига мутлақо жавоб бермайди. Шунинг учун ҳам мен мадрасани абадий тарк этдим, бирор фойдали иш билан шуғулланишга қарор қилдим».
АҚШ апрель—май ойлари давомида кетма-кет ядровий қуролларни синовдан ўтказган. Тошкентда «Америка реаксионерларининг бу иғвогарликларига, империалистларнинг жиноий ҳаракатларига қарши қатъий норозилик» митинги бўлиб ўтган. «Журналистлар қабул қилинган резолюцияда америкалик атомчиларнинг хатти-ҳаракатини лаънатладилар, улардан атмосферада атом қуроли синовларини дарҳол тўхтатишни талаб қилдилар».
30 йил аввал. 1992 йил 23 май, шанба
Бу кунги газеталарнинг асосий мавзуси — Ўзбекистоннинг зилзила ва табиий офатлардан кейинги қайта тикланишидир. Масалан, Андижонда «зилзиладан талофат кўрган жойларда ҳаёт изга тушмоқда».
«Халқ сўзи»нинг ёзишича, 1992 йилдагидек «бунақа об-ҳаво сўнгги 100 йил мобайнида атиги тўрт марта кузатилган».
«Дастлабки ҳисоб-китобларга кўра, Ўзбекистон бўйича табиий офатдан кўрилган зарар миқдори 2,5 миллиард сўмдан кўпроқни ташкил қилади», — деб ёзади «Ўзбекистон овози» газетаси.
Газетанинг бошқа бир материалида таъкидланишича, табиий офат республика бўйича жами пахта майдонларининг ярмидан зиёдига зарар келтирган: «Бу ўтган йилнинг шу даврига нисбатан икки ҳисса ортиқ. Мутахассисларнинг фикрига кўра, шикастланган майдонларнинг учдан бир қисмига қайтадан чигит экиш лозим. Самарқанд ва Сирдарё вилоятларида 70 фоиз гача майдонга иккинчи марта чигит экишга тўғри келади».
Тинимсиз ёмғирлар, сел тошқинлари аҳолини ҳам ваҳимага солиб қўйган. Ўтган сафар Бухорода «Тўдакўл ёрилармиш» деган миш-мишларга раддия берилганди, бу сафар эса газеталарда Тошкент вилоятидаги шу каби ваҳимани бартараф этиш ниятида ЎзА томонидан тарқатилган ахборот босилган.
Наманган шаҳрида аҳвол чатоқ (ва бунинг табиатга алоқаси йўқ): «Яқиндагина яхши ният билан бир қатор маҳаллаларда тузилган ‘Адолат’ гуруҳлари ўз фаолиятларини бошқа, қонунга зид ҳаракатларга қаратганлиги афсусланарлидир. Улар тазйиқ ва зулм ўтказиш билан бирга, маҳаллий ҳокимиятни менсимасдан, давлат ишларига аралашмоқдалар».
Фарғона вилоятида бир муддат аввал даҳшатли йўл-транспорт ҳодисаси юз берган: «УАЗ автомашинаси ҳайдовчиси эҳтиётсизлик қилиб, йўлнинг чап тарафига чиқиб кетди. Натижада фалокат рўй берди. Машина бир зумда рўпарадан келаётган боғча болалари ва тарбиячисини уриб юборди. Беш бола ўша ернинг ўзидаёқ жон берди. Қолган икки бола ва тарбиячи шошилинч касалхонага ётқизилди. Тарбиячи, 20 ёшли Зиёда Ғофурова касалхонада вафот этди».
Шахсий машинада Ўзбекистондан Саудияга Ҳаж сафарига борса бўладими? «Бунга ҳозирча рухсат йўқ», дейди Давлат божхона қўмитаси раиси биринчи ўринбосари Саидазим Орипов (аввалроқ наманганлик фуқаролар Маккага машинада боргани ҳақида хабар берилган эди).
ЎзА «Известия» газетасида берилган Афғонистоннинг собиқ раҳбарларидан бири «Бабрак Кармал МДҲга келишга рухсат сўраяпти. Ҳозирча уни киритишмаяпти» сарлавҳали хабарга раддия берган. «Нуфузли рўзнома ёлғон-яшиқни босиб чиқаришидан мақсади нималигини тушуниш қийин. Лекин Бабрак Кармал Афғонистон билан бевосита чегарадош Ўзбекистон Ташқи ишлар вазирлигига эмас, балки Россия Ташқи ишлар вазирлигига мурожаат қилганлигини айтишни ўз бурчимиз деб биламиз. Мустақил Ўзбекистоннинг ўз қонунлари бор. Ўзбекистонга келиш учун кимга рухсатнома бериш ва кимга рухсатнома бермаслик — республика дипломатия маҳкамасининг ишидир. Бабрак Кармал Ўзбекистон Ташқи ишлар вазирлигига мурожаат қилганда эди, унинг илтимоси кўриб чиқилган бўларди», — дейилади раддияда.
Мавзуга доир:
- Бухорода қурбақа ёмғири, «порахўрлик ва бесоқолбозликда айбланган» мухбирлар, АҚШнинг кучи СССРники билан тенглигини тан олган Хрушчёв. Ўзбек матбуоти 22 майда нималар ҳақида ёзган?
- Чигирткаларга фойда келтираётган Ўзбекистон—Тожикистон «жанжали», «Сурхон дарё бўлиб бунча сувни кўрмаган», «автомобилсозлик саноатимиз бўлмаса, ривожланмаймиз». Ўзбек матбуоти 21 майда нималар ҳақида ёзган?
- Ўзбекистонда «тонировка»нинг тақиқланиши, Шаҳрисабзнинг 1962 йилги миллионери, Андижон тарихидаги энг вайронкор иккинчи зилзила. Ўзбек матбуоти 20 майда нималар ҳақида ёзган?
Изоҳ (0)